Heilbrigðismál - 01.03.1986, Blaðsíða 31

Alzheimer sjúkdómur
- alvarleg elliglöp
Grein eftir Arsæl Jónsson
Til skamms tíma var álitið næsta
eðlilegt að aldrað fólk væri „kalk-
að". Nú er orðið ljóst að það er
eðlilegt að aldrað fólk haldi and-
legum kröftum og þegar sjúkdóm-
ar framkalla svonefnd elliglöp þá er
í fæstum tilvikum um æðakölkun
að ræða.
Alzheimer sjúkdómur er al-
gengastur þeirra sjúkdóma sem
valda elliglöpum. Ekki eru þó allir
svo ýkja gamlir sem fá þennan
sjúkdóm og fyrsti sjúklingurinn,
sem þýski læknirinn Alois Alz-
heimer lýsti árið 1906, var rúmlega
fimmtug kona. Sjúkdómur kon-
unnar lýsti sér með vaxandi
minnisleysi og áttunarleysi sem að
lokum leiddi til dauða hennar. Við
krufningu kom í ljós að heilinn var
rýr, taugafrumum í honum hafði
fækkað og víða fundust svonefndar
elliskellur (senile plaques), og í
mörgum taugafrumunum sáust
taugakönglar (neurofibrillary tang-
les). Þessum breytingum hafði
áður verið lýst meðal háaldraðs
fólks en í þá daga var sú skoðun
meir ríkjandi en nú að margir alvar-
legir sjúkdómar meðal aldraðs
fólks væru „eðlileg" afleiðing ell-
innar og ættu ekki að teljast til
eiginlegra sjúkdóma. Grein AIz-
heimers um samskonar breytingar
hjá miðaldra konu vakti því mikla
athygli og varð sjúkdómurinn síð-
an tengdur nafni hans.
Um algengi þessa sjúkdóms var
þó ekki mikið vitað fyrr en árið
1968 er breskir læknar lýstu sömu
breytingum og Alzheimer hafði
gert í heilum hjá helmingi fólks
sem lést með alvarleg elliglöp. Hjá
aðeins 12% þessa fólks mátti rekja
elliglöpin til æðasjúkdóma, einkum
æðakölkunar. Arið 1975 leiddu
hliðstæðar rannsóknir í Bandaríkj-
unum til sömu niðurstöðu. Alz-
heimer sjúkdómurinn er nú talinn
vera fjórða til fimmta algengasta
dánarorsökin í Bandaríkjunum.
Sjúkdómurinn er langvinnur og
eiga því margir um sárt að binda
vegna hans. Alzheimer sjúkdómur
er talinn ein meginorsök þess að
fólk kvíðir fyrir ellinni eða hræðist
hana. Að verða „kalkaður" og háð-
ur öðrum með alla hjálp er lítið
tilhlökkunarefni að loknu ævistarfi.
Greining á Alzheimer sjúkdómi
í lifandi lífi er byggð á líkum, þ.e.
gangi sjúkdómsins, sem venjulega
ágerist jafnt og þétt, og að und-
angenginni nákvæmri læknisrann-
sókn til að útiloka aðra sjúkdóma.
Rannsóknin felst í almennri læknis-
skoðun, minnisprófun, blóðrann-
sókn, röntgenmyndatöku af heila
Dagdeild fyrir aldrað fólk með einkenni
um elliglöp (m.a. vegna Alzheimer
sjúkdóms) tekur til starfa að Flókagötu
53 í Reykjavík í vor á vegum Múlabæj-
ar, þjónustumiðstöðvar aldraðra.
(með sneiðmyndatæki) og heilarit-
un. Útiloka þarf fjölmarga aðra
sjúkdóma sem geta valdið elli-
glöpum, eins og getið var í upp-
hafi. Oft er sjúkdómsgreiningin
ekki örugg og fæst stundum ekki
staðfest fyrr en eftir krufningu. En
jafnvel heilarannsókn eftir dauða
er annmörkum háð vegna þess að
elliskellur og taugakönglar finnast
oft í heila fólks sem í lifanda lífi bar
engin merki elliglapa. Það sem
máli skiptir er fjöldi þessara
skemmda og staðsetning þeirra í
heilanum. Sérhæfðar rannsóknir á
heila, til könnunar á orsökum elli-
glapa, eru nú gerðar á Rann-
sóknastofu Háskólans á vegum
prófessors Hannesar Blöndal.
Þessi vandkvæði á nákvæmri
sjúkdómsgreiningu valda læknum
og vísindamönnum miklum erfið-
leikum við rannsóknir og meðferð
sjúklinga. Alzheimer sjúkdómur
hefur ekki fundist hjá dýrum og
ekki er hægt að framkalla hann
með góðu móti hjá tilraunadýrum.
Tíðni elliglapa á Islandi hefur
verið rannsökuð af Hallgrími
Magnússyni lækni og prófessor
Tómasi Helgasyni. Eru niðurstöður
þeirra svipaðar og fundist hafa
meðal annarra vestrænna þjóða.
Væg og erfið elliglöp fundust hjá
10% 75 ára íslendinga, 17% þeirra
sem voru 81 árs og hjá tæpum 30%
þeirra sem voru 87 ára. Ef mið er
tekið af breskum og bandarískum
rannsóknum má ætla að Alzheimer
sjúkdómur hafi verið orsök elli-
glapa hjá helmingi þessara sjúk-
linga. í könnun á langlegusjúk-
lingum eldri en 70 ára á almennum
sjúkradeildum sjúkrahúsanna í
Reykjavík í maí 1981 kom í ljós að
einungis þriðjungur hópsins hafði
ekki merki um elliglöp. Þriðjungur
sjúklinga sem lagðir voru inn á
Öldrunarlækningadeild Landspít-
HEILBRIGÐISMÁL 1/1986 31