Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1931, Blaðsíða 38
38
aðra frá þessum tíma, að rit hans eru glötuð og flest æði óljóst.
En þó virðist mega ráða tvennt með vissu. Annað er það, að
Valentínus sjálfur og lærisveinar lians höfðu rit Nýja-testa-
mentisins í hæsta heiðri. Kirkjulegir trúvarnarmenn hera þeim
að vísu á brýn, að þeir liafi sjálfir samið rit, sem liét „gnð-
spjcill sannleikans“, en þetta rit mun alls ekki hafa verið guð-
spjall í þeirri merking, að þar væri frásagnir af Jesú, heldur
hefir þetta verið trúfræðirit. — Hitt er það, að Valentíningar
sýnast liafa haft nokkurskonar ritsafn með guðspjöllum og
Pálsbréfum, því að þeir vitna jafnan til þessara rita eins og
þeir væri að vitna í ritninguna. Þetta má ráða af þeim fáu
brotum, sem geymzt hafa í ritum andstæðinga þeirra og riti
einu eftir Ptolemæus, lærisvein Valentinusar, sem Epífaníus
liefir tekið upp, og er nefnt „Bréf til Flóru“. Þar er vitnað í
Matt., Jóh., Róm., 1. Ivor. og Efes. í öðrum brotum Valentín-
inga má auk þess finna tilvitnanir í Lúk., Mark. og Ivól. Mest-
ar mætur sýnist Valentínus hafa liaft á Jóh. og notar liann
fjölda orða og hugtaka þess guðsjalls. Þar, sem þá g'reindi á
við ritin, notuðu þeir óeiginlega skýring, og sýnir það, að þeir
viJdu ekki ganga í berliögg við þau, eins og Markíon. Tertúll-
ían segir, að Valentinus virðizt hafa notað totum instrumen-
tum, allt testamentið.
Ef menn undrast það, að sértrúarflokkar skyldi verða fyrri
til að mynda nokkurskonar ritsafn Nýja-testamentisins heldur
en sjálf kirkjan, þá má benda á, að þetta var í raun og sann-
leika alls ekkert undarlegt. Bæði voru þessir sértrúarflokkar
yfirleitt róttækari og ósmeykari við allskonar nýjungar og svo
hitt, að iotning þeirra fyrir ritningunni, þ. e. Gamla-testament-
inu, liélt þeim ekki föstum eins og kirkjunni. Ýmsir þeirra
beinlínis höfnuðu G.-t. með öllu, og voru því í raun og veru
neyddir til þess að koma sér upp nýju helgiritasafni. En lífs-
máttur kirkjunnar kom fram í því, að lnin lét ekki letjast af
þessum tilraunum sértrúarflokkanna, heldur þvert á móti, lét
það herða á þeirri þróun, sem fram hafði farið.
Markíon.
Sá, sem á heiðurinn af því, að hafa myndað fyrsta ritsafn
Nýja-testamentisins, sem um verður vitaö, er Marklon sá, sem
hvað eftir annað hefir verið vildð að hér að framan. Hefir
Markíon löngum verið talinn með gnóstíkum, en það er rangt
með öllu, því að hann var miklu kirkjulegri en þeir, og á ýms-
an liátt ólíkur þeim í skoðuuum. En liitt er annað mál, að