Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1931, Síða 265
265
nú höfum, inn í útgáfu sína 1551, „inter equitandum“, sem
lagt liefir verið út þannig, að liann liafi ritað það á hestbaki,
en mun frekar eiga við það, að verkið liafi verið unnið á
ferðalagi, „milli áfanga“. Engin af þessum útgáfum markar
verulegt spor. Það er eins og textinn í síðari útgáfum Eras-
musar liafi náð hálfgerðri helgi. Fráhrigði eru frekar birt á
hlaðrönd, og hverfa jafnharðan aftur.
Loks verður svo að nefna Elzivir-útgáfurnar. Þær voru
prentaðar í Leiden, í örsmáu og handhægu broti, prýðilega
gerðar, en alls ekkert hirt um að brevta textanum. Þær eru
líkastar útgáfum Beza, m. ö. o., þær hafa enn sama textann.
Og nú fær þessi texti nafn sitt. í annari útgáfunni segir út-
gefandinn í formála, eins og nokkurskonar auglýsingaskrum:
„Textum ergo habes, nunc al) omnibus receptum, in quo ni-
hil immutatum aut corruptum damus“. Frá þessu er nafnið
„textus receptus“ komið, og aldrei liefir skrumauglýsing ver-
ið hetur þegin, þvi að siðan var svo öldum skiptir ekki liægt
að fá þessum „viðurkennda texta“ hrundið, Brezka bibliu-
félagið dreifði honum t. d. út i milljónum eintaka alla tíð til
1904. Estiennes útgáfan 1550 réð í Englandi en Elzivirútgáf-
an á meginlandinu, og hvorttveggja var í raun réttri sama
útgáfan, hvggð á siðari útgáfum Erasmusar.
Þegar rannsóknir hófust aftur, mátti svo heita, að allt starf-
ið færi í baráttu með og móti textus receptus.
Annað tímabil. Textus receptus gagnrýndur.
Fyrsta tímabilinu lýkur svo, að textus receptus er ein-
valdur. Þetta vald helzt allt það tímahil, sem hér ræðir um,
en fræðimenn grafa undan valdi hans með því að safna les-
háttum úr fjölda handrita og hirta jafnhliða textanum. Yerð-
ur hér saga þessi rakin aðeins í megindráttum.
Nokkurskonar inngang að þessari stefnu mynda útgáfur
þeirra Briau Waltons, sem hirti leshætti úr Cod. A í Nýja-
testamentisbindi hinnar miklu Lundúna Polvglottu 1057, og
John Fells, sem gaf út N.-t. 1075, að því er hann segir, eftir
samanhurði 100 liandrita. Lang merkasta verk Fells var þó
það, að hann studdi annan vísindamann í þessum fræðum,
með fé og öðru, sem hann þurfti, og það var
John Mill, Oxford. Hann hóf að safna lesháttum og rann-
saka handrit um 1675, en svo var vandvirkni hans mikil, að
testamenti hans var ekki prentað fyr en 30 árum síðar. Nátt-
úrlega þorði hann ekki annað en prenta textus receptus, þó
34