Fréttablaðið - 04.08.2010, Qupperneq 22

22 4. ágúst 2010 MIÐVIKUDAGUR
SEND IÐ OKK UR LÍNU
Fréttablaðið og Vísir hvetja lesendur til að senda línu og leggja orð í belg um
málefni líðandi stundar. Greinar og bréf skulu vera stutt og gagnorð. Tekið er á
móti efni á netfanginu greinar@frettabladid.is eða á vefsíðu Vísis, þar sem finna
má nánari leiðbeiningar. Ritstjórn ákveður hvort efni birtist í Fréttablaðinu eða
Vísi eða í báðum miðlunum að hluta eða í heild. Áskilinn er réttur til leiðréttinga
og til að stytta efni.
Nú er hafið svokallað aðlög-unartímabil Íslands gagn-
vart Evrópusambandinu sem
mun vara þar til þjóðin tekur
afstöðu til væntanlegs aðild-
arsamnings. Á þessu tímabili
munum við Íslendingar eiga
kost á að fá ýmiss konar aðstoð
frá sambandinu og aðildarríkj-
um þess – aðstoð sem sumir and-
stæðingar ESB aðildar hafa vilj-
að kalla þróunaraðstoð en aðrir
líta á sem kærkomið tækifæri
fyrir okkur til að læra af öðrum
Evrópuþjóðum.
Aðlögunartímabil umsóknar-
ríkis er sniðið að aðstæðum og
óskum í hverju ríki fyrir sig. Af
því leiðir að aðstoð við okkur
Íslendinga verður með öðru sniði
en aðstoð við Austur-Evrópuríki
enda staða okkar mjög frábrugð-
in stöðu þeirra við upphaf aðild-
arviðræðna. Ekki hefur verið
endanlega ákveðið með hvaða
hætti stuðningi við Ísland verður
háttað en fjölmargir aðilar bæði
innanlands og hjá framkvæmda-
stjórn ESB vinna nú að gerð sér-
stakrar áætlunar þar um. Geng-
ið er út frá því að aðstoðin muni
skiptast í þrennt, þ.e. faglega
ráðgjöf, fjárhagslega aðstoð
og stuðning við þátttöku í sam-
starfsverkefnum. Meðal þeirra
sem leggja hönd á plóg við gerð
áætlunarinnar hér á landi eru
ráðuneyti, sveitarfélög, aðilar
vinnumarkaðarins, hagsmuna-
samtök o.fl.
Fagleg ráðgjöf mun einkum
beinast að því að aðstoða við
að skipuleggja þátttöku í þeim
málaflokkum sem standa utan
við EES samstarfið, t.d. sjávar-
útvegi, landbúnaði, samgöngum,
byggðamálum og svæðaþróun og
umhverfisvernd. Ráðgjöfin mun
fara fram hér á landi og einnig
munu Íslendingar fara í læri til
annarra Evrópuríkja. Fulltrú-
ar bænda, landshlutasamtaka
sveitarfélaga, stéttarfélaga,
endurmenntunarmiðstöðva og
atvinnuþróunarfélaga munu, svo
dæmi sé tekið, hafa möguleika á
að fara saman t.d. til Finnlands
eða Írlands og kynna sér með
hvaða hætti þarlend stjórnvöld
hafa innleitt dreifbýlisstefnu
Evrópusambandsins, en hún
miðar að því að styrkja búsetu,
efla atvinnulíf og auka menntun
í dreifðum byggðum. Þá munu
sveitarstjórnarmenn og aðrir
hagsmunaaðilar á helsta þéttbýl-
issvæði landsins geta fengið að
kynna sér með hvaða hætti ýmis
aðildarríki hafa, með aðstoð
Evrópusambandsins, stofnað
þróunarsjóði um borgarsvæði
og áhrifasvæði þeirra. Hér eru
tvö dæmi valin af handahófi en
möguleikarnir eru fjölmarg-
ir og veltur það mikið á frum-
kvæði hagsmunaaðila hvar verð-
ur borið niður.
Fagleg ráðgjöf á aðlögunar-
tímabilinu mun líka snúast um
það að veita íslenskum stjórn-
völdum aðstoð við að undirbúa
stofnanir hins opinbera til þátt-
töku í starfi Evrópusambandsins.
Til að geta tekið þátt í uppbygg-
ingarsjóðum ESB (e. Struct-
ural funds) þurfa aðildarríkin
að gera vandaðar áætlanir til
margra ára um helstu málefni,
t.d. atvinnu- og svæðaþróun,
samgöngur, eflingu mannauðs
og menntunar o.s.frv. Þau þurfa
að sýna fram á að áætlunum sé
framfylgt, samræmi og sam-
þætting sé milli þeirra og að
viðhöfð sé vönduð stjórnsýsla.
Áætlanagerð og staðfesta við
að framfylgja þeim hefur stað-
ið okkur fyrir þrifum og því er
kærkomið að fá ráð sérfræð-
inga í þessum efnum. Grunnur
að samþættri áætlanagerð hefur
verið lagður með Sóknaráætlun
20/20 og hver sem niðurstaðan
verður um aðild væri ákjósan-
legt að fá sérfræðiaðstoð við að
ljúka gerð hennar og þjálfun í
áætlanagerð af þessum toga.
Gera má ráð fyrir fjárhags-
legum stuðningi við þróunar-
verkefni á sviði atvinnu-, end-
urmenntunar- og byggðamála.
Þá verður veittur ýmiss konar
stuðningur til þátttöku í stór-
um og smáum samstarfsverk-
efnum með öðrum Evrópuþjóð-
um. Verkefnin stuðla m.a. að því
að kynna Íslendingum áætlana-
gerð, sbr. hér að ofan og hvernig
nýta megi samkeppnissjóði til að
ná tilteknum markmiðum stjórn-
valda.
Við Íslendingar eigum að líta
á væntanlegt aðlögunartíma-
bil sem kærkomið tækifæri til
að læra og endurskipuleggja
vinnubrögð okkar og byggja
upp þekkingu á fjölmörgum
sviðum. Þeir fjármunir sem við
komum til með að fá á tímabilinu
munu væntanlega koma sér vel á
næstu misserum og við munum
tryggja að þeim verði skynsam-
lega varið. Annað er ekki í boði.
Ekki er að sjá að um sérstök
útgjöld ríkisins verði að ræða í
þessu sambandi vegna svokall-
aðra mótframlaga því hægt er í
slíkum tilvikum að líta á fram-
lag Evrópusambandsins sem
viðbót við verkefni, sem eru á
fjárlögum eða þegar fjármögn-
uð með öðrum hætti.
Sú þekking, reynsla og sam-
bönd sem við komum til með að
öðlast verða ekki frá okkur tekin
þótt þjóðin hafni aðild að Evr-
ópusambandinu í þjóðaratkvæða-
greiðslu. Samþykki þjóðin hins
vegar aðildina komum við sterk
til samstarfs við aðrar Evrópu-
þjóðir þar sem við munum bæði
gefa og þiggja.
Umsóknarferlið býð-
ur upp á tækifæri
Evrópumál
Anna Margrét
Guðjónsdóttir
Fyrsti varaþingmaður
Samfylkingarinnar í
Suðurkjördæmi
Sú þekking, reynsla og sambönd
sem við komum til með að öðlast
verða ekki frá okkkur tekin þótt
þjóðin hafni aðild að Evrópusam-
bandinu í þjóðaratkvæðagreiðslu.
AF NETINU
Einkavæðing auðlinda: Rök með og á móti
Hver er reynsla okkar Íslendinga af samningum ríkisins við einkaaðila? Nú hefur loksins verið upplýst að Landsvirkjun
hefur árum saman selt erlendum álrisum orku á verði sem hefur verið um 20% undir meðalverði á heimsmarkaði.
Flestum er í dag ljóst að miklar brotalamir voru á söluferlinu þegar FBA, Landsbankinn og Búnaðarbankinn voru
einkavæddir fyrir áratug, svo ekki sé fastar að orði kveðið. Og ekki skánar það þegar horft er lengra aftur í tímann
(Skýrr, Kögun, Síldarverksmiðjur Ríkisins, o.s.frv.). Er nema von að stór hluti þjóðarinnar sé andsnúinn einkavæðingu
eftir það sem á undan er gengið? Því miður hafa Sjálfstæðisflokkurinn og Framsóknarflokkurinn nánast eyðilagt
einkavæðingu sem hagstjórnartæki á Íslandi.
pressan.is/pressupennar/Jon_Steinsson
Jón Steinsson
Hlutfallslegur stöðugleiki
Fiskveiðistefna ESB er til end-urskoðunar. Hún er langt frá
því að vera fullkomin og skil-
ar ekki þeim árangri sem henni
er ætlað. Þess vegna er hún til
endurskoðunar og þar takast á
margvíslegir hagsmunir innan
einstakra aðildarríkja og einnig
á milli þeirra. Hér koma að borði
27 ríki, sum með verulega hags-
muni af fiskveiðum, önnur alls
enga. Öllum er ljóst að grípa þarf
til róttækra ráðstafana til þess að
byggja upp fiskistofna og gera
útgerð og fiskvinnslu að arðbær-
um atvinnugreinum.
Stjórn fiskveiða á Íslandi og
úthlutun aflaheimilda hefur
verið sífellt þrætuepli frá því að
byrjað var að stjórna veiðum hér
við land með markvissum hætti.
Engin sátt ríkir um kerfið og sitja
Íslendingar þó einir að sínum
fiskimiðum og þurfa ekkert tillit
að taka til annarra þjóða þegar
rætt er nýtingu þeirra. Þetta er
ágætt að hafa í huga þegar rætt
er um sjávarútvegsstefnu Evr-
ópusambandsins og erfiðleika við
endurskoðun hennar.
Grænbók leggur grunn að
umræðu
Framkvæmdastjórn ESB gaf út
svokallaða Grænbók um endur-
skoðun fiskveiðistefnu sinnar í
apríl 2009 (Green Paper: Reform
of the Common Fisheries Pol-
icy). Í Grænbókinni er núverandi
ástandi lýst, bent á marga galla
kerfisins og reifaðar margvísleg-
ar mögulegar leiðir til úrbóta og
loks varpað fram spurningum.
Í Grænbókinni segir að tilgang-
ur hennar sé að hleypa af stað
og ýta undir opinbera umræðu
jafnframt því að draga fram
sem flest sjónarmið um fram-
tíðarskipan sameiginlegu fisk-
veiðistefnunnar. Öllum sem vilja
er gefinn kostur á að tjá sig og
senda inn athugasemdir og tillög-
ur. Allt það efni er aðgengilegt á
vef framkvæmdastjórnarinnar
og er býsna fróðlegt að glugga í
margt af því sem þar er sett fram
af einstaklingum, hagsmuna-
samtökum, þjóðþingum og ríkis-
stjórnum, meðal annars utan ESB
t.d. Íslands. Ætlunin er að leggja
fram tillögur að endurskoðaðri
stefnu á næsta ári.
Hagsmunir Íslands miklir
Ísland á í samningaviðræðum um
aðild að ESB. Sjávarútvegsmál
eru mikilvægur þáttur í þeim við-
ræðum og er markmið íslenskra
stjórnvalda að tryggja raunveru-
leg yfirráð Íslands yfir nýtingu
fiskimiða við strendur landsins.
Af þessum sökum skiptir endur-
skoðun sjávarútvegsstefnu ESB
Íslendinga miklu máli. Eitt af því
sem hefur verið bent á að verði
Íslendingum til framdráttar er
að kerfi ESB byggi á hefðarrétti
aðildarríkjanna til veiða, þ.e. að
hlutfallslegum stöðugleika skuli
haldið með vísan til veiðireynslu
í fortíð. Í þessu ljósi er mikilvægt
að átta sig á því hvort líkur séu
á því að þessi regla verði áfram
einn af meginþáttum fiskveiði-
stefnu ESB eða hvort henni verði
kastað fyrir róða.
Reglan um hlutfallslegan
stöðugleika
Með hlutfallslegum stöðugleika
er vísað til reglu sem hefur verið
einn af hornsteinum sjávarút-
vegsstefnunnar frá árinu 1983.
Í reglunni felst að hverju aðild-
arríki er úthlutað ákveðnu föstu
hlutfalli af heildarkvóta tiltekinn-
ar fiskitegundar. Hlutfall hvers
ríkis er byggt á veiðireynslu
þess. Með þessu móti er haldið
jafnvægi milli ríkjanna við veið-
ar úr lögsögum aðildarríkja sem
eru eðli máls samkvæmt sam-
hangandi og fiskistofnar í mörg-
um tilfellum á ferð milli þeirra. Í
þessu samhengi er gott að hafa í
huga að íslenska 200 mílna efna-
hagslögsagan stendur sjálfstætt
og á ekki landamæri nema við
grænlensku og færeysku lögsög-
una en þar gildir miðlína. Und-
anfarna áratugi hafa engir nema
Íslendingar aflað sér veiðireynslu
á þessu svæði.
Hvað segir í Grænbókinni?
Í Grænbókinni er fjallað um regl-
una í kafla 5.3. Þar segir m.a.:
„Hlutfallslegur stöðugleiki
hefur haft þann kost að skipta
möguleikum til veiða milli aðild-
arríkjanna. Hún hefur hins vegar
jafnframt leitt til mjög flókinnar
háttsemi, s.s. kvótaskipta milli
aðildarríkja eða útflöggunar
útgerða. Til viðbótar hafa mark-
mið um stjórnun veiðigetu gert
heildarmyndina enn óskýrari. Að
liðnum 25 árum með þessari reglu
og breytingum á veiðimynstri er
nú orðið verulegt misvægi milli
kvótans sem er úthlutað til aðild-
arríkjanna og raunverulegrar
þarfar og nýtingar flota þeirra.
Því er óhætt að segja að regl-
an um hlutfallslegan stöðugleika
tryggi ekki lengur að veiðiréttur-
inn haldist hjá viðkomandi veiði-
samfélagi. Til viðbótar takmarkar
reglan sveigjanleika við útfærslu
fiskveiðistefnunnar með a.m.k.
þrennum hætti:
- hún dregur úr möguleikum
sjávarútvegsins til að nýta eigin
getu sem best og að taka upp nýjar
aðferðir og tækni við veiðar;
- hún er ein af meginástæðum
þess að stjórnvöld í aðildarríkj-
unum hafa einbeitt sér að því að
auka heildarkvóta (TAC) og þar
með eigin hlutdeild á kostnað ann-
arra mikilvægra langtímasjónar-
miða. Í mörgum tilvikum veld-
ur þetta óeðlilegum þrýstingi á
aukningu heildarkvótans vegna
þess að ríki sem vill meiri kvóta í
sinn hlut á engan annan kost en að
beita sér fyrir því að heildarkvót-
inn innan ESB verði aukinn;
- hún stuðlar að brottkasti
vegna þess að hún leiðir oft til
margra landskvóta, sem hver um
sig setur þrýsting á brottkast; floti
eins lands hefur e.t.v. ekki fullnýtt
kvóta sinn fyrir tiltekna tegund á
sama tíma og annar floti hefur
fullnýtt sinn, eða á alls engan
kvóta, og er því neyddur til brott-
kasts.
Vegna þeirra ástæðna sem
nefndar eru hér að framan er
nauðsynlegt að ræða framhald
reglunnar um hlutfallslegan stöð-
ugleika í núverandi búningi. Einn
kostur væri að taka upp í staðinn
sveigjanlegra kerfi s.s. að úthluta
veiðiréttindum. Annar kostur væri
að halda í meginregluna, en taka
upp meiri sveigjanleika til að taka
á núverandi göllum og laga lands-
kvótana að raunverulegum þörf-
um flota hvers ríkis.“
Síðan eru lesendur Grænbókar-
innar spurðir:
„Hvernig er unnt að móta regl-
una um hlutfallslegan stöðug-
leika þannig að hún stuðli betur
að markmiðum sameiginlegu
fiskveiðistefnunnar? Á að hverfa
frá reglunni. Ef ekki, ætti hún
að verða sveigjanlegri, og ef svo,
hvernig þá? Hvernig væri hægt að
haga slíkri útfærslu?“
Er vilji til að kasta reglunni?
Rétt er að ítreka að Grænbók-
in fjallar um fjölmörg atriði og
er reglan um hlutfallslegan stöð-
ugleika aðeins lítill hluti henn-
ar. Grænbókin bendir vissulega
á alvarlega galla og að tíminn og
þróunin hafi leitt í ljós að reglan
og útfærsla hennar fullægi ekki
sem skyldi markmiðum sínum.
Grænbókin kallar því eftir hug-
myndum um úrbætur en þar er
alls ekki lagt til að hún verði lögð
til hliðar.
Framkvæmdastjórnin gaf út
í apríl 2010 samantekt á athuga-
semdum 350 aðila sem brugðust
við Grænbókinni. Í kafla 3.3 segir
meðal annars um athugasemdir
við regluna um hlutfallslegan
stöðugleika:
„Mikill meirihluti umsagnarað-
ila (þ.m.t. flest aðildarríki) styður
að halda reglunni um hlutfallsleg-
an stöðugleika og telur hana horn-
stein sjávarútvegsstefnunnar sem
tryggi stöðugleika og öryggi. Tak-
markaður fjöldi umsagnaraðila er
reiðubúinn að endurskoða regl-
una og færa kerfið meira í átt að
markaðskerfi með veiðiheimild-
ir....það er mikill stuðningur við
að endurskoða úthlutunarlykla og
færa þá nær raunveruleikanum,
sérstaklega með hliðsjón af árleg-
um kvótaskiptum.“
Reglan blívur
Niðurstaðan af því sem að framan
er rakið er sú að ekkert gefur til
kynna að reglan verði ekki áfram
hornsteinn sjávarútvegsstefnu
ESB. Líklegt er að gerðar verði
breytingar á útfærslu hennar svo
hún þjóni betur settum markmið-
um. Þetta má ráða m.a. af umsögn
Evrópuþingsins frá 25. febrúar
2010 og nú síðast af sameiginlegri
yfirlýsingu Póllands, Þýskalands
og Frakklands um hlutfallslegan
stöðugleika frá 29. júní 2010.
Flest bendir til þess að þró-
unin verði sú að draga úr mið-
stýringu og fela aðildarríkjum,
strandsvæðum og hagsmunaað-
ilum mun meiri völd og áhrif á
stjórnun fiskveiða en nú er. Það
er þróun sem ætti að vera Íslend-
ingum að skapi.
Evrópumál
Jón Steindór
Valdimarsson
Lögfræðingur
Hlutfallslegur stöðugleiki hefur
haft þann kost að skipta möguleik-
um til veiða milli aðildarríkjanna.