Heilbrigðismál - 01.03.1997, Blaðsíða 25

Heilbrigðismál - 01.03.1997, Blaðsíða 25
Stofnfrumuígræðsla Vaxandi þáttur í krabbameinsmeðferð Grein eftir Sigrúnu Reykdal Markmið krabbameinsmeðferðar er að eyða illkynja frumum og koma í veg fyrir að þær vaxi á ný. Það er háð mörgum þáttum hversu vel tekst til, meðal annars næmi frumanna og skammti krabba- meinslyfja og geislameðferðar. í mörgum tilvikum verður að tak- marka skammtastærð vegna nei- kvæðra áhrifa á blóðmyndun. Því er oft ókleift að gefa hámarks- skammta vegna aukaverkana sem því fylgja, svo sem blæðinga og sýk- inga. Þetta vandamál má leysa með ígræðslu stofnfruma (stem cells) í kjölfar krabbameinsmeðferðar. Blóð myndast í beinmerg frá því seint á fósturskeiði og öll blóðkorn eru upprunnin frá ósérhæfðum stofnfrumum. Af þessum stofn- frumum myndast sérhæfðar frum- ur sem enda í blóðrásinni sem rauð blóðkorn, blóðflögur og mismun- andi tegundir hvítra blóðkorna. Þetta er afkastamikið kerfi. Sem dæmi má nefna að áætlað hefur verið að ein stofnfruma geti gefið af sér 10 billjón frumur. Beinmergur var fyrst notaður við meðferð á blóðleysi skömmu fyrir síðustu aldamót, hann var þá gefinn til inntöku og kom ekki að miklu gagni! Upp úr 1960 fór ígræðsla stofnfruma (einkum mergskipti) að verða viðurkennd í lækningum, en á síðustu áratugum hafa orðið miklar framfarir á þessu sviði. Tvö form ígræðslu Hlutverk stofnfrumuígræðslu er aðallega þríþætt: • Bæta upp skort á blóðkornum og eitilfrumum, t.d. við mergbilun (aplastic anemia) og ónæmisbilun sem nefnist SCID (severe combined immunodeficiency). • Vernda gegn aukaverkunum af háskammta krabbameinslyfjameð- ferð, t.d. í meðferð eitilfrumu- krabbameins, hvítblæðis og brjósta- krabbameins. • Gera mögulegt að unnið sé á sjúklegri blóðmyndun og hún byggð upp á ný með eðlilegum stofnfrumum, t.d. í sigðfrumu blóð- leysi (sickle cell anemia). Um er að ræða tvö meginform ígræðslu, annars vegar autologous- ígræðslu þar sem stofnfrumur eru teknar frá sjúklingnum sjálfum. Þessi meðferð er oft kölluð há- skammta hjfjameðferð með stofnfrwn- uígræðslu eða stofnfrumustuðningi. 1 þessu tilviki er því ekki um skipti á stofnfrumum að ræða, öfugt við all- Beinmergur. Á myndinni sjást ým- is þroskastig hvítra blóðkoma. ------------------------------- 4 ogeneic-ígræðslu eða beinmergskipti þar sem stofnfrumugjafinn er venjulega systkini sjúklingsins úr sambærilegum vefjaflokki. Hlut- verk allogeneic-ígræslu er marg- þætt og lýtur að öllum þremur þáttunum hér að ofan, en megin- hlutverk autologous-ígræðslu snýr að verndun gegn aukaverkunum af háskammta krabbameinslyfjameð- ferð. Autologous-ígræðsla hefur gert kleift að gefa mun hærri skammta af krabbameinslyfjum en væri mögulegt án stuðnings af stofnfrumum sjúklingsins. I þessari grein er fyrst og fremst fjallað um fyrra meðferðarformið, sem hér er kallað háskammta lyfjameðferð með stofnfrumuígræðslu. Mikil fjölgun Síðasta áratuginn hefur stofn- frumuígræðslum fjölgað mikið í Bandaríkjunum og er háskammta lyfjameðferð orðin algengari en mergskiptin. Þess ber að geta að aðeins þriðjungur þeirra sem gætu farið í mergskipti, eru svo heppnir að viðeigandi stofnfrumugjafi finnst. Það hefur verið áætlað út frá bandarískum skrám að fjöldi ígræðslna í heiminum árið 1995 hafi verið um 30.000, þar af hafi um 18.000 gengist undir háskammta lyfjameðferð með stofnfrumu- ígræðslu. Á síðustu árum hafa orðið miklar breytingar á framkvæmd stofn- frumuígræðslu. Áður var stofnfr- umum eingöngu safnað úr bein- rnerg en upp úr 1985 hefur notkun stofnfruma úr blóði farið hratt vax- andi. Þessi þróun á fyrst og fremst við um háskammta lyfjameðferð. Söfnun stofnfruma úr blóði hefur ýmsa kosti fram yfir notkun bein- mergs, t.d. er venjulega hægt að safna fleiri stofnfrumum og flýtir það fyrir því að blóðmyndun hefjist HEILBRIGÐISMÁL 1/1997 25

x

Heilbrigðismál

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Heilbrigðismál
https://timarit.is/publication/638

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.