Vesturland - 24.12.1966, Blaðsíða 14

14
saAaFSfíESJSMnxMn
Gísli Jónsson fyrrv. alþingismaður
Sjö vikna sírandferð haustið 1914
Frá örófi alda var ísland
vegalaus háfjallaeyja langt
norður í Atlanzhafi. Allt frá
landnámstíð dreifist byggðin
umhverfis landið, út á annes
og inn um víkur, firði og flóa.
Ekkert var landinu því jafn
nauðsynlegt og öruggar sigl-
ingar, bæði landa á milli og
umhverfis landið sjálft.
Á lýðveldistímanum héldu
íslendingar sjálfir uppi milli-
landasiglingum á opnum fleyt
um knúnum árum, og seglum
þegar byr gafst. Hefur það
ekki verið neinum heiglum
hent, að halda uppi slíkum
siglingum, með þeim tækjum
einum, er mannsandinn réði
þá yfir.
Þegar landið síðar kemst
undir erlent vald færast sigl-
ingar allar yfir á erlendar
hendur, bæði á milli landa og
með ströndum fram. Flestar
þær hörmungar, sem þjóðin
varð að þola á meðan það
skipulag hélzt, má rekja til
þeirra staðreynda, að þær
siglingar voru , ekki miðaðar
við hag Islendinga, enda jafn-
an haldið uppi af mönnum,
sem skorti bæði vilja og þekk
ingu á okkar hag. Þeir litu
ekki á sig, sem fulltrúa Is-
lendinga, í þeim málum og
höguðu sér samkvæmt því.
Þegar íslendingar löngu síð
ar vöknuðu til meðvitundar
um það, ,,að hollt es heima
hvat“, og þráin til að berjast
fyrir umbótum á sem flestum
sviðum var vakin í brjóstum
þeirra, urðu það samgöngur-
nar á sjó, sem þóttu aðkall-
andi að bæta. Án þess að
þeim yrði komið í viðunandi
horf varð öll baráttan fyrir
frelsi þjóðarinnar og sjálf-
stæði unnin fyrir gýg.
En það var ekki fyr en í
lok nítjándu aldarinnar og á
fyrstu árum þessarar aldar,
að nokkur verulegur árangur
hafði náðst fyrir þrotlausa
baráttu forráðamanna þjóðar-
innar. Þá var svo komið, að
samningar höfðu tekizt við
Sameinaða gufuskipafélagið
danska, að halda uppi reglu-
bundnum millilandaferðum á
milli Íslands-Bretlands og
Danmerkur, og jafnframt
reglubundnum ferðum um-
hverfis landið með tveimur
eimskipum, „Skálholt" og
„Hólar“, er skyldu hafa við-
komu á flestum höfnum um-
hverfis landið.
Á fyrsta tug þessarar ald-
ar komu til viðbótar skip
Thorefélagsins, sem íslend-
ingurinn Thor E. Tulíníus var
aðaleigandi að. Sigldu þau
skip einnig reglubundið til
landsins og á einstakar hafnir
umhverfis það. Tók það félag
einnig að sér strandferðir eft
ir 1910. Lét það smíða tvö
skip til þeirra ferða „Austra“
og „Vestra“, mönnuð dönsk-
um áhöfnum, er höfðu mis-
munandi djúpan skilning á
þörfum Islendinga og mis-
munandi samúð með landi og
og þjóð. „Austri“ og „Vestri“
voru í þessum siglingum
skamma stund. Þau skip voru
seld til Noregs, til þess þar
að annast strandferðir. Eftir
sátu Islendingar skipalausir
fyrir strandferðirnar.
Árið 1914 var um margt
viðburðaríkt ár. Þjóðin er fyr
ir alvöru vöknuð til meðvit-
undar um það, að henni sé
hollast að taka sjálf í sínar
hendur bæði strandferðir og
millilandasiglingar, og lætur
ekki stöðvast við orðin ein.
Þann 17. janúar það ár er
Eimskipafélag íslands stofn-
að. Þátttaka er meiri en áður
hafði þekkzt í nokkru félags-
stofnun. Hvert mannsbam á
landinu fylkir sér um þessar
framkvæmdir. Samið er um
smíði tveggja eimskipa „Gull-
foss“ og „Goðafoss“. Þau eiga
fyrst um sinn að vera hvort-
tveggja í senn, milliferðaskip
og strandferðaskip með við-
komu á höfnum umhverfis
allt land. En þau eiga ekki
að koma til landsins fyrr en
á næsta ári.
1 þessu millibilsástandi er
samið við Thorefélagið, að
það skuli annast strandferðir
á sumrinu 1914. Hefur félagið
keypt gamalt eimskip Colum-
bus að nafni um þrjúhundruð
smálestir að stærð, með
nokkru rými fyrir farþega,
auk þess, sem það gat flutt
vörur í tveimur lestum. Hafði
skip þetta áður verið i förum
í Suður Ameríku, og kom
ekki til landsins fyr en eftir
mitt sumar þetta ár, og tók
þá upp strandferðir hér við
land. Var skipshöfnin dönsk
og þekkti lítt til aðstæðna
hér við land. Alþingi veitti
þrjátíu þúsund króna styrk
til þessara ferða. Eimskipið
,,Sterling“ skyldi ennfremur
halda uppi millilandasigling-
Gísli Jónsson.
um þetta ár, með viðkomu á
ýmsum höfnum á landinu.
Fyrstu kynni mín af íslenzk
um strandferðum voru þó eigi
á þessu ári.
Árið 1901 tóku foreldrar
mínir sig upp frá Skildingar-
nesi, þar sem þau höfðu búið
í fimm ár, og fluttu vestur á
Amarfjörð. Ferðin til Bíldu-
dals var farin með strand-
ferðaskipinu „Skálholt", sem
þá annaðist strandferðir á
milli Reykjavíkur og Akur-
eyrar vestur um landið. „Skál
holt“ var um 400 smál. Hafði
það farrými fyrir nokkra far-
þega, en flestir farþegar, sem
með því fóru, voru fluttir á
þilfari og í lestum skipsins,
einkum ef um lengri ferðir
var að ræða. Það var ævin-
týri fyrir 11 ára dreng, sem
aldrei hafði kannað aðrar sjó-
ferðir en út á hrognkelsa og
þaraþyrsklinga miðin við
Faxaflóa að ferðast með
stóru eimskipi, stjómað af
dönskum mönnum með gyllt-
um snúrum og gylltum hnöpp
um á klæðum sínum, og með
takmarkalausan yfirlætissvip,
sem ekki varð misskilinn, í
allri framkomu við farþega.
Ekki óraði mig þá fyrir því,
að fyrir mér ætti að liggja,
að standa síðar í sömu spor-
um.
Ég minnist þess enn hversu
mikla meðaumkvun ég hafði
með vesalings fólkinu, sem
ferðaðist með skipinu í lest-
um þess inoan um grátandi
böm, stynjandi menn og kon
ur vegna sjóveiki, spýjandi
yfir allt, sem fyrir var, og
geta sér enga björg veitt.
Mat hafði þetta fólk aðeins úr
skrínum sínum, sem það
neytti innanum fólk, vörur og
fénað, en vildi það hressa sig
á kaffilögg, varð að leita á
náðir matsveinsins, sem lét
því í té heitt vatn gegn tíu
aura gjaldi fyrir hverja
könnu. Það var ekki lítill
skattur á þeim árum. Fyrir
10 aura mátti þá kaupa rúm-
lega hálfan lítra af nýmjólk,
tvö vínarbrauð, eða þrjá
snúða. Sýnir þessi samanburð
ur hversu vatnskannan var
dýru verði keypt af hinum er-
lendu viðskiptavinum. En
hvað um það, sjálf ferðin á
stóm eimskipi inn um eyjar,
víkur og voga að vorlagi var
11 ára dreng ógleymanlegt
ævintýri.
Næstu kynni mín af strand
ferðum vom sumarið 1909.
Ég var þá orðinn tvítugur að
aldri, búinn að komast í
kast við „Ægi“, bæði á stærri
og minni fleytum, opnum bát-
um, skútum og vélbátum, og
þess utan verið í tæpt ár á
vélaverkstæði á ísafirði.
Var það af hreinni tilviljun
að ég réðist til strandferða
þetta sumar. Hrólfur Jakobs-
son skipstjóri, ættaður af
Vatnsnesi við Húnaflóa, mik-
ill sjógarpur og drengur góð-
ur, hafði tekið á leigu þetta
sumar seglskútu á ísafirði um
30 smál. að stærð. Átti skútan
að vera siglandi verzlunarskip
á allar hafnir milli Skaga við
Húnaflóa og Snæfellsness. í-
búum á þessu svæði skyldi
selja margs konar vörur með
vægu verði og taka sem gjald
miðil allar íslenzkar afurðir
á hæsta verði. Skipið skyldi
einnig flytja bæði fólk og
farangur, eftir því sem tæki-
færi gæfist og rúm leyfðu.
1 skútuna hafði verið sett
vél, sem ganga skyldi fyrir
olíu, er blönduð var 1/3 af
vatni. Var það ný uppfinning
gerð af hr. Jessen vélsmið á
Isafirði, en hjá honum var ég
nemandi. Sá var þó galli á
gjöf Njarðar, að vélin gekk
aldrei ömgglega, nema að
henni væri stjórnað af ein-
hverjum frá vélsmiðjunni,
sem þekkti alla hennar
leyndardóma. Því var það, að
húsbóndi minn fól mér þetta
vandaverk um sumarið.
Skip þetta sigldi ekki eftir
neinum fyrirfram ákveðnum
leiðum, hafði heldur engan
styrk til þessara ferða, en það
sigldi inná hverja vík, hvem
fjörð, flóa og vog á fyrnefndu
svæði, og ennfremur kom það
við á flestum byggðum eyjum
Breiðafjarðar. Þessi sigling
var mér nýtt og skemmtilegt
ævintýri. Hvar sem við höfð-
um viðkomu var okkur tekið
með óvenjulegri gleði ogvíða
með miklum höfðingsbrag.
Fólkinu fannst það svo mikið
nýmæli, að komið væri svo að
segja allt að bæjardyrum með
vörumar, sem það áður varð
að sækja langar leiðir.
Þetta sumar kynntist ég
mörgum dásemdum íslenzkrar
náttúru, en einnig mörgum
hættum, sem lágu í leyni við
sker, kletta og flúðir. En ég
batt einnig þetta sumar vin-
áttu við marga menn, sem
entist alla þeirra ævi. Þó að
farkosturinn væri bæði smár
og óheppilegur, sem strand-
ferðaskip, þá fór það ekki
leynt, að tengslin á milli íbú-
anna og skipshafnar vom það
sterk, að þetta gerði meira en
að vega upp á móti því, sem
á vantaði á öðmm sviðum.
Þá var mér það ljóst, hversu
mikil nauðsyn það var fólk-
inu að þessi þjónusta öll kæm
ist sem fyrst í hendur ís-
lendinga sjálfra.
Þriðja kynning mín af
strandferðunum var ferð sú,
sem íarin var með ,Columbus‘
haustið 1914, og hér verður
skýrt frá. Mun það vera sú
strandferð, sem lengstan tíma
hefur tekið hér, fyrr og síðar.
En alls stóð hún í 49 daga.
Ég var þá nýlega orðinn 25
ára að aldri. Hafði lokið öll-
um stigum verklegs náms á
togurum, verið þar kyndari,
undirvélstjóri og yfirvélstjóri.
Halldór Pétursson listmálari
myndskreytti