Heilbrigðismál - 01.03.1998, Blaðsíða 21

er við 14 eða 15 ára aldur, að greina lífsstíl
sem er þannig að ákveðin atriði fara saman
í lífi barna og unglinga - atriði sem skil-
greina hversdagsheim þeirra, ráða félags-
skap og umræðuefni og glæða áhuga
þeirra á tilteknum viðfangsefnum. Ungl-
ingar hópa sig saman eftir tómstundum,
ræða áhugamál sem tengjast þeim, styðja
hver annan í áhuga sínum og gefa þannig
lífi sínu gildi og tilgang.
Sá lífstíll sem unglingar tileinka sér í
tómstundum skiptir miklu máli. Um þetta
þarf ekki að fjölyrða. Það er miklu erfiðara
að breyta hegðun fólks en að stuðla að því
að það læri góða og heilbrigða hegðun frá
upphafi. Oft er mjög erfitt að breyta atferli,
sérstaklega því sem orðið er fastmótað og
stór þáttur í samskiptum okkar við annað
fólk. Að ekki sé minnst á þann vanda sem
skapast þegar um fíkn er að ræða. Best er
að koma í veg fyrir að við byrjum að reykja
eða borða sykur í óhófi, eða hvað það nú er
sem valdið getur fíkn. Fíkillinn ánetjast
slæmum venjum sem erfitt er að breyta,
meðal annars vegna þess að það myndast
lífeðlisfræðilegur grunnur fíknar sem gerir
fólk háð þessum slæmu venjum.
Rannsóknir
sýna að greina
má sérstakan
lífsstíl unglinga
þar sem mark-
tæk fylgni
er á milli
líkamsþjálfunar,
reglusemi og
heilbrigðs
mataræðis.
Hver ný kyn-
slóð þarf að
skapa sér sér-
stöðu með því
að gera hlutina
öðruvísi en
næsta kynslóð á
undan.
Ef unglingar mótast af því sem þeir gera
í frístundum sínum gefur auga leið að jafn-
ingjahópurinn ræður miklu um lífsstíl og
neysluvenjur. í þessu sambandi má benda
á að jafningjahópurinn tengist hvað sterk-
ast vímuefnaneyslu ungs fólks og mörgum
öðrum þáttum í atferli þeirra. Berum sam-
an reykingar ungs fólks og félaganna. Um
það bil 2% þeirra sem eiga enga eða mjög
fáa vini sem reykja eru farnir að reykja
daglega. Sambærilegt hlutfall fyrir þá sem
eiga mjög marga vini sem reykja er 79%.
Hér er um afskaplega skýrt mynstur að
ræða.
Úti á lífinu
Höldum okkur enn við reykingar og lít-
um á tengsl þeirra við lífsstíl skemmtana.
Þá kemur í ljós að marktæk fylgni er milli
þess að hafa þennan lífsstíl og að reykja.
Meðal þeirra unglinga sem aldrei fara í
partý reykja um 4%. Samsvarandi tala fyrir
þá sem fara í partý einu sinni í viku eða
oftar er tæplega 50%. Þessar tölur sýna að
reykingar tengjast ákveðnum lífsstíl. Það er
í sjálfu sér ekkert sem segir, að hafi ungt
fólk tamið sér þennan lífsstíl þurfi það
endilega að byrja að reykja. Þessar niður-
stöður segja okkur fyrst og fremst að ýmis
atriði í umhverfinu sem mótast af jafn-
ingjahópnum og tómstundunum verða
þess valdandi að unglingarnir temja sér
óæskilegar lífsvenjur. Þeir fá sér í glas með
félögunum, þá verða auknar lfkur á því að
þeir byrji að reykja. Þeir byrja að reykja
vegna þess að þeir eru.þama á þessum stað
og á þessari stundu í þessari stemningu.
Ef við lítum á lífsstíl íþrótta er allt annað
upp á teningnum. Tökum til dæmis sam-
band milli reykinga og þátttöku í íþróttum
eða líkamsþjálfun. Þar er fylgnin neikvæð,
því betri líkamsþjálfun sem unglingar eru í
því ólíklegri eru þeir til að reykja.
Meðal þeirra unglinga sem eru í mjög
góðri líkamsþjálfun eru 8,5% byrjaðir að
reykja, en rúm 40% þeirra sem eru í lélegri
líkamlegri þjálfun. Þetta þýðir að þeir ungl-
ingar sem ekki stunda íþróttir eru fjórum
til fimm sinnum lfklegri til að vera byrjaðir
að reykja í 10. bekk en þeir sem stunda
íþróttir fimm sinnum í viku eða oftar.
Til að gera sér enn skýrari grein fyrir
mismunandi umhverfisþáttum má bera
HEILBRIGÐISMÁL 1/1998 21