Tímarit lögfræðinga og hagfræðinga - 01.10.1922, Blaðsíða 40

Hagfræði — Talfræði.
pað geta varla verið skiftar skoðanir um það, að
V>að sé mjög óheppilegt, að tvær ólíkar fræðigreinar séu
nefndar einu og sama nafni. pað er hætt við, að það
verði til þess að rugla hugmyndir manna um þær, svo
að þeim verði blandað saman, og að af því leiði ýmis-
konar misskilning. En þannig er nú ástatt um orðið
h a g f r æ ð i í íslensku máli um þessar mundir. Upphaf-
lega var það eingöngu notað um þá fræðigrein, sem á
útlendum málum er nefnd s t a t i s t i k, en nú orðið er
það líka notað jöfnum höndum um þá fræðigrein, sem á
útlendum málum er nefnd ökonomia (economics,
Wirtschaftslehre). það virðist því ekki vanþörf á að
íhuga, hvernig komast megi hjá þessu tvíræði. Liggur
þá nærri að athuga, hvaða skilningur hefir verið lagður
í orðið statistik á ýmsum tímum og hvaða skilningur
hefir verið lagður til grundvallar við þýðingu þess á
íslensku.
Orðið statistik ætla menn að sé myndað af ítalska
orðinu s t a t o, sem meðal annars táknar bæði ríki og
ástand, eða öllu heldur af orðinu s t a t i s t a, sem af
því er leitt og þýðir stjórnmálamaður. þessi fræðigrein
var líka upphaflega skoðuð svo sem almenn ríkislýsing
eða samsafn af þeim fróðleik um ríkið, sem stjómmála-
menn varðar. pannig var hún iðkuð við háskólana á
þýskalandi á 18. öld og alt fram um miðbik 19. aldar.
Hefir sú fræði því verið nefnd háskólastatistik, eða
Göttingerstatistik, vegna þess, að helstu forkólfar henn-
ar voru háskólakennarar í Göttingen (Achenwall og
Schlözer). En allmjög var hún frábrugðin statistik nú-
tímans. Hún sótti efni víðsvegar að, frá sagnfræði, land-