Heilbrigðismál - 01.03.1986, Blaðsíða 23

Krabbamein hjá börnum:
Lífshorfur hafa batnað
Grein eftir Jóhann Heiöar Jóhannsson og Guðmund K. Jónmundsson
Óhætt er að fullyrða að engir
sjúkdómar valdi jafn miklum ugg
hjá fólki og illkynja æxli, öðru nafni
krabbamein. I hugum flestra eru
krabbamein tengd langvarandi og
kvalafullum veikindum og vísum
dauða um aldur fram. Þetta á jafnt
við um krabbamein hjá börnum
sem fullorðnum. Að mörgu leyti er
þessi hræðsla réttmæt. Óttinn er
þó oft mestur vegna óvissunnar
um lífshorfur. Fræðsla um krabba-
mein er því mikilvæg, bæði til að
draga úr órökrænni, lamandi
hræðslu og vonleysi, og eins til
þess að benda á að hægt er að beina
kröftunum skynsamlega í baráttu
gegn miklum vágesti. Vaxandi
vitneskja um eðli krabbameina, og
framfarir á sviði greiningar og með-
ferðar, gefa ástæðu til bjartsýni.
Illkynja æxli hjá börnum eru fá-
tíð, en dánartíðni vegna þeirra er
hlutfallslega há. Næst á eftir slys-
um eru krabbamein algengasta
dánarorsök barna og unglinga. Hér
á landi greinast nú krabbamein hjá
átta börnum á ári (meðaltal áranna
1975-84), þar af er rúmur helming-
ur hvítblæði og heilaæxli (sjá töflu á
næstu síðu). Til samanburðar má
nefna að alls greinast um 640
krabbamein hjá fullorðnum íslend-
Lifutt (survival) þeirra barna sem feng-
ið hafa krabbamein hefur gjörbreyst á
síðustu árum hér á landi sem erlendis.
Um 24% þeirra barna sem fcngu
krabbamein á árunum 1955-59 lifðu
a.m.k. í eitt ár, en 90% þeirra barna
sem fengu sjúkdóminn árin 1980—84
hafa lifað svo lengi. Oft er talið að þeir
séu læknaðir sem lifa í fimtn ár eða
lengur frá því að krabbamein var
greint. Miðað við það læknuðust 14%
þeirra barna sem fengu krabbamein
1955 -59 en 48% þeirra sem greindust
með sjúkdóminn tveim áratugum síðar,
1975— 79. Þessar tölur eru byggðar á
upplýsingum frá Krabbameinsskrá
Krabbamcinsfélagsins.
ingum á ári (meðaltal áranna 1975—
84).
Orsakir krabbameina eru ekki
nema að litlu leyti þekktar. Margt
bendir til þess.að erfðir skipti meira
rnáli í æxlismyndun hjá börnum en
fullorðnum, því að ýmiss konar
erfðasjúkdómum, litningagöllum
og vansköpnuðum fylgir aukin
hætta á æxlismyndun. Ein ástæða
þess, að umhverfið er ekki talið
skipta eins miklu máli og erfðir
varðandi barnaæxli, er sú að sumir
ytri orsakaþættir hjá fullorðnum
þurfa að verka árum eða áratugum
saman áður en æxli myndast. Þá er
þekkt að krabbamein finnist í ný-
fæddum börnum.
Umhverfisþættir verða þó ekki
útilokaðir sem orsakir krabbameina
hjá börnum. Svonefnd Epstein-
Barr veira er talin valda eitilæxlum í
afríkönskum börnum, kjarnorku-
geislun getur valdið hvítblæði,
röntgengeislun illkynja æxli í
skjaldkirtli og grunur leikur á að
ýmis Iyf sem mæður hafa tekið á
meðgöngu geti valdið krabbameini
í börnunum. Dæmi um það síð-
asttalda er notkun lyfsins „diethyl-
stilbestrol" til að koma í veg fyrir
fósturlát. Pað hefur leitt til krabba-
meins í leggöngum hjá stúlkubörn-
um mæðra sem notuðu þetta lyf á
meðgöngu. Engin slík krabbamein
hafa þó fundist meðal íslendinga.
Meðferð krabbameina er bæði
sérhæfð og ósérhæfð. Sérhæfð
krabbameinsmeðferð stefnir að því
að eyða æxlisvef. Þannig er ýmist
beitt skurðaðgerðum til þess að
fjarlægja krabbameinið eða notuð
eru lyf og geislar sem deyða æxlis-
frumur eða draga úr vexti þeirra.
LIFUN BARNA SEM HAFA
FENGIÐ KRABBAMEIN
A LIFI
EFTIR 1 AR
A LIFI
EFTIR 5 AR
i 1 AR
(REIKNUÐ
STEFNA)
' 5 AR
(reiknuð
STEFNA)
GREININGARAR
HEILBRIGÐISMÁL 1/1986 23