Vesturland - 24.12.1966, Blaðsíða 11

11
dag og það sáust vallgrónar
tóftir að þessum býlum báð-
um þegar ég kom í Holt og
fram s mín ár, en það er búið
að slélta yfir það núna, ég
lét gera það, slétta pað út
allt saman. Það eru fimm
manns á hvoru býli á þessum
hjáleigum, svo það eru 35
manns í Holti þá.
— Það myndi hafa kostað
nokkuð nú, á okkar dögum,
að hafa átta vinnumenn full-
gilda og átta vinnukonur býst
ég við, en út í það fer ég
ekki. Vafalaust hafa þessir
vinnumenn verið til sjós
mikinn hluta af árinu.
■— Tveir af Holtsprestum
hafa drukknað þarna í Vöð-
unum, eða Vaðlinum. Séra
Jón Sigurðsson, sem var
prestur í Holti 1783—1796,
hann drukknaði á svokölluðu
Yztavaði.
Hann var að fylgja ferða-
manni yfir vaðið; fór undan
Ytri-Veðrará á svokölluðu
Yztavaði, og þegar hann sneri
aftur til baka, þá synti hjá
honum, því að flæði var að
skella á, og hann losnaði við
hestinn og drukknaði. Fólkið
var inni á svokölluðum
Stekkjum, inn og niður við
sjóinn frá Holti og horfði
á þetta. Þetta gerðist 9.
júní árið 1796.
— Séra Jón þessi Sigurðs-
son er orðinn mjög kynsæll.
Það er margt kunnra manna
frá honum komið. Hann var
tengdafaðir Boga Benedikts-
sonar á Staðarfelli og út af
Boga er kominn fjöldi merkra
íslendinga.
— Annar Holtsprestur, sem
drukknaði þarna í Vöðunum,
var séra Ásgeir Jónsson, sem
var móðurbróðir Jóns Sig-
urðssonar forseta. Það gerðist
13. nóvember 1835. Hann kom
innan frá Tannanesi, kom við
á Vöðlum, vildi ekki þiggja
fylgd niðuryfir, sagðist þurfa
iað koma í Mosvelli og mun
hafa komið þar, en svo vita
menn ekkert um hans för
meir. Hesturinn stóð við
dymar á hesthúsinu um
morgunin eftir, votur, en Ás-
geir fannst ekki fyrr en um
vorið eftir í maí. Þá fannst
líkið í þarahrönninni undan
Breiðadal. Hann mun hafa
farið í Vaðalinn, sennilega
— Annars var ákaflega
erfitt að fara niður að Holti
á haustin einmitt þegar stór-
ar flæðar voru, því að sjór-
inn féll alveg upp að hlíð, og
það eru lænur, sem ganga
þarna upp frá vaðlinum,
djúpar, háir bakkar að þeim,
þröng götuskörð, og þegar
þetta er alit á kafi í flæði og
kannske sundvatn í þessum
lænum, þá var ekkert auðvelt
að komast þama niðureftir,
og ég man eftir því oft og
tíðum þegar ég var á ferð-
inni þarna að haustlagi og
svona stóð á, þá hafði ég
engin ráð önnur, en að ég
klappaði á hálsinn á klárnum
mínum, lagði tauminn fram á
makkann og lét hann ráða
ferðinni, og hann rataði; skyn
laus skepnan, sem sumir
kalia svo, bar vit fyrir mér.
— Þó að margir af þessum
Holtsprestum hafi borið bein-
in þar, það hafa þeir gert,
margir, þá vita menn ekki um
legstaði neins þeirra; allt er
týnt. Það eina, sem menn
vita, er það sem séra Friðrik
Eggerz segir í ævisögu föður
síns, séra Eggerts á Ballará,
um séra Jón Eggertsson, föð-
ur Eggerts og afa séra Frið-
riks, sem var í Holti, að hann
hafi verið grafinn framundan
kirkjuþili, öðrum megin
kirkjudyra; það er það eina,
sem menn vita. Hjá honum
var lögð kista séra Ólafs Ein-
arssonar, sem var prestur eitt
sinn á Ballará, en hann dó
hjá sonardóttur sinni, Guð-
rúnu Þórðardóttur, konu Eb-
enezer sýslumanns í Hjarðar-
dal, þessi gamli prestur, og
hann var grafinn þama hjá
séra Jóni Eggertssyni. Ég
skal ekkert segja um það, en
mér finnst trúlegt að það
hafi verið sunnanmegin við
kirkjudymar.
— Af síðari prestum, sem
verið hafa í Holti, er tví-
mælalaust stórbrotnastur séra
Stefán Stephensen, sem var
þar frá 1855 til 1884. Hann
hafði geysistórt og mikið bú;
mesta sauðfjárbú á Vestfjörð
um, eða Vesturlandi á tíma-
bili, enda hafði hann Kirkju-
ból í Bjarnardal með, sem
var kirkjujörð. 1 manntalinu,
sem tekið var 1880, voru 30
manns í heimili í Holti, það
er talið eitt heimili, 30
manns, hvorki meira né
minna.
-— Séra Stefán var ákaflega
stórbrotinn maður, enginn
tæpitungumaður blessaður
karlinn, þegar svo bar undir,
en hann var ákaflega raungóð-
ur og ég held, að undir þessum
klakastakki, sem hann skaut
yfir sig hafi hann verið mikill
tilfinningamaður og ákaflega
hjartahlýr, og raungóður var
hann og hjúasæll; það var
áreiðanlegt, og rausnarlegur
við sitt fólk og sín hjú, á-
kaflega hreint.
— Séra Janus Jónsson,sem
kom á eftir honum, hafði all-
gott bú í Holti, en annars
þótti hann enginn búhöldur,
en frú Sigríður Halldórsdótt-
ir, kona hans; hún var bú-
forkur mikill. Hún var dóttir
Halldórs Friðrikssonar gamla.
En séra Janus var fræðimað-
ur fyrst og fremst.
— Þetta var svona undan
og ofan um Holtsprestana.
4
Þá spyrjum við séra Jón
um kirkjuna í Holti.
— Ég tel alveg öruggt, að
kirkjan í Holti og kirkjugarð-
urinn hafi alltaf verið á sama
stað frá því fyrsta. Ég er
alveg viss um þetta vegna
þess t.d., að í minni tíð í
Holti var öllu túninu rótað
til og allt saman sléttað yfir,
og það er þannig jarðvegur-
inn undir, að það er glerharð-
ur ísaldaraur undir jarðvegs-
skorpunni, sem er tiltölulega
þunn víða, og það var alls
staðar ómótað fyrir þama.
En neðst í túninu er bara
sandur, en þar var áreiðan-
lega hvergi kirkjugarðsstæði
eða gamall kirkjugarður,
hvergi nokkurs staðar.
Kirkjugarðurinn hefur verið
þar sem hann er núna, og
kirkjan alltaf staðið á sama
grunninum. Greinilega sést,
hve jarðvegurinn inni í kirkju
garðinum er mikið hærri en
jarðvegurinn í kring, og þetta
er fyrir það, að þarna hefur
verið grafið öld eftir öld,
eiginlega hvað ofan á annað,
og svo hefur rofið úr kirkju-
garðsveggnum, þegar hann
var endumýjaður, gengið inn
yfir þetta og sléttað yfir, og
eins rofið úr kirkjuveggjun-
um, meðan þarna var torf-
kirkja, það hefur gengið inn
líka og hækkað landið svona
upp.
—Kirkjan í Holti, sem
núna stendur, er orðin nokk-
uð gömul. Hún er byggð árið
1869 og verður því hundrað
ára innan tíðar. Yfirsmiður
við hana mun hafa verið Sig-
urður Andrésson, en Bergþór
Jónsson, sem var bróðir séra
Janusar Jónss., og bjó hér á
Kirkjubóli í Skutulsfirði, hann
smíðaði innanum kirkjuna, td.
altarið, prédikunarstólinn. og
fleiri eru hans verk þar.
•— Þessi gamla kirkja hýsir
nú ekki lengur marga gamla
gripi. Þó em þar til kerta-
stjakar, forkunnarmiklir og
góðir gripir; stórir, þungir
koparstjakar og á þá er
letrað: „Sera Sveirn Símon-
son - Anno Salutis 1604.“
Þeir eru með öðmm orðum
árinu eldri en Brynjólfur
Sveinsson biskup, sonur séra
Sveins. Þessir stjakar eru
gefnir af séra Sveini og þeir
prýða enn þann dag í dag
altarið í gömlu Holtskirkju.
— í Holti var til annar
gripur frá séra Sveini. Það
var skírnarfontur, sem nú er
á Þjóðminjasafninu, og ég
hefi skoðað þar. Það er kopar
skál eða fat og á því er á-
letrun, sem sýnir að þetta er
frá séra Sveini, 1594, svo
gamalt er það orðiö. Það er
mynd af Syndafallinu í botni
skálarinnar, og fóturinn und-
ir þessu er útskorinn úr eik;
hefur nú verið farinn að
ganga svolítið sundur.
— Brynjólfur biskup hefur
örugglega verið skírður úr
þessari skál. Hún kemur í
kirkjuna 1594, en Brynjólfur
er fæddur í Holti 14. sept.
1605, en áletrunin ber með
sér, að þessi gripur er gerður
fyrir séra Svein handa Holts-
kirkju, og séra Sveinn hefur
vafalaust skírt son sinn í
kirkjunni upp úr þessari skál.
— Þessum grip er fargað
suður á Þjóðminjasafn árið
1882. Ég var nú stundum að
bera víurnar í að fá þetta
aftur, því að einmitt eftir að
vegurinn kom niður yfir Holts
engið og varð greiðara um að
fara þangað, þá færðist það
svo mjög í vöxt, að börn
væru skírð í kirkjunni nokkuð
mörg seinni árin, sem ég var
í Holti. Þá þótti mér leiðin-
legt að hafa ekki þennan
skírnarfont. Nú er að vísu
kominn annar skírnarfontur í
Holtskirkju, en það er ekki
sá gamli gripur.
— Svo er fleira fémætt,
sem safnið á frá Holti í Ön-
undarfirði. Þar á meðal er
Maríumynd, mynd af Maríu
með Jesúbarnið og heilagri
Önnu líka, (Sjá grein um þá
mynd í ramma). Mikið lif-
andi skelfing óskaði ég oft
eftir því, að þessi gamla,
kaþólska helgimynd væri nú
í kirkjunni í Holti enn þann
dag í dag, því að hugsa sér
alla þá tilbeiðslu og lotningu,
sem kynslóðimar eru búnar
að sýna henni, og hafa beygt
sín kné fyrir þessari gömlu
mynd. Ég er ekkert kaþólsk-
ari heldur en góðu hófi gegn-
ir, en mér hefði fundizt þetta
sannkallaður helgigripur, það
segi ég alveg satt.
— 1 Þjóminjasafninu er
líka gamall róðukross úr
Holti; hann var lengi yfir
altarinu þar, en hann fór
nú suður eins og fleira. Og
þegar ég kom í Holt vorið
1929, þá er veggurinn yfir
altarinu alveg ber og nakinn;
það er engin altaristafla og
ekki neitt, sem minnir á, að
þarna sé altari. Prédikunar-
stóllinn hafði verið uppi yfir
altarinu, en var búið :að færa
hann fyrir fáum árum þegar
ég kom. En svo rættist
úr þessu, haustið 1931,
að þá fékk Holtskirkja
nýja altaristöflu, sem gefin
var til minningar um fyrstu
brúðhjónin, sem gefin eru
saman í þessari Holtskirkju,
sem núna stendur. Gefendur-
nir voru börn þessara gömlu
hjóna, en þau voru Halldór
Bernharðsson og Elín Jóns-
dóttir, sem bjuggu á Vöðlum
lengi. Elín dó fyrsta haustið,
sem ég var prestur í Holti;
hún lifði svo lengi. Þau eru
grafin saman í Holti 11. okt-
óber 1869, og þá var mér
sagt að ekki hefði verið búið
að vígja kirkjuna, þegar þau
voru gift þar, heldur hafi
það verið gert síðar þegar að
Flateyrarkirkja var ein af þreinur kirkjum ,sem
séra Jón þjónaði.