Samtíðin - 01.03.1941, Blaðsíða 18

14
SAMTÍÐIN
nægju. Þetta áform styrktist seinna,
er hún heyrði föður sinn segja
kynjasögur af manni nokkrum, sem
hann liafði kvnst, og það var þessi
maður, sem varð að nokkru levti
fyrirmyndin að Gösta Berling. í
jólaleyfi einu lieima í Vermalandi
reyndi Selma að yrkja kvæði lir
hrotasilfri erfðasagnanna um liina
kynlegu Vermlendinga, að dæmi
þeirra Bellmans og Bunebergs, en
sú tilraun mistókst. Söguljóð voru
þá ekki orðin bókmentatíska, lieldur
miklu fremur leikritsformið (sbr.
verk þeirra Ibsens og Strindbergs).
Sehna hugðist nú að semja leikril,
en það áform varð að engu. Svo
leið og heið. Sköpun hins ósamda
verks lá eins og farg á herðum liinn-
ar ungu kenslukonu, eins og þcir
menn munu skilja, sem orðið hafa
fvrir ónæði af völdum skáldlegra
viðfangsefna. Hún lierti loks upp
hugann suður í Landskrona og
skráði erfðasagnirnar í nútíma-
sögustil, en árangurinn varð ekki
glæsilegri en svo, að tímaritin feng-
ust ekki til að birta þetta. Þá gugn-
aði Selma i bili, en færði þó í let-
ur nokkrar erfðasagnir, sér einni
til hugarhægðar, en hvorki sér til
lofs né frægðar, og án þess að hún
léti sér til hugar koma að birta þær.
Um þessar mundir l)ar það til tíð-
inda, að selja álfi föðurleifð Selmu
í Vermalandi, og hún brá sér heim
til ])ess að kveðja ættaróðal sitl i
hinsta sinn. Það var ekki sársauka-
laust. Jörðin og liúsin áttu nú að
lenda i höndum ókunnugra manna.
Selma Lagerlöf reikaði harmþrung-
in um landareign föður sins. En þá
komu erfðasagnirnar fram í liuga
hennar á ný og' nú með slíku ofur-
magni, að liún fékk ekkert viðnám
veilt og hlaut að breyta þeim i
skáldsögu. Skömmu seinna auglýsti
tíniaritið Iðunn eftir sögu og hét
verðlaunum, og Selma lagði nú sið-
ustu hönd á 5 fyrstu kaflana af
Gösta Berlings sögu, sendi þá til
Stokkhólms, hlaut verðlaun tíma-
ritsins, fékk þegar tilboð í útgáfu
á bókinni í heild og hlaut fjárstyrk
frá efnuðum vinum sínum, er gerðu
benni þar með fært að ljúka við
sitt fyrsta skáldrit, sem kom út ár-
ið 1891 (21. útgáfa þess kom út á
sænsku árið 1919).
EGAR Selma Lagerlöf mintist
þessarar frumsmíðar sinnar ár-
ið 1902, komst hún m. a. þannig
að orði: „Það var einu sinni saga,
sem vildi láta segja sig og koin-
ast út í heiminn."
í þessum ummælum felst innileg
játning og fullkomið lítillæti. Með
þeim gaf skáldkonan í skvn, að átt-
haga-erfðasagnirnar heiman úr
Vermalandi hefðu beiðst þess að
verða í letur færðar. Sjálf var liún
aðeins ambátt þeirra, en ekki drotrt-
ing. En þó að Selma ysi óspart af
brunni erfðasagna, er hún skrifaði
Gösta Berlings sögu, var samning
sögunnar vitanlega skáldlegt afrek,
fvrir sitt levti eins og samning
suinra íslendingasagnanna. Upp yf-
ir flatneskju munnmælanna rísa þar
furðulegustu söguhetjur og ])á fyrst
og fremst presturinn Gösta Berling,
sem verður hér að ljóðrænum per-
sónugervingi (,,hetjutýpu“), líkt og