Heilbrigðismál - 01.09.1988, Page 14

HEILBRJGÐISMÁL / Jcmas Ragnarsso:
Meðferð háþrýstings án lyfja
Megrun, hreyfing, slökun og breyttar
neysluvenjur geta haft áhrif á blóðþrýsting
Grein eftir Snorra Pál Snorrason
Miklar framfarir hafa átt sér stað
í meðferð háþrýstings með tilkomu
virkari lyfja. Tekist hefur að draga
mikið úr tíðni heilablóðfalls,
hjartabilunar af völdum háþrýst-
ings og nýrnaskemmda. Illvígur
háþrýstingur sést æ sjaldnar og má
eflaust þakka það lyfjameðferð á
vægari stigum sjúkdómsins.
Aætlað er að 70 til 80% fólks
með háþrýsting sé með sjúkdóm-
inn á lágu stigi, þ.e. neðri mörk á
bilinu 90 til 104 mm Hg (millimetra
þrýstingur á kvikasilfurssúlu). Þótt
undarlegt megi virðast eru flestir
einkennalausir þar til lyfjameðferð
er hafin, en kvartanir af aukaverk-
unum lyfja eru hins vegar allal-
gengar, svo sem slen, þreyta, getu-
leysi og fleira. Því ber að halda
lyfjaskömmtum í lágmarki. Peirri
skoðun vex nú fylgi að ekki eigi að
gefa lyf við vægum háþrýstingi
fyrr en reynt hefur verið að breyta
lífsháttum í því skyni að lækka
blóðþrýsting. Verður nú vikið nán-
ar að þessum lífsháttabreytingum.
Megrun. Háþrýstingur er um
tvisvar sinnum algengari hjá of
feitu fólki en fólki með eðlilegt
holdafar. Blóðþrýstingur hækkar
hjá flestum sem fitna og hann
lækkar við megrun. Orsakasam-
bandið er óljóst en talið er að magn
blóðs sem hjartað dælir út í slag-
æðakerfið aukist hlutfallslega
meira en slagæðamótstaðan. Ekki
er breytingin á blóðþrýstingi ein-
göngu bundin við breytilegt salt-
magn líkamans, sem þessu fylgir.
Fyrir hvert kílógramm sem menn
léttast má gera ráð fyrir 1 til 2 mm
Hg lækkun á efri mörkum blóð-
þrýstings. Þegar til lengdar lætur
fitna margir aftur og dregur það úr
gildi megrunar sem meðferðar við
háþrýstingi.
Matarsalt. Mikil saltneysla
(NaCl) er samfara hárri h'ðni
háþrýstings. Þegar dregið er úr
saltneyslu lækkar blóðþrýstingur í
mörgum tilfellum. .Þeir sem svara
best þessari meðferð eru eldra fólk,
fólk með mjög háan blóðþrýsting
og fólk sem hefur litla virkni svo-
nefnds renínaldósteróns. Það er
natríumjónin sem hér er fyrst og
fremst að verki. Nægilegt er að
minnka saltneysluna niður í 75-100
mmol af natríum á dag (4-5 grömm
af matarsalti, eða ein teskeið). Til
að ná þessu takmarki þarf að
sneiða hjá söltum mat og salta mat-
inn ekki aukalega við matarborðið.
Settar hafa verið fram kenningar
um að kalíumneysla auki áhrif
natríumskerðingar til lækkunar
blóðþrýstings. Kann því að vera
æskilegt að auka neyslu grænmetis
og ávaxta. Hins vegar helst líkam-
anum betur á kalíum þegar natrí-
umneysla er takmörkuð.
Fita og fitusýrur. Nokkrar til-
raunir hafa verið gerðar með fitu-
skert fæði við háþrýstingi, þannig
að dregið var úr neyslu á mettaðri
fitu og bætt við fæðið olíu með
fjölómettuðum fitusýrum. Hefur
náðst umtalsverð lækkun á blóð-
þrýstingi með þessu móti.
Trefjar. Dönsk rannsókn sýnir
að með neyslu trefjaefna (7 g á
dag) lækkaði blóðþrýstingur um 5
til 10 mm Hg.
Áfengi. Afengisneysla sem fer
fram úr 60 millilítrum á dag af
hreinum vínanda (fimm til sex ein-
faldir drykkir) hefur í för með sér
hækkun á blóðþrýstingi. Er áætlað
að áfengi sé orsök háþrýstings í allt
að 10% tilfella í þeim löndum þar
sem áfengisneysla er mest og því
ein algengasta tegund af „læknan-
legum háþrýstingi". Ekki er vitað
með hvaða hætti áfengi veldur
hækkuðum blóðþrýstingi.
Áreynsla. Reglubundin líkams-
þjálfun, svo sem göngur, skokk,
hlaup og sund virðist lækka blóð-
þrýsting. Vel þjálfað fólk hefur að
öðru jöfnu lægri blóðþrýsting en
óþjálfað kyrrsetufólk. Virkni
streituþáttar sjálfvirka taugakerfis-
ins er minni hjá þeim sem þjálfa
sig reglulega og hafa gott líkams-
þrek. Á það ef til vill þátt í lækkun
blóðþrýstings. Áreynsla virðist
einkum hafa áhrif á blóðþrýsting
hjá fólki undir fertugsaldri.
Slökun. Tilraunir með kerfis-
bundna slökun sem lið í meðferð á
háþrýstingi hafa sýnt verulegan ár-
angur, en margir gefast fljótt upp
við æfingarnar sem eru nokkuð
tímafrekar. Almennrar þátttöku er
því vart að vænta á þessu sviði við
meðferð á háþrýstingi. Hins vegar
er full ástæða til að benda fólki á að
draga sem mest úr streitu, sem
14 HEILBRIGÐISMÁL 3/1988