Heilbrigðismál - 01.06.1996, Blaðsíða 23

að nokkru leyti einnig í öðrum
löndum Vestur-Evrópu. Einn af
fyrrverandi kennurum Pasteurs í
efnafræði bað hann að stjórna
nefnd, sem skipuð var af landbún-
aðarráðuneytinu til þess að rann-
saka vandamálið.
Rannsóknir á sjúkdómum í silki-
ormum stóðu yfir frá 1865 til 1870
og ná yfir einn merkilegasta og
áhrifamesta kaflann í lífi Pasteurs.
Hann lagði hart að sér og varð á
sama tíma fyrir miklum áföllum í
einkalífinu. Arið 1868 fékk Pasteur
síðan heilablóðfall sem leiddi til
lömunar á vinstri hendi og fæti.
Strax og hann gat því við komið fór
hann aftur á vettvang til áfram-
haldandi rannsókna.
Þegar vinur Pasteurs sagði eitt
sinn við hann að það hlyti að þurfa
mikið hugrekki til þess að starfa
sleitulaust undir erfiðum kringum-
Pasteur á rannsóknastofu sinni ár-
ið 1885, þá 62 ára að aldri. f flösk-
unni er mæna úr kanínu sem sýkt
var af hundaæðisveiru. Þetta
þekkta málverk er eftir finnska
listmálarann Albert Edelfelt.
stæðum, svaraði hann: „Ég veit
ekki um hugrekki mitt, en ég veit
hverjar skyldur mínar eru."
Bólusetning gegn
smitsjúkdómum
I lok átjándu aldar fann breski
læknirinn Edward Jenner betri að-
ferð en áður hafði þekkst til þess að
bólusetja gegn bólusótt. Það var al-
geng trú í sveitum Bretlands að
mjaltastúlkur, sem höfðu fengið
kúabólu, væru ónæmar fyrir hinni
hættulegu bólusótt. Jenner notfærði
sér þessa vitneskju og árið 1798
rispaði hann sýkningarefni úr kúa-
bólu á handlegg átta ára pilts, sem
hét James Phipps. Jenner þóttist af
ýmsum ástæðum viss um að piltur-
inn væri nú ónæmur fyrir bólusótt
og til þess að prófa kenningu sína
reyndi hann sex vikum síðar að
smita piltinn með efni sem hann
hafði tekið úr bólusóttarsjúklingi.
Þar sem pilturiijin fékk engin ein-
kenni bólusóttar, voru hugmyndir
Jenners staðfestar. Þrátt fyrir and-
stöðu fékk bólusetningaraðferð
Jenners einnig mikinn stuðning og
nú hefur þessari veiki verið
útrýmt.
Louis Pasteur uppgötvaði fyrir
tilviljun, að hann gat breytt alvar-
legum smitsjúkdómi í mildan með
því að veikja eða lama örveruna,
sem olli honum. Pasteur var árið
1879 að vinna með sýkil, sem veld-
ur hænsnakóleru og komst þá að
raun um að gömul ræktun, sem
hann notaði og drap ekki kjúkling-
ana, varði þá gegn ræktun sýkilsins
sem drap samanburðarkjúklinga á
minna en einum degi. Pasteur, sem
var mikill aðdáandi Jenners, gerði
sér grein fyrir þeirri þakkarskuld
sem hann var í við hann og kallaði
þess vegna sína aðferð bólusetn-
ingu, enda þótt hún ætti ekkert
skylt við bólusótt. Þaðan kemur
orðið bóluefni. Pasteur uppgötvaði
einnig bóluefni gegn miltisbruna í
nautgripum, en frægasti sigur hans
var gegn veirusjúkdómi sem kall-
aður er hundaæði.
Hinn 6. júlí árið 1885 fram-
kvæmdi Louis Pasteur fyrstu bólu-
setninguna gegn hundaæði. Þessi
sögufræga bólusetning var gerð á
níu ára gömlum pilti að nafni Jos-
eph Meister, en hann hafði verið
bitinn af óðum hundi bæði á hönd-
um og fótum. Bólusetningin bjarg-
aði lífi drengsins og þegar hann
varð eldri höguðu atvikin því
þannig, að hann varð dyravörður
við þá vísindastofnun, sem reist var
til heiðurs Pasteur árið 1888, Pa-
steurstofnuninni í París.
Pasteur vissi að veiran sem or-
sakar hundaæði sýkir heilann og
mænuna. Hann tók því mænur úr
kanínum sem höfðu dáið úr sjúk-
dómnum og hengdi þær upp í
þurru og sæfðu lofti. Á þennan hátt
gat hann lamað sjúkdómskraft veir-
unnar sem veldur hundaæði og að
lokum búið til bóluefni.
Af framansögðu er ljóst að Pa-
steur renndi vísindalegum stoðum
undir þá mikilvægu grein læknis-
fræði sem kölluð er ónæmisfræði,
auk alls annars sem áður er minnst
á. Pasteur andaðist nálægt St.
Cloud í Frakklandi 28. september
1895, tæplega 73 ára.
Dr. Vilhjálmur G. Skiilnson lyfja-
fræðingur er prófessor í lyfjaefnafræði
við Háskóla íslands. Hann hefur skrif-
að ýtarlegri grein um Pasteur í Mixt-
úru, blað h/fjafræðinema.
HEILBRIGÐISMÁL 2/1996 23