Heilbrigðismál - 01.09.1988, Qupperneq 11

HEILBRICÐISMÁL / JiWus RjRnarsson
margvíslegar. Líkamlegir sjúkdóm-
ar eiga oft stóran þátt í svefnleysi,
þar má nefna verki sem fylgja gigt-
arsjúkdómum og ýmiss konar
taugasjúkdómum og einnig eftir-
köst eftir lyfja- og áfengisnotkun.
Svefnleysi er flokkað í fjóra að-
alflokka:
í fyrsta lagi er um að ræða starf-
rænt svefnleysi sem er af sálrænum
toga og ekki tengist líkamlegum
orsökum.
í öðru lagi er rætt um utanaðkom-
andi svefnleysi, sem getur stafað af
inntöku lyfja eða neyslu áfengis, af
sjúkdómum eða af umhverfisþátt-
um sem hindra svefn.
í þriðja lagi er eiginlegt svefrileysi
sem tengist svefnsjúkdómum.
Þannig er t.d. um svefnstol sem er
sjúkdómur sem kemur fram á
barnsaldri og varir venjulega allt
lífið. Þeir sem þannig er háttað um
eiga alla tíð í erfiðleikum með
svefn og hafa af því margvísleg
óþægindi ólíkt þeim sem eru
skammsvæfir og þurfa lítið að sofa,
en vakna hvíldir að morgni. Annað
dæmi um eiginlegt svefnleysi eru
svokölluð „svefnlæti" sem geta
t.d. verið vöðvakippir í svefni,
tannagnrst, martraðir og margt
fleira, en þessir þættir trufla venju-
lega svefn. Þriðja dæmi um eigin-
legt svefnleysi er svokallað „rit-
rækt" svefnleysi, en það eru svefn-
sjúkdómar sem eingöngu er hægt
að greina með heilariti. Þá koma
fyrir ýmis fyrirbæri á svefnriti sem
gefa vísbendingu um að svefn sé
sjúklegur. Einn þessara sjúkdóma
er svokallað „alfa-delta" svefnleysi
sem kemur gjarnan fram hjá fólki
sem hefur misnotað áfengi eða lyf
og er oft vandamál fyrsta árið eftir
að menn hætta að drekka. Sjúk-
dómurinn lýsir sér sem óeðlileg
vöðvaspenna í djúpum svefni og
veldur því að fólk vaknar með
eymsli í vöðvum og fær gjarnan
vöðvabólgur.
í fjórða lagi er svo svefnleysi af
öðrum orsökum, þar má nefna
svefnleysi sem tengist geðsjúk-
dómum og árvöku sem fylgir
þunglyndissjúkdómi. Síðan getur
svefnleysið verið tengt brenglun á
svefntíma, t.d. vegna vaktavinnu
eða vegna líkamlegra þátta sem
brengla tímaskyn heilans.
Loks má nefna það svefnleysi
sem fólk álítur sjálft vera vanda-
mál, en aðrir telja ekki vera fyrir
hendi. Þetta er stundum kallað
huglægt svefnleysi. Sjúklingurinn
virðist sofa nógu lengi, og stund-
um rúmlega það, en staðhæfir
sjálfur að hann sofi aldrei neitt.
Hér er ekki endilega átt við að farið
sé með rangt mál, heldur getur
verið að svefn sé svo grunnur og
óendurnærandi að hann skynjist
ekki sem raunverulegur svefn.
Svefnleysi er flókið vandamál
sem tengist ýmsum innstu þáttum
mannlegrar tilveru. Enn sem kom-
ið er hafa læknar sinnt þessu
vandamáli alltof lítið. Meðferð hef-
ur lengst af verið lyfjameðferð,
sem oftast er gagnslítil eða gagns-
laus ein sér. Þegar tillit er tekið til
hversu algengt svefnleysi er hlýtur
að koma að því að farið verði að
fjalla um þetta vandamál af meiri
festu en hingað til hefur verið gert.
Svefnleysi er ekki aðeins skortur
á svefni heldur einnig skortur á
viðunandi líðan að loknum næt-
ursvefni.
Dr. Helgi Kristbjarnarson læknir er
sérfræðingur í taugalífeðlisfræði og
geðlækningum. Hann starfar á Geð-
deild Landspttalans. Grein þessi er að
miklu leyti samhljóða grein sem birtist
í tímaritinu Geðhjálp, 1/1988.
HEILBRIGÐISMÁL 3/1988 11