Fréttablaðið - 11.05.2010, Blaðsíða 16

16 11. maí 2010 ÞRIÐJUDAGUR
Það er lélegur vonarpeningur að halda að siðbót sé hugar-
farsbreyting sem menn hugsa upp
í lausu lofti. Allar verulegar hug-
myndafræðilegar breytingar hafa
bæði efnahagslegan og stjórn-
málalegan grunn. Íslenskt efna-
hagskerfi byggir á mismunun og
takmarkalausri gróðasókn, hvað
svo sem segja má um eitt og annað
jákvætt í því. Stærstu ákvarðan-
irnar og aðgerðirnar sem urðu að
veruleika fyrir hrunið voru með-
vitaðar og byggðar á ákveðinni
hugmyndafræði. Þær voru ekki
mistök. Stjórnmálamenn skorti
ekki staðfestu til að stöðva það
sem rangt var. Þeir voru ýmist
samþykkir vegferðinni eða eygðu
í henni eitthvað skárra en fyrir
var.
Geta menn séð hugmyndafræð-
ina fyrir sér? Geta menn skynjað
hvernig þeir/þær hugsa sem gert
hafa sig seka um þá siðfræði sem
tætt er í sundur þessa dagana?
Kannski. En hitt er víst að afstaða
fólksins var og er geir negld í þeim
hagsmunum sem allt efnahagskerfi
þeirra byggir á og þeirri valda-
stöðu sem það hefur náð. Af þessu
leiðir að siðbót í íslensku samfé-
lagi byrjar, kemur við í eða endar
í breytingum á efnahagsmálum og
stjórnmálum. Nú er um að gera að
ræða allt slíkt í því eðlilega sam-
hengi sem hugmyndafræði, lýð-
ræði, samfélagsgerð og efnahags-
grunnur á að vera. Ekki eyða tíma
í að biðla til fólks um að fara að
„hugsa“ öðruvísi því í þessum
efnum gildir ekki setningin „vilji
er allt sem þarf“. Búum nýjum
hugmyndum efnislegan grunn til
að skjóta rótum, dafna og verða
ráðandi.
Tvö atriði vil ég minnast á í
þessu sambandi. Stjórnlagaþing,
kosið af almenningi, hefur oft verið
nefnt sem einn af bjarghringjun-
um eftir hrunið. Fólkið á að fá að
koma beint að nauðsynlegum kerf-
isbreytingunum, ekki aðeins eftir
að einhver hópur og þing hefur
vélað um þær og sett svo allt
saman til samþykkis í almennum
kosningum. Ýmsir mætir menn
hafa mælt fyrir þessu en margir
fyrrverandi og núverandi stjórn-
málamenn og valdamenn í efna-
hagsmálum séð meinbugi á slíku
stjórnlagaþingi. Þá kemur upp
hugmynd um að skipa utanþings-
nefnd, líkt og rannsóknarnefnd
Alþingis, til að vinna verkið og ná
þannig fram sátt milli þeirra sem
vilja alvöru stjórnlagaþing og þá
sem eru smeykir við það. Hún er
röng og hrein uppgjöf. Almenning-
ur verður að fá að koma að nýjum
samfélagsramma í stjórnmálum,
alveg frá fyrstu stundu, annars
glatar hann sínu helsta tækifæri
til að stuðla að siðbót og efnahags-
umbótum í landinu. Allt annað
er óásættanlegt og nú verða þeir
stjórnmálamenn sem enn þora
að hafa raunverulegt samráð við
alþýðu manna að afgreiða lög um
stjórnlagaþing, hvað sem kostnaði
við það líður, lagaflækjum eða efa-
semdum um gagnsemi þess. Ýmis
samtök geta lagt þessu lið rétt eins
og fjölmargir einstaklingar.
Hitt atriðið varðar skuldastöðu
heimila. Allir vita að til eru þrír
meginhópar sem eiga eigin heim-
ili. Þetta eru þeir sem skulda lítið
eða ekkert af fasteignalánum, þeir
sem skulda töluvert eða mikið en
standa ávallt í skilum og svo þeir
sem hafa lent í vandræðum með
greiðslur. Allir vita líka að miðhóp-
urinn er stærstur og enn fremur
að hann heldur einnig uppi stórum
hluta neyslu og skatta í landinu.
Sú fáránlega lenska hefur búið
um sig í ríkisstjórn og hjá meiri-
hluta alþingismanna að rétt skuli
vera að aðstoða þriðja hópinn en
blóðmjólka þann stóra, rétt eins og
sífellt fleiri sem þar detta í van-
skilahópinn séu ekki til. Aldrei
verður sátt í samfélaginu né sið-
bót ef einn tiltekinn hópur er lát-
inn borga óhæfilega fyrir hrunið
bara af því að fáeinir ráðherrar
og nokkrir þingmenn telja þá geta
það og bankar og sjóðir vilja það.
Vissulega má segja að fyrsttaldi
hópurinn fari á mis við eitthvað,
séu fasteignalán lækkuð, en þar
er þó engin vá fyrir dyrum. Það er
hverju meðalheimili nóg að eiga við
dýrtíðina, aukna skatta sem flestir
mótmæla ekki og aðrar afleiðingar
hrunsins, þó ekki sé sama fólkinu
ýtt nær þroti með hverjum mánuði
meðan ráðamenn kynna úrræði til
hjálpar nauðstöddum.
Siðbót í lausu lofti
Siðbót
Ari Trausti
Guðmundsson
rithöfundur og
jarðeðlisfræðingur
Aldrei verður sátt í samfélaginu né
siðbót ef einn tiltekinn hópur er
látinn borga óhæfilega fyrir hrunið
bara af því að fáeinir ráðherrar og
nokkrir þingmenn telja þá geta það og bankar og
sjóðir vilja það.
Teygður þumall
Hópur fólks fer inn í Alþingi, sem stendur opið.
Það er leyfilegt að heimsækja
Alþingi. Tvær manneskjur,
piltur og stúlka, komast alla
leið upp á pallana og hrópa á
nokkra pent klædda alþingis-
menn að „drulla sér út“. Þess-
um tveim sem komust alla leið
er dröslað aftur niður stigana,
þar sem aðrir mótmælendur
hafa verið stöðvaðir – og þum-
all tognar á þingverði. Þum-
allinn brotnar ekki, eða rifnar
eða húkkar far upp í Kópavog,
hann tognar. Í dag er þumall-
inn kominn í lag.
En Ísland virðist brotið, sem
fyrr. Fyrstu hruns-ákærurn-
ar eru gegn borgurum lands-
ins, og þessir tilteknu borg-
arar standa frammi fyrir allt
að sextán ára fangelsi, en að
lágmarki eins árs. Á Alþingi
situr ný ríkisstjórn sem komst
til valda fyrir heilmörg skilti,
upphrópanir og glamrandi
potta, sem sögðu þó aldrei
neitt flóknara en drullið ykkur
út. Með einni undantekningu
hefur enginn núverandi vald-
hafa tjáð sig um þetta mál.
Níu vatnsgreiddir
Heimdellingar
Það er vert að endurtaka þetta:
að lágmarki eins árs fang-
elsi fyrir að hrópa af pöll-
um Alþingis og teygja þumal.
Dómar í nauðgunarmálum
eru algengir upp á eitt til tvö
ár. Mennirnir sem hafa rænt
hverja vinnandi manneskju um
milljónir, kostað örvæntingu
og gnístran tanna hjá fjölskyld-
um landsins – baráttumenn
eins og Icesave-feðgarnir, Jón
Ásgeir, Fons-Pálmi – ganga
hins vegar lausir og ekki í
sjónmáli að það muni breyt-
ast. En ef svo ólíklega vildi til,
þá fengju þeir engin sextán
ár, heldur tvö. Það er áttfald-
ur silkihanski á við almennt
borgarahyskið, pulsuþjófnaði
okkar, skítugar upphrópanir og
teygða þumla.
En fyrir lögum eru ekki allir
jafnir. Sá hópur sem fór inn í
Alþingi, eða gerði tilraun til
þess þennan dag, var mun fjöl-
mennari en þau níu sem eru
ákærð. Það er ekki vitað hvers
vegna látið var duga, af tæpum
þrjátíu einstaklingum, að kæra
einungis níu – nema níu hafi
þótt nægja til að fæla okkur
hin frá að taka upp á þessu
síðar meir. Fæst af þessum níu
hafa áður komið við sögu mót-
mæla; sum eiga svartklædda
vini sem gjarnan eru notaðir
til að myndskreyta fréttir af
málinu, en kannski er lykill-
inn að þessu öllu einfaldlega sá
að ekkert hinna níu er af Eng-
eyjarrættinni, ekkert er sonur
Davíðs, og fæst myndu þau
þykja líkleg til að vekja samúð
þjóðar eða fjölmiðla.
Sjáið fyrir ykkur níu vatns-
greidda Heimdellinga sem
mæta á Alþingi þegar hækka
á barnabætur, eða níu femín-
ista úr Samfylkingunni eða VG
þegar stripp verður lögleitt
aftur. Tvö þeirra ná alla leið
upp á pallana og hrópa Niður
með kommana! eða Þrælahald-
arar! Þeim er hent út, þum-
all tognar. Og ekkert þeirra
er ákært. Enginn talar um
ofbeldi. Þótt þjóðin verði ekki
öll ánægð, er ekki frá því að
allt havaríið þyki hraustleika-
merki hjá æskunni sem erfa á
landið.
Enginn þumall
En kæran snýst ekki um
þumal, eða hver rak olnboga í
andlit hvers í stigum Alþing-
is. Þetta snýst ekki um ofbeldi
eða líkamstjón, heldur ein-
ungis þetta: truflun á störfum
Alþingis.
Truflanir á störfum stjórn-
málamanna eru ekki nýmæli
á Íslandi. Þegar Sigurjón og
Jón Gnarr voru með útvarps-
þáttinn Tvíhöfða sendu þeir
Jón Atla Jónasson niður á þing
til að trufla störf þingsins og
útvörpuðu látunum. Enginn
var ákærður til sextán ára
fangelsis. Fyrir nokkrum árum
gerði Jón í Sigurrós hróp að
borgarstjórn til að mótmæla
virkjun, og enn nýlegar lögðu
þrír háskólanemar sem allir
heita Jón leið sína í ráðhúsið til
að mótmæla orkusölu til Kan-
ada. Öllum var sparkað út með
látum, en enginn var ákærður
til sextán ára fangelsis. Þegar
Sigmundur Ernir truflaði þing-
störf með því að tala drukk-
inn í pontu Alþingis stóð hann
ekki heldur frammi fyrir sex-
tán árum í fangelsi, ekki Össur
Skarphéðinsson fyrir ræðuhöld
af pöllum, ekki Árni Johnsen
fyrir að dotta árum saman úti
í sal og hrjóta, og ekki Stein-
grímur J. fyrir frammíköll.
Allt þetta fólk var frjálst til
að láta í ljós skoðun sína, og er
það ennþá. En ef sakfellt verð-
ur í þessu máli sem nú liggur
fyrir, erum við minna frjáls en
áður, og hræddari við heiðar-
leg og jafnvel kröftug skoðana-
skipti. Frelsið sem Íslendingar
þarfnast í dag er á vettvangi
skoðana, og miðlunar upplýs-
inga.
Samstaða
Ráðherrar landsins og þing-
menn sitja í stólum sínum ekki
síst vegna mótmæla af því tagi
sem nú á að fangelsa fyrir.
Alþingismenn hljóta að hafa
skoðun á málinu, þótt lítið hafi
farið fyrir henni hingað til. Ég
lýsi eftir þessari skoðun, og
hver afstaða þingmanna er til
mögulegrar sakfellingar.
Það er líka rétt að undir-
strika að fangelsisdómar í
þessu máli verða ekki kveðn-
ir upp án þess að búast megi
við mótmælum, fólk fari jafn-
vel inn í Alþingi og upp á palla,
eins og er ennþá réttur okkar,
og biðji einhvern um að koma
sér út; að margir verði reiðu-
búnir til að láta handtaka sig
og dæma samkvæmt sömu
ólögum og nímenningarnir
standa frammi fyrir – í eins
til sextán ára fangelsi. Enginn
sem mótmælti þessa daga sem
eru kenndir við búsáhaldabylt-
ingu gerði meira en þau sem
nú eru ákærð. Við erum þetta
fólk. Það erum við sem erum
ákærð á morgun, miðvikudag,
klukkan 13.15, í Héraðsdómi
Reykjavíkur.
Árás á Alþingi
Steinar
Bragi
rithöfundur
En ef sakfellt verður í þessu máli
sem nú liggur fyrir, erum við minna
frjáls en áður, og hræddari við
heiðarleg og jafnvel kröftug skoð-
anaskipti. Frelsið sem Íslendingar þarfnast í dag er
á vettvangi skoðana, og miðlunar upplýsinga.
Einstakt tækifæri
Til að sveitarfélag eða hverfi sé lýst Öruggt samfélag í
skilningi Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar (WHO), þurfa
þeir sem mynda meginstoðir viðkomandi samfélags að vera
þátttakendur í verkefninu um Öruggt samfélag.
Á Evrópuráðstefnu, sem haldin verður í Reykjavík 19. - 20.
maí n.k., býðst Íslendingum einstakt tækifæri til að kynnast
„Safe Community“ verkefni WHO um Öruggt samfélag
og þar með flestu sem snertir slysa- og ofbeldisvarnir í
nærsamfélaginu.
Ráðstefnan er opin öllum sem áhuga hafa og greiða
ráðstefnugjald.
Sjá nánar á vef Lýðheilsustöðvar:
www.lydheilsustod.is
Öruggt samfélag
Ráðstefna The European Safe Community
í Reykjavík 19. - 20. maí 2010