Dýraverndarinn - 01.01.1983, Qupperneq 29

tækið, sem sendir frá sér lindangufu
- oss er sagt, að hún sé skaðlaus og
lyktarlaus. Hið sanna er þó, að
Ameríska læknafélagið telur lind-
angufu svo hættulega, að það hefur
varað eindregið við notkun hennar
í tímatriti sínu.
Landbúnaðarráðuneytið ráð-
leggur mönnum í blaði sínu, Home
and Garden Bulletin, að úða fatnað
sinn með DDT, dieldrini, klórdani
og fleiri möleyðingarefnum í olíu-
upplausn. Ef of mikið er úðað, svo
að eftir situr hvítt duft á fötunum,
má bursta það af, segir í blaðinu,
en þess er ekki getið, að ekki sé sama
hvar og hvernig burstað sé. Þegar
vér höfum fylgt þessum ráðum, er
eins víst að vér endum daginn með
því að skríða undir mölvarið teppi,
vætt í dieldrini, þegar vér förum að
sofa.
Notkun skordýraeiturs er nú
orðin fastur þáttur í allri garðyrkju.
í hverri sérverzlun með garðyrkju-
vörur og hverri kjörbúð eru raðir af
skordýralyfjum til allra hugsan-
legrar notkunar við garðyrkju.
Garðeigendur, sem nota lítið eða
ekkert öll þessi banvænu efni, eru
hreint og beint ekki með á nótunum,
því að í nærri hverju blaði eða tima-
riti, sem fjallar um garðyrkju, er
talið sjálfsagt að nota þau.
Svo almenn er orðin notkun
jafnvel hinna banvænu, lífrænu
forfórskordýralyfja á grasbletti
og skrautjurtir, að árið 1960 taldi
heilbrigðisnefnd Flórídaríkis nauð-
synlegt að banna notkun eyðingar-
lyfja í íbúðarhverfum öðrum en
þeim, sem fengið höfðu til þess
sérstakt leyfi, og uppfylltu tiltekin
skilyrði. Allmörg dauðsföll af völd-
um parathions höfðu orðið í Flórída
áður en þessi reglugerð var sett.
En það er lítið gert til að vara
garðeigendur við því, að þeir séu
með bráðhættuleg efni handa á
milli. Á hinn bóginn er stöðugur
straumur á markaðinn af nýjum
tækjum, sem auðvelda þeim að
dreifa eiturefnunum á bletti og
garða og gera þá handgengnari
efnunum. Það er t.d. hægt að fá
tæki, sem festa má við stút garð-
slöngunnar þannig að hægt er að
bera klórdan og dieldrin á blettinn
um leið og hann er vökvaður. Þetta
tæki er ekki aðeins hættulegt fyrir
þann, sem notar það, heldur einnig
fyrir aðra. New York Times hefur
varað við að dreifa eiturefnum með
svona tæki, ef ekki er sett á það
öryggisloka, sem varni þvi að eitrið
geti sogazt inn í vatnsleiðsluna.
Sem dæmi um það, hvað garð-
eigendur sjálfir geta átt á hættu má
nefna lækni einn - áhugasaman
blómaræktanda - sem fór að nota
DDT og malathion á runna og gras-
bletti. Hann úðaði einu sinni í viku,
ýmist með handúðunartæki eða
með tæki sem hann setti á vatns-
slönguna. Við þetta fékk hann oft
úða á hörund sitt og föt. Þegar
þannig hafði gengið í nokkur ár,
varð hann skyndilega veikur og
fluttur á spítala. Við vefjarannsókn
kom í ljós, að í fituvef hans vor 23
milljónustu hlutar af DDT. Víðtæk
skemmd var orðin á taugakerfi
hans og töldu læknar hana varan-
lega. Hann léttist, var sífellt þreytt-
ur og kenndi undarlegs magnleysis
í vöðvum - en allt eru þetta einkenni
malathioneitrunar. Líðanin var
nógu slæm til þess að torvelda
honum að sinna starfi sínu.
Þrátt fyrir þetta allt er lítið
minnzt á hættuna sem er samfara
þessari viðtæku notkun skordýra-
lyfja í görðum og á heimilum; að-
varanir á merkimiðum eru prent-
aðar með svo smáu letri, að fáir
gera sér það ómak að lesa þær.
Framleiðandi nokkur ákvað nýlega
að ganga úr skugga um hve fáir
læsu þessar aðvaranir. Sú athugun
leiddi í ljós, að færri en fimmtán af
hverjum hundraði, sem notuðu
skordýraeitur í úðadósum, höfðu
hugmynd um, að slíkar aðvaranir
væru á dósunum.
Spurningin um skordýraeitur í
matvælum er ákaft deiluefni. Fram-
leiðendur neita því blákalt, að skor-
dýraeitur finnist í matvælum, eða
þá svo litið, að það skipti engu máli.
Jafnframt er rík tilhneiging til þess
að kalla alla, sem heimta að mat-
væli þeirra séu laus við skordýra-
eitur, ofstækismenn og sérvitringa.
En hver er sannleikurinn í þessu
máli?
Það hefur verið vísindalega stað-
fest - eins og vænta mátti - að menn,
sem lifðu og dóu áður en DDT-öldin
rann upp (kringum 1942), höfðu
ekkert DDT eða önnur skyld efni í
vefjum sínum. Eins og getið er um í
3.kafla, fundust í fituvefjum manna,
sem rannsakaðir voru á árunum
1954 til 1956, 5,3 til 7,4 milljónustu
hlutar af DDT að meðaltali. Líkur
benda til að þetta meðaltal hafi
hækkað talsvert síðan, og hjá
mönnunum, sem vegna vinnu sinn-
ar komast öðru fremur í snertingu
við þessi efni, er hlutfallstalan
vitaskuld allmiklu hærri.
Ástæða er til að ætla, að fólk, sem
ekki umgengst þessi efni að stað-
aldri, hafi fengið í sig mest af þessu
DDT með fæðunni. Til þess að sann-
prófa þetta tóku nokkrir vísinda-
menn hjá Heilbrigðisþjónustu
Bandaríkjanna sýni af mat i veit-
ingahúsum og mötuneytum. /
hverju einasta sýni var DDT. Af
þessu drógu vísindamennirnir þá
eðlilegu ályktun, að,,tæpastséunnt
að treysta því að nokkur matvæli
séu algerlega laus við DDT.“
f svona máltíð getur verið ótrú-
lega mikið af DDT. Við aðra rann-
sókn Heilbrigðisþjónustunnar á
fangamat fundust 69,6 milljónustu
hlutar af DDT í graut úr blönduðum
ávöxtum og 100,9 milljónustu hlut-
ar i brauði.
í algengum mat á heimilum er
mest af leifum af klórsamböndum
kolvatnsefna í kjöti og kjötvörum
með dýrafitu í. Ástæðan er sú, að
þessi efni eru uppleysanleg í fitu.
minna ber á þeim í ávöxtum og
grænmeti. En þau þvost illa af -
eina ráðið er að fleygja yztu blöð-
unum af grænmeti eins og salati og
káli, afhýða ávexti og nota aldrei
hýðið. Þessi efnasambönd eyði-
leggjast ekki við suðu.
Mjólk er ein af þeim fáu tegund-
um matvæla, sem Matvæla- og
lyfjastofnunin leyfir ekki að DDT
finnist í. Samt er það svo, að hve-
nær sem sýni eru tekin af mjólk
finnast í þeim leifar af DDT. Mest
er af þeim í smjöri og öðrum mjólk-
urvörum. Árið 1961 voru rannsökuð
461 sýni af mjólkurvörum og fund-
ust DDT-leifar í þriðjungi þeirra.
Um það komst Matvæla- og lyfja-
stofnunin svo að orði, að ástandið
væri „fjarri þvi að vera uppörv-
andi.“
27