Heilbrigðismál - 01.06.1981, Blaðsíða 5

Botulinus-eitrun ••
HÆTTULEGASTA
>IATVRi;HIUM\
/ sumar kom upp hér á landi svo-
nefnd bótúlínus matareitrun. Um
var að rœða fjóra sjúklinga frá
Sauðárkróki. Árni V. Þórsson,
lœknir á barnadeild Landakotsspít-
ala, veitti blaðinu eftirfarandi upp-
lýsingar um þessa tegund matareitr-
unar.
Skaðvaldurinn. Margar bakterí-
ur (gerlar) geta valdið matareitr-
unum og matarsýkingum. Ekki er
algengt að skaðvaldurinn sé
Clostridium botulinum, en svo
nefnist bakterían sem veldur þeirri
matareitrun sem hér er til umræðu
og kalla mætti bótúlínus eitrun eða
bótúlismus (botulus á latínu þýðir
pylsa). Bakterían er staflaga og
skyld ginklofa- eða stífkrampa-
bakteríunni. Hún finnst víða í
jörð, en kemur einnig fyrir í þörm-
um manna og dýra en veldur þar að
jafnaði ekki sjúkdómi (sjá þó síðar
um ungbörn). Bótúlínus bakterían
myndar aðeins eitur þar sem súr-
efnisskortur er og því er eitrunin
algengust ef neytt er matvæla sem
hafa verið niðursoðin eða niður-
lögð. Loftmyndun í dósum getur
því gefið vísbendingu um þessa
eitrun, en getur einnig verið af
öðrum ástæðum. Bakterían mynd-
ar svokallaða spora sem þola vel
hita, en nokkurra mínútna suða á
matvælunum nægir oftast til að
eyðileggja eitrið. Sé fæðutegundin
nægilega súr geta bakteríurnar ekki
æxlast og myndað eitrið. Þá má
geta þess að notkun nítríts sem rot-
varnarefnis (t. d. í söltuðum kjöt-
vörum) er meðal annars í þeim til-
gangi að hindra myndun bótúlínus
baktería. Bótúlínus eitrið er talið
sterkasta eitur sem þekkist og t. d.
margfalt sterkara en arsenik.
Mönnum hefur reiknast svo til að
nokkur grömm af því gætu orðið
öllum íbúum stórra borga að
bana.
Sjúkdómurinn. Eitrið hefur víð-
tæk áhrif á líkamsstarfsemi. Slím-
húðin þornar, þarmahreyfingar
verða mjög hægar, og þar af leið-
andi mikil hægðatregða. Algeng-
ustu einkennin stafa þó frá mið-
taugakerfi, en eitrið binst gjarnan
við heilataugafrumur þær sem
stjórna augnhreyfingum, kyngingu
og öndun. Öndunarstöðvun veldur
oftast dauða þeirra sem fá bótúlín-
us eitrun. Þess vegna er í flestum
tilfellum unnt að bjarga lífi þeirra
sem komast nógu snemma á
sjúkrahús, t. d. með þvi að halda
öndunarveginum opnum. Oft er
reynt að gefa móteitur sem myndað
er í hestum (hestaserum). Einnig fá
sjúklingarnir yfirleitt skammt af
fúkkalyfjum. Að öðru leyti er beitt
almennri stuðningsmeðferð, gefin
næring og vökvi í æð, reynt að losa
um hægðir og koma líkamsstarf-
seminni í eðlilegt horf. Þeir sem lifa
eitrunina af ná sér alveg, en það
getur tekið vikur og jafnvel mán-
uði.
Sjaldgæft. Bótúlínus eitrun er
sem betur fer mjög sjaldgæf, en
kemur þó fyrir af og til víðast hvar í
heiminum. I nóvember 1949 veikt-
ust fjórir menn í Hafnarfirði og
einn þeirra dó. Prófessor Niels
Dungal sannaði þá, m. a. með
dýratilraunum, að þarna væri um
bótúlismus að ræða. Ekki er kunn-
ugt um önnur greind tilfelli hér-
lendis fyrr en í sumar. Þá veiktust
þrjú börn og kona (móðir tveggja
barnanna). í sambandi við þá eitr-
Frásögn af bótúlínus eitrun fyrir
rúmunt þretnur áratugum, birt í
Fréttabréfi um heilbrigðismál i janú-
ar 1950.
Eitranirnar í Hafnarfirði
1 nóvembermánuði veiktust fjórir menn í Hafnarfirði og einn dó,
af eitrun, sem ekki er vitað að komið' hnfi fyrir bér á landi áður. Eitr-
un þessi er á læknamáli kölluð botulismus og er að ýmsu leyti merki-
legt fyrirbrigði. Eitrið myndast af bnkteriu, sem finnst víða i mold,
og er bakterían út af fyrir sig meinlaus, jafnvel þótt hún komist ofan
í mann. En ef bakterían kemst i matvæli, þar sem hún hefur skilyrði
til að vaxa, eins og t. d. í niðursuðudós, með kjöti, baunum eða fiski,
myndar hún smám saman eitur, sem eykst unz það verð'ur geysisterkt.
Ef menn neyta sliks eiturs líður fyrst heill sólarhringur eða því sem
næst unz veikin gerir vart við sig. Menn fá mikinn þurrk í munn-
inn, þeim verður flökurt og sumir kasta upp, margir fá sjóntruflanir,
svo að þeir geta ekki lesið og loks koma kyngingartruflanir, svo að
þeii geta engu rennt niður og loks fer að bera meira á lömunum, unz
öndunarlömun dregur til dauða. Þannig voru einkennin hjá mannin-
um, sem dó i Hafnarfirði, en hinir fengu flökurleika, uppköst og sjón-
truflanir og allir mjög mikinn jmrrk í munninn. Afikið eilur fannst i
görnum mannsins sem dó og var það svo sterkt, að 1 kubikcentimetri
af þvi nægði til að drepa 200 mýs.
011 bönd bárust að súrsuðu dilkakjöti, sem allir mennirnir höfðu
etið. Mjög mikið var af alls konar bakteríum í sýrunni, cn hún reynd-
ist ])ó ekki eitruð fyrir dýr. I kjötinu voru einnig fleiri tegundir af
bakterium og ein sem hafði öll einkenni botulismusbakteriunnar. Ekki
hefur samt enn tekizt að fá fram eiturverkun hjá þeirri bakteriu, en
það getur tekið töluverðan tíma, ef hún myndar eitrið' aðeins við
lágan hita.
Fréttabréf um HEILBRIGÐISMAL 2/1981 5