Samtíðin - 01.03.1941, Blaðsíða 19

SAMTÍÐIN
15
Friðþjófur hjá Tegnér. Selma hef-
iu- sjálf gert þá játningu, að Frið-
þjófssaga Tegnérs hafi verið sér
mjög hjartfólgin, og yfirleitt mun
óliaett að fullvrða, að skáldkonan
hafi orðið fyrir miklum áhrifum af
I egnér. En á þrennan hátt að minsta
kosti sannaði Selma Lagerlöf með
samningu Gösta Berlings sögu, að
lum væri athyglivert skáld: 1) Hún
hreytti ógæfumönnum vermlensku
inunnniælasagnanna í persónugerv-
'ntía* er skynjuðu tilveruna frá sjón-
armiði lista og gleðskapar og gerði
þá að fulltrúum í ævintýralandi
liinnar óhagnýtu fegurðar. 2) Hún
hraut í hág við þá hölsýnis-raun-
sæisstefnu, sem um þessar mundir
yar rikjandi í bókmentum Svíþjóð-
ar- 3) Húu skapaði nýjan og frum-
legan frásagnarstíl. í stað þess að
lýsa persónum sögunnar frá nei-
kvæðu gagnrýni-sjónarmiði og túlka
gervalt söguefnið i ljósi ömurlegs
'eruleika, brá Selma Lagerlöf 3Tfir
það mjög sérkennilegu rómantísku
töfragliti.
En þá vaknar þessi spurning:
Hvaðan kom kenslukonunni í
Handskrona máttur til þess að skapa
svo óvenju merkilega frumsmíð
seni Gösta Berlings saga er? Til
shks munii vermlensku munnmæla-
sagnirnar og meðfæddir hæfileik-
ar tæplega hafa nægt. Þó að okk-
Ur Islendingum liætti oft við að
gera mikið úr svonefndum með-
fseddum hæfileikum, en meta ment-
nn og (erlend) áhrif minna, er slikt
mJög varhugavert, þegar um sköp-
nn listaverka er að ræða. Þess hátt-
ar gerist j-firleitt ekki af sjálfu sér
án langrar og harðrar þrekraunar
og mikils ldjóðláts undirbúnings-
starfs.
Próf. Fredrik Böök befur bent á,
að Selma Lagerlöf muni hafa orð-
ið fyrir miklum áhrifum af Thomas
Carlyle, ekki einungis að því, er
snertir frásagnarstíl, Iieldur einnig
hugmyndaflug, og að þessi áhrif
liafi beinlínis gerl henni það kleift
að skilja auðlegð og mikilvægi
vermlensku munnmælasagnanna.
Böök telur, að án kvnna sinna af
verkum Carlyles, og þá einkum af
riti hans um frakknesku byltinguna
(History of tlie French Revolution),
hefði Selmu naumast auðnast að
skrifa þá sögu Gösta Berlings, sem
Iiún gaf öldum og óbornmn og nú
hefur verið snúið á íslensku. Við
þessi áhrif lærðist skáldkonunni að
skilja hetjueðlið og jafnframt hið
frumstæða sálarlíf fólksins í Verma-
landi. Þannig levrstu verk liins
skoska meistara úr læðingi hjá
henni þá orku, er gerði henni fært
að spá yfir beinum horfinnar kyn-
slóðar, og hefja minningu hennar
upp í ríki ódauðleikans.
Það er ógerningur, að rekja hér
efnið í Gösta Berlings sögu. Með
þessum linum hefur einungis vcrið
leitast við að visa væntanlegum is-
lenskum lesendum leiðina að dyr-
um þessa dásamlega völundarhúss
vermlenskrar tilveru í æðra veldi,
þar sem þeir munu siðan undir
handleiðslu hinnar sænsku skáld-
drötningar komast í kynni við
eitthvað svipað og Bjarni kallaði
„skrípitröll, skjaldmeyjar og skóga
hugmynda.“