Heilbrigðismál - 01.09.1988, Síða 4

HEILBRIGÐISMÁL / Ragnar Jónasson
Flýttu
þér
hægt!
Gamla latneska máltækið „fest-
ina lente" eða flýttu þér hægt er sí-
gilt og á víða við í lífi okkar.
Slys eru vafalaust víðtækasta
heilbrigðisvandamál okkar í dag, á
þann veg, að þau snerta fleiri
landsmenn en önnur áföll sem
verða á heilsu þeirra. Nærri lætur
að árlega deyi 80-90 manns af slys-
um og aðeins hjartasjúkdómar,
heilablóðfall og krabbamein eru al-
gengari dámarmein meðal íslend-
inga. Fjöldi þeirra sem slasast og
lifa af er að sjálfsögðu margfalt
meiri en þeirra sem látast og sést
það best á því að árlega koma milli
40 og 50 þúsund manns á slysa-
deild Borgarspítalans eina saman,
en margir þeirra auðvitað vegna
minni háttar áverka. Áætlað hefur
verið að milli 60 og 70 þúsund ís-
lendingar, eða þriðji til fjórði hver,
slasist árlega. Þar eru þó aðeins
taldir þeir sem koma til læknis-
meðferðar og ekki þeir sem búa
um sín sár sjálfir eða sjá um með-
ferðina á annan hátt. Og tölur
benda til þess að slysum fjölgi
stöðugt, en banaslysum hefur þó
fækkað.
Fjórir stærstu flokkar slysa eru
umferðarslys, vinnuslys, heima-
slys og íþróttaslýs. Áðdraganda
umferðarslysa má oft rekja til hrað-
aksturs. Sennilega gegnir svipuðu
máli með mörg önnur slys, að fólk
hefur haft of mikinn hraða í eigin
athöfnum eða í meðferð tækja og
þannig orðið sér eða öðrum að
voða. Margir átta sig ekki á því að
stilla þarf hraða í hóf þegar skortir
kunnáttu eða reynslu. Sama er að
segja um þreytu, andlega og lík-
amlega, ölvun og áhrif deyfandi
lyfja, að heilsu er hætta búin þegar
hugur og hönd fylgjast ekki að.
f ávarpi sínu til Islendinga í til-
efni nýrra umferðalaga hvatti for-
seti okkar, Vigdís Finnbogadóttir,
til þess að við ætluðum okkur nóg-
an tíma í umferðinni. Hún benti á
að þorri slysa og óhappa stöfuðu af
því að við værum ekki með hug-
ann við það sem við værum að
gera og mætum aðstæður rangt.
Öllum liði betur sem væru ekki í
kapphlaupi við tímann og okkur
lægi ekki alltaf eins mikið á og við
héldum.
Orð forsetans eiga jafnt við um
aðrar athafnir okkar og eru sannar-
lega orð í tíma töluð. Við erum allt-
of oft að flýta okkur hvort sem er í
starfi, á heimili eða í frístundum og
metum aðstæður rangt.
En hvers vegna þessi flýtir og
hraði, sem við stundum ráðum
ekki við? Ekki er hægt að finna
einn sökudólg, því við erum öll
samsek, en hvert á sinn hátt. Við
rekum hvert annað áfram og unn-
um sjálfum okkur og öðrum lítillar
hvíldar. Fjölmiðlar hamast á okkur
með ábendingum og hvatningu
um nauðsyn aukins hraða í æði og
athöfnum. Frægt dæmi um áherslu
þá sem lögð er á hraða eru bif-
reiðaauglýsingar, þar sem spyrnu-
kraftur og hraðakstur á malbiki og
vegleysum er sýndur með öllum
þess glæsileik. Fólki liggur mikið á
að komast milli staða, vegir eru
styttir og brýr byggðar um árósa
og firði.
Okkur er talin trú um að bið og
hægagangur sé af hinu illa. Óþol-
inmæði skín af andlitum þeirra
sem bíða eftir afgreiðslu. Þótt flest-
ir finni þetta hjá sér er lítið um
eðlileg gagnviðbrögð með beitingu
slökunar og þolinmæði og gerð
tímaáætlana þar sem gert er ráð
fyrir eðlilegum töfum og bið.
Streitan, sem leiðir af því að
halda ekki gerða áætlun, að verða
öðrum til tafar eða hafa það á til-
finningunni að aðrir séu að leggja
stein í götu manns, raskar rökréttri
hugsun og réttum viðbrögðum og
er mikill slysavaldur. Við eigum að
læra að þekkja þennan slysavald
og síðan snúast gegn honum á
réttan hátt. Með þessum orðum er
ekki verið að mæla seinagangi bót
né hamla gegn eðlilegum hraða og
framförum, heldur er verið að
benda á að rétt væri að hafa í huga
gamla rómverska málsháttinn sem
er fyrirsögn þessa leiðara og það,
að sjaldan er flas til fagnaðar.
Jónas Hallgrímsson,
prófessor.
4 HEILBRIGÐISMAL 3/1988