19. júní - 01.03.1995, Blaðsíða 22

Nokkrar vangaveltur um Wý
kynferðislega áreitni ‘f\
Hugtakiö kynferðisleg áreitni er nokkuö
nýtt í jafnréttisumræðunni hér á landi.
Þaö þýðir þó auðvitað ekki að kynferðis-
leg áreitni á vinnustöðum hafi ekki ver-
ið til áður og nokkuð víst er að hún hef-
ur alla tíð verið til. Það sem hins vegar
er nýtt, er opin umræða um fyrirbærið.
Umræða þessi hefur að vísu ekki verið
mikil hér á landi, hins vegar hefur hún
veriö töluverö erlendis, ekki síst í
Bandarikjunum, en þar hafa fallið fræg-
ir dómar í slíkum málum þar sem kon-
um hafa veriö dæmdar „óímunnberan-
legar" upphæðir vegna kynferðislegrar
áreitni. Á Skrifstofu jafnréttismála
stendur nú fyrir dyrum könnun á kyn-
ferðislegri áreitni hér á landi, svo og
gerð leiðbeiningabæklings fýrir laun-
þega og vinnuveitendur.
Hvað er kynferðisleg áreitni?
Ýmsar skilgreiningar eru til á fyrirbær-
inu en þó má segja að Alþjóðavinnu-
málastofnunin og Evrópusambandiö
hafi komið sér niður á nokkuð svipaða
skilgreiningu, sem er að festast í sessi.
Samkvæmt þeirri skilgreiningu er kyn-
ferðisleg áreitni á vinnustað framkoma,
kynferðislegs eðlis, sem er óviðunandi
þegar:
a) slík hegðun er ósanngjörn og/eða
móðgandi/særandi og í óþökk þess
sem fyrir henni verður
b) höfnun á kynferðislegu sambandi af
einhverjum toga hefur áhrif (með að-
gerð eða aðgeröarleysi) á starfs-
frama, ráöningu, launakjör eöa önn-
ur vinnuskilyrði starfsmanns
c) slík framkoma skaþar óþægilegt,
fjandsamlegt eða auðmýkjandi and-
rúmsloft fyrir viökomandi á vinnu-
stað
Þessi skilgreining leggur áherslu á í lið
a) að það sé viðmiðun þess sem fyrir
áreitni veröur sem ákvaröar hvað hún/
hann upplifir sem kynferðislega áreitni.
í því felst að gerandinn getur ekki rétt-
lætt gerðir sínar með því að vísa til
sinna eigin viðmiðana um kynferðislega
hegöun. En hvað þýðir þetta? Er mönn-
um nú ekki lengur leyfilegt að stunda
heilbrigt og eðlilegt samspil við hitt kyn-
ið á vinnustað, máttu nú ekki lengur
daðra við samstarfsmanninn eða reyna
við þann sem þú ert skotin I? Nei, hér
er ekki veriö aö tala um neitt slíkt. Þaö
er nefnilega grundvallaratriði þegar við
tölum um kynferðislega áreitni aö þá er
um að ræða hegðun sem er I óþökk
þess sem fyrir henni verður.
Hverjir verða fyrir kynferðislegri
áreitni?
í raun og veru getur hver sem er orðiö
fyrir slíku, karlar jafnt sem konur.
Reyndin er hins vegar sú að í langflest-
um tilvikum eru það konur sem verða
fýrir kynferðislegri áreitni af hálfu karla.
Kemur þar vafalaust fýrst og fremst til
staöa kvenna almennt og kannski eink-
um og sér í lagi það að karlar eru mun
oftar f yfirmannsstöðum og konur oftast
I undirmannsstööum. Kynferðisleg
áreitni er mjög oft dæmi um misnotkun
á valdi og stööu gerandans og eitt af
einkennum hennar er einmitt að þar er
ekki um kynferðislegt samband á jafn-
réttisgrundvelli að ræða.
Það eru margar goðsagnir um það
hverjir það eru, sem verða fyrir kynferð-
islegri áreitni og þá eru gjarnan nefndar
ungar stúikur, stúlkur sem klæöast
áberandi og „sexý" eða konur sem nota
kynferði sitt til að koma sér áfram í
starfi. Erlendar rannsóknir sýna hins
vegar að þessar goðsagnir eiga ekki við
nein rök aö styðjast. í fyrsta iagi hefur
aldur lítið að segja, konur allt frá ungl-
ingsaldri fram á eftirlaunaaldur verða
fyrir slíkri áreitni, feitar konur og mjóar,
stuttar sem langar, fríðar sem ófríðar,
flottar sem púkalegar. Hins vegar eru
þær konur sem eru í veikri stööu á
vinnumarkaðinum í hvað mestri hættu,
þ.e. konur sem eru í ótryggri stöðu, svo
sem eins og nemar, lausráðnar konur,
eldri konur og yfirleitt þær konur sem
eiga erfitt meö aö fá vinnu.
Hvað segja lögin?
íslensk löggjöf tekur ekki með beinum
hætti á kynferðislegri áreitni, nema í
hegningarlögum, en þar segir í 198. gr.
: „Hver sem hefur samræöi eða önnur
kynferðismök við mann utan hjóna-
bands eöa óvígðrar sambúöar með því
að misnota freklega þá aöstööu sína
að hann er honum háður, fjárhagslega,
í atvinnu sinni eða sem skjólstæðingur
hans i trúnaðarsambandi, skal sæta
fangelsi allt að 3 árum, eða sé maður-
inn yngri en 18 ára, allt að 6 árum. Önn-
ur kynferðisleg áreitni varðar fangelsi
allt að 2 árurn." Samkvæmt þessu er
refsingin við kynferðislegri áreitni á
vinnustað fangelsi allt aö 2 árum. Þetta
er hins vegar hegningarlagaákvæði en
það hefur í för með sér að það hvllir al-
fariö á ákæruvaldinu að sanna aö brot-
iö hafi verið gegn greininni og þvl er
þetta ekki mjög heppilegt ákvæði eða
llklegt til að verða mikið notað. í jafn-
réttislögum er hins vegar aö finna
ákvæði I 5. töluliö 6. gr. þar sem segir
að atvinnurekendum sé óheimilt að
mismuna fólki eftir kynferði og gildi það
m.a. um vinnuaðstæður og vinnuskil-
yrði. í Danmörku hefur það veriö stað-
fest af dómstóium að kynferöisleg
áreitni á vinnustað falli undir sams kon-
ar danskt ákvæði. Á þetta hefur hins
vegar aldrei reynt hér á landi en það
væri spennandi að fá slíkt mál til með-
ferðar, ef yfirleitt hægt er að tala um
sllk mál sem „spennandi".
Hvernig má stöðva kynferðislega
áreitni?
Ýmsar leiðbeiningar, einkum erlendar,
eru til um hvernig bregðast megi við
þessari hegðun. Ég ætla hér I lokin að
nefna nokkur dæmi, sem gætu gagnast
þeim sem verða fyrir slíku.
- ekki leyna ástandinu fyrir samstarfs-
fólki þínu
- ekki kenna sjálfri/sjálfum þér um
- skráðu nákvæmlega hjá þér og lýstu
því sem gerist hverju sinni
- fylgstu með hvort þaö verða einhverj-
ar breytingar á verkefnum þínum
- kannaðu hvort einhver vinnufélaga
þinna hefur orðið fyrir slíkri áreitni og
ef svo er ræddu þá við hann um mál-
ið
- fáðu stuöning vinnufélaga - eru þeir
tilbúnir til að „vitna"?
- haltu þvl fram að áreitnin sé vanda-
mál er varöar alla á vinnustaðnum
- ræddu af hreinskilni viö trúnaðar-
mann
- reyndu ekki aö standa ein/einn I
striði við samstarfsmann/yfirmann
þinn
- láttu alla vita af því hver gerandinn er
BF
22