19. júní - 19.06.1960, Síða 19

mjólkin var sett og geymd, til þess að renna trog-
unum. Þar stóðu 16—20 trog á bekkjum, sem lógu
með fram þrem veggjum skemmunnar, sinn bekk-
urinn fyrir hvert mál. Hún renndi trogunum með
elztu mjólkina. Undanrennuna setti hún i stóru
föturnar, en rjómann í litla fötu, sem til þess var
ætluð. Því næst bar hún trogin inn í eldhús og
skolaði úr þeim mjólkina. Þá sauð búverkavatnið.
Tók hún þá til við að baka trogin og önnur mjólk-
urílát yfir gufunni, en jafnframt sótti hún út und-
anrennuna, bar fótafitu við flóunarpottinn, sem
stóð á stærstu hlóðunum, og færði undir hann eld.
Hún var jafnan vön að setja þykka taðflögu yfir
eldinn undir miðjum pottinum, svo að logann
legði upp með honum, en ekki á botninn eingöngu.
Brann þá síður við.
Gluggi var á austursúð eldhússins. Man ég vel,
að hún sagði við mig: „Ég verð alltaf að hafa lok-
ið ílátasuðunni, komið upp suðunni á kaffikatlin-
um í glóðinni og tekið til plöggin handa piltun-
um, þegar morgunsólin fellur á markið í stoð-
inni vestan við hlóðastóna. Þá er klukkan 7, ráðs-
konan komin fram að renna upp á könnuna og
skenkja morgunkaffið fólkinu, sem risið er úr
rekkju.“
Þá þurfti hún að mjólka ærnar um 100 að tölu
ásamt annarri stúlku. Ég hafði alltaf gaman af
að fara með henni á kvíarnar á kvöldin. Þá var
hún líka búin að renna kveldtrogunum. Þótti mér
alltaf svo skemmtilegt að horfa á það og gott að
fá mér ofurlítinn rjómaspón af troggöflunum.
Hún þekkti ærnar, vissi hverjar mjólkuðu bezt
og hverjar voru óþægastar í hjásetunni, því að
sonur hennar sat þær á sumrin — allt frá 10—13
ára aldurs. Að morgunmjöltum loknum fór hún
að gera upp. Það var mikið verk, þegar gert var
upp í keraldi og bera þurfti 6—8 fötur af mjólk
milli eldhúss og búrs, enda hafði hún jafnan hjálp
við það. Man ég hún sagði, að skyrið yrði fínna,
ef lileypir og þétti væru notaðir mjög í hófi.
Reyndist mér það rétt, þegar ég löngu seinna
þurfti á að halda.
Oft þurfti hún að búa til og baka brauð síðari
hluta dagsins, stundum 30—40 kökur í einu af
flatbrauði. Það voru minar beztu stundir að sitja
hjá henni við hlóðimar og hlusta. Hún hafði frá
mörgu að segja og kunni margt kvæða. Ég held
hún hafi verið hrifnust af Svanhvít og Friðþjófs-
sögu Tegnérs. Enn heyri ég kvæðin í Svanhvít
með hennar rómi. Ljóðlinur Burns:
„Því skal ei bera höfuð hátt
í heiðursfátækt, þrátt fyrir allt“,
gæti vel verið hennar eftirmæli.
Hún sagði mér frá liðnum tímum og lifnaðar-
háttum fólksins. Flest af því er gleymt. En sumt
gleymist aldrei, svo sem frásögnin af tengdaföður
hennar, sem átti svo illt í uppvextinum, að eitt
sinn á sjálfri jólanóttunni var hann svo svangur,
að hann breiddi upp yfir höfuð, þegar hann var
háttaður, og borðaði jólakertið sitt undir brekán-
inu.
Aðra man ég vel, sem einmitt var um skyrið.
Hún sagði einu sinni við mig: „Þegar Kristjana
langamma þín lifði og bjó hér, bjó Árni bróðir
hennar á Sveinsströnd. Hann hélt mjög fé sínu
til beitar, þótt veður væru hörð, og stóð hjá því
sjálfur — oft hérna á ásnum austan við lækinn.
Gekk hann þá stundum heim hingað að hitta syst-
ur sína. En hún bar honum í góðgerðaskyni hnaus-
þykkt, súrt skyr í aski og stakk vænni sköfu af
smjöri ofan í. Þetta taldi hann þær beztu góð-
gerðir, sem hægt væri að kjósa sér. — Hann þurfti
ekki að hita sér á kaffi,“ bætti hún við og brosti.
(Þó fjdgdi sögunni, að hann hefði klæðzt svell-
þæfðum prjónabrókum einum saman, hvernig sem
viðraði.)
fslenzka skyrgerðin er arfur frá liðnum kyn-
slóðum íslenzkra kvenna, kvenna, sem með hug-
kvæmni, skynsamlegri athugun og kostgæfni gerðu
skvrið að þeirri kostafæðu, sem raun hefur á orð-
ið, og lögðu um leið mikilvægan skerf til varð-
veizlu hreysti og viðnámsþróttar íslenzka kyn-
stofnsins á liðnum öldum.
Nú hafa íslenzkar konur skilað þessum arfi af
höndum sér. Réttara væri þó að segja, að breyttir
atvinnu-og þjóðlífshættir hefðu hrifið hann úr
höndum þeirra. Vonandi ber þó þjóðin gæfu til
að varðveita hann enn um aldir fram.
HólmfríÖur Pétursdóttir.
Blundi hrindir hugraun sver,
harmar lyndisgrónir.
Stundir yndis eru mér
or'Snar skyndisjónir.
Ingiinn Hallgrímsdátlir, Kmiðiiiskriðiii
(inóðir Baldvins skálda).
19. JtJNl
17