Samtíðin - 01.10.1944, Síða 16

12
SAMTlÐIN
særði liann miklu sári til hefnda. Þá
bannaði hann að veita henni eftirför
og sýndi í því óvenjulegan drengskap.
Um drengskap Bolla finnst niönhum
misjafnt, þar lil á dauðadægri hans.
Þá skiljum við, að Guðrún vildi vera
með honuni inni í selinu, sem bana-
menn lians voru að umkringja, og
vitum, liví bann hins vegar neyddi
Iiana til að ganga út, meðan barizt
var. Helgi Harðbeinsson skildi bros
Guðrúnar, er liann þerraði dreyra
Bolla af spjóti sínu á blæju hennar,
en förunautarnir undruðust, live
glaðlega hún lalaði við þá, eins og hún
syrgði ekki vig eiginmannsins.
Kjartan er nútíðarlesendum meiri
ráðgáta en þessir menn, en það ér af
þvi, að hann miðaði iiærra en þeir að
söguritarans dómi. Mikilmenni skyldi
hann verða á alla lund, hvort sem því
markmiði fylgdi gæfa eða ógæfa og
hvort sem ævi lians yrði löng eða
skammvinn. Guðmundur á Sandi
kvað eftir ofurlniga fallinn:
Þeir, sem vesalt hjarta hafa,
hugsun litla, i miklum vafa,
aðferð manns, sem á sér vilja,
aldrei þeir til hlítar skilja.
Guðrúnar skap var það að unna
slíkum manni lífs og dauðum fyrir
stórhug lians, auk þess sem strengur
liinnar óræðu ástar, er batt þau, varð
ekki slitinn án sársauka, sem entist
ævilangt. „En ef þótti þinn er stór,
þá er von, að minn sé nokkur,“ hefði
hún getað sagt við Kjartan, og meðan
liann undi sér á tali við Ingibjörgu
konungssystur, liét bún Bolla eigin-
orði og giftist. Með því að drepa þá
í bili ást sína til Ivjartans, drepa hann
úr sál sinni, liafði hún þegar fellt
yfir honum dauðadóm, sem atvikin
kusu Bolla til að framkvæma. Eins
og Brynhildur Buðladóttir lét myrða
Sigurð Fáfnisbana fyrir það að hafa
verið blekkt til að giftast Gunnari í
Sigurðar stað, lét Guðrún vega Kjart-
an.
Harmleikur Laxdælu gerist ekki
nema með stórlyndu fólki. En að
þeim, sem hafa lund Ivjartans og
Guðrúnar, dragast ský voðans eins og
veðraský að fjallstindum.
nniL ÞESS að skilja íslenzka
menning fyrr og nú og sögu
hennar í samhengi, verður ætíð að
rifja fyrst upp forfeðramvndir eins
og þær, sem þessi sögn geymir, og
má gera ráð fyrir, að einstaklingar og
einstaklingsliyggja sumra manna
haldist breytingalaus frá landnámi,
að minnsta kosti i öllu því, sem i
eðlinu er eða drukkið að kalla með
móðurmjólkinni. Meðal beztu þegna
sögunnar hafa verið menn með eðli
Þórðar Ingunnarsonar, Bolla og Þor-
kels, en jafnokum Ivjartans hefur
íslenzka uppeldið reynzt mjög mis-
liollt og örlög þeirra þó enn mis-
fellasamari. Það væru sannmæli
Fjallkonunnar um marga þá menn:
„Þeim var ég verst, er ég unni mest.“
Sagan af Guðrúnu og Ivjartani
táknar íslenzka einstaklingshyggju
um aldirnar betur en nokkur önnur
sögn, sem þjóðkunn er, og aldrei
skvldu þau örlög gleymast.
Lesið Laxdælasögu á eftir þessari grein.