19. júní - 01.03.1995, Qupperneq 12

„Má jafnvel fara að tala um lungnakrabbamein sem kvennasjúkdóm, “ segir Sigurður Arna-
son
íslenskar konur eru heimsmeistarar
í að deyja úr lungnakrabbameini
einnig lægri. Þetta gerist bæði hjá körlum
og konum en árangurinn er þó hægari og
minni hjá konum. Hvað veldur? Hjá Lilju
kom fram að þar fara saman margir sam-
verkandi þættir. Ahættuþættirnir eru að
mestu þeir sömu hjá báðum kynjum en lið-
ur í baráttunni við sjúkdóminn er að
minnka eða útiloka þá þætti, sem þó er ekki
hægt í öllum tilfellum eins og t.d. hvað
varðar erfðir og sykursýki. Aðrir áhættu-
þættir eru hár blóðþrýstingur, hækkuð blóð-
fita og reykingar. Hver þessara þátta magnar
upp hina og ef þeir eru allir til staðar hjá
sama einstaklingnum er hann í verulegri
hættu. Konum hefur gengið betur en körl-
um að lækka hjá sér blóðþrýsting en þar er
offita t.d. áhrifaþáttur. Sömuleiðis heftir
konum gengið betur að lækka blóðfitu en
óhollt mataræði á einn stærsta þátt í hækk-
aðri blóðfitu, þó að erfðir ráði þar oft
nokkru um. Breyttur lífsstíll, með betra
mataræði og reglubundinni hreyfingu, dug-
ar oft til að slá á þessa tvo áhættuþætti og
eins og fyrr segir gengur konum betur
þarna. En þá er komið að þeim áhættuþætti
sem vegur einna þyngst - og það eru reyk-
ingarnar. Þar gengur konum ver en körlum.
í hópi mestu reykingakvenna
í heimi
Reykingar karla hafa minnkað um 28%
á undanförnum árum en reykingar kvenna
ekki nema um 13%. Og nú er svo komið
að íslenskar konur eru þriðju í röðinni yfir
þær konur í heiminum sem reykja mest! Á
sama tíma og íslenskar konur eru stöðugt
að bæta þekkingu sína á því sem hafa verð-
ur í huga til að halda góðri heilsu, eru þær
að auka reykingar; einn mesta og hættuleg-
asta orsakavald slæmrar heilsu hjá konum.
Hvað varðar kransæðasjúkdóma eru líkur
reykingakonu á að fá þá þrefaldar á við
konu sem ekki reykir — og stórreykinga-
konu sjöfaldar. Þar munar miklu hvort
kona reykir einn pakka á dag, eða tvo og ef
kona treystir sér ekki til að hætta að reykja,
þá er það a.m.k. hálfur sigur að minnka
reykingarnar. Tíðahvörf verða fyrr hjá kon-
um sem reykja og það eitt sér eykur áhætt-
una enn meira. Eins og fyrr segir komast
konur almennt ekki í áhættuhóp fyrr en
eftir tíðahvörf. Þær konur sem fá krans-
æðasjúkdóma fyrir tíðahvörf eru yfirleitt
reykingakonur. Tíðahvörf orsaka ýmsar
aðrar breytingar á líkamsstarfsemi kvenna,
s.s. beinþynningu, og það er því mikið til
vinnandi að þessi eðlilega líkamsstarfsemi
haldist sem lengst.
Af ýmsum ástæðum eru horfur konu
sem fær kransæðasjúkdóm ekki nógu góðar
og alltof margar, og of ungar, konur verða
kransæðasjúkdómnum að bráð. Forvarnir
eru því afar mikilvægur þáttur í að snúa
þessari þróun við.
Hjá Sigurði Árnasyni lækni kom
fram að tíðni Iungnakrabba-
meins hjá íslenskum konum
hefur margfaldast á undan-
förnum 30 árum og að sama
skapi hefur dauðsföllum af völdum sjúk-
dómsins fjölgað - enda eru líkurnar á bata
mjög litlar. En gefum Sigurði orðið:
„Það er mjög athyglisvert að hérna á Is-
landi er kynhlutfallið varðandi lungna-
krabbamein allt annað en gengur og gerist.
Konur hafa u.þ.b. sömu tíðni af lungna-
krabbameini og karlar, sem er harla
óvenjulegt því venjulega er lungnakrabba-
mein miklu algengara hjá körlum. Af
hverju stafar þetta?
Það stafar áreiðanlega langmest af reyk-
ingunum. Vegna þess að konur sem hafa
reykt sígarettur í gegnum árin eru u.þ.b.
jafnmargar og karlarnir — og það endur-
speglast í þessu. Þetta gerir það að verkum
að við erum með þeim löndum í veröld-
inni þar sem bilið er styst - ef það er þá
nokkurt - á milli karla og kvenna. Ný-
gengi lungnakrabbameins er aðeins farið
að minnka hjá körlum — en hjá konum er
það ekkert farið að minnka. Líklega fara
þær fram úr körlunum þegar fram í sækir
og það má jafnvel fara að tala um lungna-
krabbamein sem
kvennasjúkdóm.
Enda eru íslenskar
konur heimsmeistarar í að deyja úr lungna-
krabbameini, ásamt konum í Singapore og
konum í Skotlandi.
III strax frá upphafi
Ef við horfum svo á hina eiginlegu
kvennasjúkdóma þá er brjóstakrabbamein-
ið langalgengasti krabbameinsjúkdómur-
inn. Það er meira en þrisvar sinnum al-
gengara en lungnakrabbamein og tíðnin
hefur tvöfaldast frá 1958 til 1992. Samt
sem áður deyja að jafnaði fleiri konur úr
lungnakrabbameini en brjóstakrabbameini.
Það stafar einfaldlega af því að lungna-
krabbameinið er lífræðilega miklu erfiðari
sjúkdómur að ráða við og hefur allt annað
hlaup heldur en brjóstakrabbameinið. Ein-
hver skýring á þessu er auðvitað leitin að
brjóstakrabbameini. Það er svo ýmislegt
sem bendir til þess að hegðan þess meins
sem finnst í leit sé öðruvísi en þess sem
finnst utan leitar. Af hverju? Það er
kannski ekki alveg vitað. Stærðin hefur
þarna eitthvað að segja. Þeim mun stærra
sem æxlið verður, þeim mun meiri líkur
eru á að það hafi einhvern hæfileika til að
gera af sér óskunda; senda meinvörp, vaða
inn í aðliggjandi líffæri. Er það þá þannig
með öll mein að það
dugar að finna þau
snemma til að lækna
Texti: Bryndís Kristjánsdóttir
12