Heilbrigðismál - 01.09.1985, Qupperneq 29

STREITA
Grein eftir
Eirík Örn Arnarson
í sjálfu sér er ekkert nýtt við
streitu. Við þekkjum hana öll. Við
hlauputn á eftir strætisvagni og miss-
um jafnvel af honum, þurfum að
borga af lánum, rafmagni, síma o.fl.
á réttum tíma, höfum fjárhags-
áhyggjur, eða erfiðjeikar eru á heim-
ili og vinnustað. Allir þessir þættir
eru daglegt brauð, og valda streitu.
Við komumst ekki hjá streitu, hún
er hluti daglegs lífs, og hefur alltaf
verið það.
Viðbrögð líkamans
Líkaminn bregst þannig við
streitu, að orkuframleiðslan eykst,
andardrátturinn verður hraðari,
hjartað fer að slá örar og eykur
strauminn af súrefnisríku blóði til
líkamans. Vöðvarnir spennast til
þess að takast á við þá hættu sem
okkur finnst vofa yfir. Blóð-
straumurinn til útlimanna eykst, en
minnkar til innyflanna. Meltingar-
starfsemin minnkar, og hættir um
stundarsakir. Þannig er þurrkur í
munni eitt af fyrstu einkennum
spennu, blóðrennsli til höfuðsins
eykst og heilastarfsemin örvast, til
þess að skerpa eftirtekt okkar.
Hendurnar kólna og blotna svo að
átakið styrkist.
Þessi viðbrögð líkamans eru rétt,
þegar hætta vofir yfir, og við þurfum
t.d. að hlaupa hraðar eða stökkva
hærra en annars þyrfti. Þannig hefur
þetta verið alla tíð. En á þessari öld
hraðans er að heita má stöðugt eitt-
hvað sem veldur slíkum við-
brögðum, rétt eins og við séum í
bráðri hættu hverja stund dagsins.
Okkur seinkar á stefnumót, við bíð-
um í biðröðum eða verðum vonsvik-
in. Alltaf eru viðbrögðin þau sömu,
svo það er auðskilið hvílíkt álag
þetta er á líkamann.
Við spennu dregur úr sársaukavið-
brögðum líkamans. Þannig finnur
íþróttamaður ekki mikið fyrir sárs-
auka af meiðslum, sem hann kann
að verða fyrir í hita leiksins.
HEILBRIGÐISMAL/Siguiður Orn Brynjólfsson
Streita hefur áhrif á heila og
taugakerfi, (bæði miðtaugakerfið og
sjálfvirka taugakerfið), og getur
valdið vöðvaspennu. Þegar spennan
sest í ennis- og hnakkavöðvana,
leiðir hún oft til hins svonefnda
spennuhöfuðverkjar, en aukin vöðva-
spenna veldur einnig m.a. krampa
og kippum í vöðvum.
Sperrna í vöðvum
Vöðvagigt eða vöðvabólga er al-
geng hérlendis og stafar af of mikilli
einhliða spennu, án slökunar þess á
milli. Lesandinn getur sannprófað
þýðingu vöðvaspennu með því að
halda hnefunum fast krepptum smá-
stund án þess að slaka á. Eftir
nokkrar mínútur 'ar hann að verkja í
vöðvana, og þv. meir sem lengra
líður. Sýnir þetta glöggt, hve illa lík-
aminn þolir stöðugt álag, honunt
hæfir best að slaka á og spenna á
víxl.
Önnur áberandi afleiðing spennu
er svefnleysi. Hver kannast ekki við
andvökur, þegar eitthvað spennandi
er í vændum eins og t.d. utanlands-
ferð?
Eina spennan sem er beinlínis
sýnileg er spenna í tyggingavöðvum
kjálkanna, sem hnyklast þegar menn
spennast upp — og bíta á jaxlinn.
Gnístran tanna í svefni er önnur
áberandi afleiðing spennu.
Stöðug vöðvaspenna í mjóhrygg,
hálsi eða herðurn veldur fyrr eða
síðar einhvers konar verkjum eða
vöðvagigt. Vöðvarnir þola ekki lang-
varandi hvíldarlaust álag. Það er al-
geng skoðun, að vöðvagigt stafi af
skökkum setustellingum og röngum
aðferðum við að lyfta þungum hlut-
um, og er það eflaust að einhverju
leyti rétt. En hér skiptir mestu máli
að skilja, að hin eiginlega orsök
gigtarinnar er sífelld spenna í vöðv-
unum. Þessi spenna kemur frá okkur
sjálfum og er í mörgum tilfellum or-
sök hinna skökku stellinga og röngu
aðferða.
A-mennimir
Stundum hefur mönnurn verið
skipt í tvo flokka: A-menn og B-
menn. Samkvæmt þeirri skiptingu
einkennast A-menn af því, að þeir
eru óþolinmóðir og alltaf að flýta sér
- og þó alltaf í hraki með tíma. Þeir
eru með mörg járn í eldinum og
þeim finnst tímanum illa varið til
slökunar. A-menn niunu vera ákaf-
lega framagjamir, en óeðlilega vinnu-
samir og ætla sér meira en hægt er
að koma í verk. Þessu atferli fylgir
oft hár blóðþrýstingur, sem valdið
getur hjarta- og æðasjúkdómum.
Reykingar. óhófleg saltnotkun og of
mikil blóðfita eru einnig alþekktir
skaðvaldar, en þegar allir þessir
þættir fara saman, eykur það auðvit-
að hættuna stórlega. Samband hegð-
unar A-manna og hækkaðs blóð-
þrýstings er að ýmsu leyti óljóst, en
þó bendir margt til að tengslin séu
sterk.
Ondunin
Eitt helsta einkenni spenntra
manna er hröð og óregluleg öndun.
Stundum leiðir það til ástands, sem
nefnt er „hyperventilation synd-
rome“, og er þar um að ræða óeðli-
lega tíðan og óreglulegan andar-
drátt, sem í slæmum tilfellum getur
valdið yfirliði. Oft í viku kemur ein-
hver inn á Slysadeild Borgarspítal-
ans af þessum sökum.
HEILBRIGÐISMÁL 3/1985 29