Heilbrigðismál - 01.03.1997, Blaðsíða 18

Á einhver að hafa forgang?
Grein eftir Vilhjálm Árnason
Framfarirnar í heilbrigðisþjónustunni
virðast hafa ýtt heilbrigðiskerfinu fjárhags-
lega út á ystu nöf. Það er orðið hægt að
gera mun fleira en við erum reiðubúin að
greiða fyrir. Lausnarorðið er forgangsröðun.
I orðinu felst að leysa megi vanda heil-
brigðiskerfisins með því að raða verkefn-
um þess í skipulega röð. Ég er sannfærður
um að forgangsröðun hefur engan slíkan
töframátt og raunar held ég að í þessu hug-
taki felist varhugaverður hugsunarháttur.
Mér detta í hug þrjár ástæður til þess að
hafa áhyggjur af forgangsröðun.
í fyrsta lagi virðist það felast í hugmynd-
inni um forgangsröðun að sumir sjúklingar
muni eiga greiðari aðgang að meðferð en aðrir.
Það virðist við fyrstu sýn vera eðlilegt og
skynsamlegt. Þannig sé sjálfsagt að láta
meðferð á lífshættulegum sjúkdómum á
borð við bráða hjartabilun ganga fyrir með-
ferð langvinnra sjúkdóma eins og gigt eða
bakveiki sem krefjast ekki aðgerðar þegar í
stað. Vandinn er hins vegar í því fólginn að
í umræðu um forgangsröðun er oft gefið í
skyn að þeir sjúklingahópar sem lenda aft-
ast í forgangsröðinni eigi alls enga meðferð
að fá. Þetta viðhorf hefur valdið ótta hjá al-
menningi, einkum hjá hópum sem telja sig
standa höllum fæti í samfélaginu, svo sem
í umræðu um
forgangsröðun
er oft gefið í
skyn að þeir
sjúklingahópar
sem lenda aft-
ast í forgangs-
röðinni eigi alls
enga meðferð
að fá og að að-
gengi manna að
heilbrigðis-
þjónustunni
verði sett upp í
eina allsherjar
biðröð.
öldruðum og fötluðum. Þótt flest rök hnígi
að því að þessi ótti sé að mestu ástæðulaus,
þá er það mikilvægt markmið að haga um-
ræðunni þannig að þegnum samfélagsins
standi ekki ógn af.
Þetta bendir til þess að sjálf raðarhug-
myndin sé villandi. Hin línulega hugsun
gefur í skyn að aðgengi manna að heil-
brigðisþjónustunni verði sett upp í eina
allsherjar biðröð. Sumir muni fá gæðaþjón-
ustu þegar í stað, aðrir þurfi að bíða mis-
lengi í röðinni og enn aðrir munu aldrei ná
í hús. Fyrir utan það að gefa algjörlega
ranga mynd af þvf verkefni sem fram-
kvæma þarf, þá felur þessi hugmynd í sér
slæmar viðmiðanir fyrir heilbrigðisstefnu
yfirleitt. Hún elur á þeirri ríkjandi hugsun
að þau bráðatilfelli sem liggja vel við
tæknilegri heilbrigðisþjónustu eigi að hafa
skilyrðislausan forgang miðað við bæði
heilsuvernd og þjónustu við þá sem þarfn-
ast einkum umönnunar og endurhæfingar.
Þetta er bæði óskynsamlegt og óréttlátt.
Það þarf að sinna þessum verkefnum í
skipulegu mynstri með skynsamlegum
áherslum, en ekki að raða þeim í línulega
röð.
I öðru lagi kann forgangsraðarhugsunin
að beina sjónum okkar frá vandamálum sem
Forgangsröðun
snertir alla
Á aðalfundi Læknafélags ís-
lands fyrir tveim árum var sam-
þykkt að skipa nefnd til að fjalla
um forgangsröðun í heilbrigðis-
þjónustu. Nefndin hefur nýlega
skilað ítarlegu áliti. í lokaorðum
skýrslu hennar segir:
„Forgangsröðun í heilbrigðis-
kerfinu snertir alla landsmenn.
Allir geta tekið þátt í umræðu
um forgangsröðun en ákvarðanir
eru á hendi stjórnmálamanna og
heilbrigðisstarfsfólks. Miklu
skiptir að samvinna þessara að-
ila sé góð og trúnaður ríki milli
þeirra. Þess vegna þarf að vera
samstaða um hlutverk og ábyrgð
þeirra sem stýra forgangsröðun.
Umræðu um forgangsröðun lýk-
ur aldrei þar sem forsendur
breytast vegna nýrrar þekkingar,
nýrra meðferðarmöguleika og
tækninýjunga."
Nefndin leggur áherslu á sex-
tán atriði. Þar er meðal annars að
finna eftirfarandi tillögur:
• Siðferðilegar forsendur verði
hafðar að leiðarljósi.
• Stjórnvöld setji fram mark-
vissa heilbrigðisáætlun með
mælanlegum markmiðum.
• Heilbrigðisyfirvöld hlutist til
um að fram fari fræðsla um eðli
forgangsröðunar og könnun á
skoðunum almennings á aðferð-
um við forgangsröðun.
• Hvert stig heilbrigðiskerfisins
og tilfærsla sjúklinga innan þess
verði skilgreint með tilliti til
hlutverks og skilvirkni.
• Lokið verði við uppbyggingu
frumheilsugæslu fyrir alla lands-
menn.
• Skilgreina þarf ábyrgðarsvið
heilbrigðisstétta.
• Áherslu ber að leggja á góða
samvinnu milli sjúkrahúsa svo
nýta megi á sem hagkvæmastan
hátt tæki, vaktviðbúnað og aðra
þjónustu. Hið sama gildir um
aðrar heilbrigðisstofnanir.
18 HEILBRIGÐISMÁL 1/1997