Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1931, Side 37
FYRSTA MYNDUN RITSAFNSINS
Sértrúarflokkarnir á undan.
Fátt sýnir betur lífsmátt og lífsvísdóm hinnar upprennandi
kristnu kirkju en það, hvernig hún snerist við andstæðingum.
Gegn veraldarvaldinu var liún auðmjúk en óbifanleg. Gegn
öðrum trúarflokkum sannfærandi og vigreif. Og gegn sértrú-
arflokkum innan eigin vébanda ótrúlega markviss. Hún stóð
gegn þeim með fullri einurð, en færði sér á hinn bóginn i nyt,
beint og óbeint, fjölmargt af þvi, sem þessir flokkar tóku upp
á undan sjálfri aðal kirkjunni. Má t. d. nefna margt í guðs-
þjónustusiðum, sálmasöng o. fl. Og hér skal þó einkum minnst
á eitt atriði, sem einbverjum kann ef til vill að þykja næsta
ótrúlegt, að það voru sértrúarflokkar, sem urðu fvrstir til
þess að hleypa af stokkunum ritsafni Nýja-testamentisins.
Sá, sem fjæstur vitnar í rit Nýja-testamentisins þannig, að
bann virðist telja þau lieilaga ritning, er gnóstíkinn Basilides,
sem áður er nefndur. Hann virðist þekkja flest rit Nýja-testa-
mentisins, en erfiðara er fyrir um alla rannsókn á þessu vegna
þess, að vér þekkjum nú ekki rit hans eða skoðanir nema af
deiluritum Hippolytusar, andstæðings Iians. Basilides rilaði
meðal annars 24 bækur um evangeliið. Hann segir t. d. „Þetta
segir í guðspjallinu: Hann var hið sanna ljós sem upplýsir sér-
bvern mann, þegar hann kemur í heiminn“. Hér er ekki um
að villast. Jóh. 1, 9 er hér nefnt eins og heilög ritning. Hann
vitnar í Rómv. og Efes. með orðunum: Eins og skrifað stend-
ur, og í 1. Kor. með orðunum: Þetta stendur í ritningunni.
Basilides var uppi á fyrri helming 2. aldar.
Annar frægasti gnóstiki á 2. öld var Valentínus. Kerfi það,
sem bann samdi, var ákafleg'a glæsilegt og fjöldi manns flykkt-
ist að lionum. Átti hann fjölda fylgismanna í öllu ríkinu, vest-
an ^ru Gallíu og allt austur í Mesópotamiu. Stefna bans
var sú, að víkja sem allra minnst frá kenning kirkjunnar. En
hér er ekki hægt að minnast á annað en skoðanir lians á rit-
um Nýja-testamentisins. Því miður er um liann eins og marga