Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1931, Blaðsíða 145
145
þekkjum. Öll handrit, sem þannig er ástatt um, má leggja til
hliðar, því að þau geta aldrei verið nær frumritinu, live vönd-
uð sem þau annars eru, heldur en það rit, sem þau eru gerð
eftir. Þó verður í þvi efni að gefa gætur að því, hvort ritar-
inn ef til vill notar annað handrit jafnframt, þvi að þá fær
afritið auðvitað sjálfstætt gildi. En þetta mun vera fremur
sjaldgæft. Þá eru til handrit, sem gerð voru eftir fyrstu
prentuðu textunum, t. d. 56, sem er ritað af Ulricli Zwingli
eftir útgáfu Erasmusar. Það er auðvitað einskisvirði í þessu
efni.
Þær þúsundir handrita, sem þá eru eftir, verður svo að
draga inn i rannsóknirnar. Er þeim skipað niður eftir aldri
og öðrum einkennum. Nákvæmri þekking' á fornritum verð-
ur að heita, ritaðferðum, pappir, hókfelli, bleki, rithönd o.
s. frv. Allt þetta verður að rannsaka út í æsar til þess að
vita, hvaða sess má ætla hverju handriti. Þá má og oft reikna
út ýmis einkenni handrita, sem nú eru glötuð, eftir afritum.
T. d. má sjá af misritunum, livort fvrirmyndin hefir verið
stórstafa-handrit eða smástafa. Sé t. d. ruglað saman X, a
og ö er auðséð, að það er gert eftir stórstafa-liandriti, þar
sem þessir stafir eru líkir (A, A og d/. Sé aftur á móti t. d.
<5 og 0, a og o rug'lað saman, hlýtur það að vera gert eftir
smástafa-handriti, því að A og & eða A og 0 eru ekki lík-
ir stafir.
Þá er nauðsyn mikil að meta gildi liandritanna. Sú var tíð,
að menn fóru eftir „meiri lilutanum“ í þessum efnum. Ef 18
handrit liöfðu eitt og 2 annað, þótti einsýnt að fara eftir
þeim 18. En nú er þessu ekki svo farið. Nú gera menn meira
að þvi að vega heimildirnar en telja. Frumrit vegur meira
en móti öllum afritum. Og afrit, sem er mjög nærri frumriti,
vegur meira en mörg afrit, sem eru fjær.
Ættartölur handrita.
Þetta verður alveg augljóst, ef handritum er raðað niður í
„ættir“. Sérhvert handrit er ritað eftir öðru liandriti og svo
koll af kolli, alla leið að frumritinu. Villurnar, sem smeygja
sér inn smámsaman, meðan á þessu gengur, eru meginóvinir
textarannsóknarans. En hann getur, sé hann góður hers-
höfðingi i þessu stríði, noíað þær sjálfar til þess að vfirbuga
þær. Og það er með því, að láta þær hjálpa til við „ættfærsl-
una“. Ættin er þá rakin eftir sameiginlegum sérkennilegum
villum.
19