Heilbrigðismál - 01.03.1997, Blaðsíða 29

Hér er þvingað og óviðeigandi að tala
um lán í óláni. Bæði er að bílstjórinn sér
ekki í þessu óhappi möguleika á ennþá
stærra óláni (sú er a.m.k. ekki huggun
hans) og eins hitt að lánið (að hafa ekki far-
ist með þessari flugvél) er annað og meira
en sárabót: Það yfirgnæfir óhappið. Freist-
andi er því að segja hér að ólán hafi orðið
að láni. Sú freisting skýrist ef til vill af því
að bílslysið virðist nauðsynlegt skilyrði
þess að stærra óhappið (bílstjórinn ferst í
flugslysi) hafi ekki átt sér stað.
„Ef það væri ekki fyrir bílslysið", kynni
bílstjórinn að hugsa, „væri ég dauður
núna." Hér er ástæðulaust að segja að bíl-
stjórirm sé að sleikja sárin, beina athyglinni
frá hinu raunverulega óhappi. Hins vegar
fullnægir dæmið ekki forsendu minni því
að bílstjórinn myndi sennilega óska sér
þess, eftir að ró væri aftur kominn yfir
huga hans, að hvorugt óhappið hefði átt
sér stað. Best væri að sleppa undan þeim
báðum þótt af tvennu illu væri bílslysið
vissulega skárri kosturinn.
Nú gæti atburðarásin í þessari slysasögu
auðvitað verið flóknari og snúnari og farið
um leið nær raunveruleikanum.
Dæmi 3. Bílstjóri okkar er skuldum hlaðinn,
á stfelldum þeytingi milli lánastofnana og
greiðslukortafyrirtækja. Hann getur ekki verið
kyrr eitt augnablik, kann hvorki að vera einn
með sjálfum sér né innan um aðra. Þótt honum
líði aldrei vel, nær hann endrum og eins að
gleyma áhyggjum sínum. Hann stórslasast í
óhappinu, liggur marga mánuði á spítala og
þarf að vera lengi í endurhæfingu. Nokkrum
árum síðar, þegar hann lítur yfir farinn veg,
fagnar hann slysinu, segir hverjum sem Iwyra
vill að það Itafi breytt lífi sínu, hann hafi lært
að meta hið óbrotna og hversdagslega.
Hvað segjum við um þessa rás atburða?
Er hún dæmi um að ólán verði að láni?
Hún er ólík flugslysadæminu að ýmsu
leyti. Ávinningurinn af óhappinu er já-
kvæður (bílstjórinn öðlast ákveðin gæði)
en ekki bara neikvæður (að sleppa undan
ennþá stærra óhappi) - og hann kemur
hægt og bítandi í ljós en ekki í einni svipan
líkt og í flugslysadæminu. Ávinningurinn
er að sama skapi varanlegur. Þá má nefna
að tengslin milli ólánsins og lánsins í þessu
dæmi virðast annað og meira en tóm hend-
ing.
Við getum borið þessa slysasögu saman
við aðra þar sem þolendurnir í bílslysinu
felldu hugi saman og úr yrði hamingju-
samt hjónaband. Hér virðast lán og ólán
tengjast af hendingu; enda ekkert við slysið
sem slíkt er bendir til hamingjuríks hjóna-
bands.
Vart er til það
óhapp sem
menn geta ekki
gert léttbærara
með því að sjá í
því möguleika á
ennþá stærra
óláni sem hefði
getað orðið en
varð ekki.
Sá er ekki
líklegur að eiga
allt sitt undir
láni og óláni,
sem kann að
snúa óláni í lán;
er alæta,
gjörnýtinn á
hvaðeina sem
gæfan sendir
eða endursendir
honum.
Loks má nefna að ávinningurinn í dæmi
þrjú er bílstjóranum sjálfum að þakka, að
minnsta kosti að verulegu leyti. Svipað
óhapp kynni að reynast öðrum botnlaus og
mannskemmandi uppspretta þjáningar og
pínu. Öll þessi atriði gera að verkum að
þetta dæmi fer nær en fyrri dæmin að full-
nægja þeirri forsendu sem nefnd var hér að
framan og að ólán hafi því orðið að láni.
Erfitt er að meta hvort það fullnægi því
skilyrði. Má ekki ennþá segja að best væri
fyrir bflstjórann að fá eftirtekjur bílslysins
(hinn nýja lífsskilning og lífsmáta) án þess
að lenda í bílslysinu? Hefði ekki verið best
fyrir hann að fá beikonið án þess að þurfa
að naga það úr slysagildrunni? Eða er það
einmitt vegna slysagildrunnar sem það
bragðast svona vel?
Skólapiltar og baslhagmennið
Margir kannast við eftirfarandi frásögn
Stephans G. Stephanssonar frá uppvaxtar-
árum hans í Skagafirði: „[Ejitt haust var ég
úti staddur í rosaveðri. Sá 3 menn ríða upp
Vatnsskarð frá Arnarstapa. Vissi, að voru
skólapiltar á suðurleið, þar á meðal Indriði
Einarsson, kunningi minn og sveitungi, sitt
fyrsta ár til skóla. Mig greip raun, ekki öf-
und. Fór að kjökra. Þaut út í þúfur, lagðist
niður í laut."
Halldór Laxness segist aldrei hafa getað
skilið vonbrigði Stephans, svo leiðinlegt
hafi honum sjálfum þótt á skólabekk. Ekki
virðist Stephan heldur hafa brynnt músum
HEILBRIGÐISMÁL 1/1997 29