Fréttablaðið - 07.04.2011, Blaðsíða 24

24 7. apríl 2011 FIMMTUDAGUR
Óvenju mikil eindrægni ríkti á fundi um fimmtíu utanríkis-
ráðherra og fulltrúa alþjóðastofn-
ana um málefni Líbíu sem ég sat
í síðustu viku í London. Þátttak-
endur voru sammála um nauðsyn
þess að styðja líbísku þjóðina í að
koma á friði. Yfirvofandi hrann-
morð harðstjórans Gaddafís gegn
vopnlausum þegnum Líbíu yrði
að stöðva. Það vakti athygli mína
hversu eindregnir fulltrúar Araba-
ríkjanna á fundinum voru í stuðn-
ingi sínum við það að Atlantshafs-
bandalagið tæki við samræmingu
aðgerða gegn Líbíustjórn.
Þríþættar aðgerðir
Á ríkjaráðstefnunni voru sam-
þykktar þrennskonar aðgerðir. Í
fyrsta lagi að framfylgja álykt-
unum öryggisráðs Sameinuðu
þjóðanna um loftferðabann, við-
skipta- og vopnasölubann og
vernd óbreyttra borgara. Atl-
antshafsbandalagið hefur fallist á
óskir ýmissa smærri ríkja að taka
að sér samræmingu þessa þáttar.
Í öðru lagi að tryggja tafarlaust
mannúðaraðstoð sem nú sárvan-
tar í borgum þar sem átök geis-
uðu. Sammæli var um að alþjóð-
legar hjálparstofnanir stýrðu
þessum lið. Í þriðja lagi að styðja
líbísku þjóðina við uppbygg-
ingu nauðsynlegra innviða til að
byggja eigin framtíð með lýðræð-
islegum stjórnarháttum. Á blóði
drifnum ferli upprætti harðstjór-
inn pólitíska flokka, fangelsaði,
hrakti í útlegð eða drap pólitíska
leiðtoga. Framkvæmdastjóra SÞ
var falið að hafa umsjón með upp-
byggingu pólitískra grunnstofn-
ana svo tryggja megi frjálsar
kosningar.
Lagalegt umboð til aðgerða
Þessar aðgerðir hvíla á skýru
lögmætu umboði sem felst í
ályktun öryggisráðs Sameinuðu
þjóðanna númer 1973. Hún var
samþykkt 18. mars af 10 ríkjum,
enginn beitti neitunarvaldi en
fimm sátu hjá. Ályktunin gengur
mun lengra en sem nemur loft-
ferðabanni eingöngu. Hún veitir
heimild til hernaðaraðgerða til
að fylgja eftir lokun lofthelgi. Í
ályktuninni er einnig mikilvægt
ákvæði um vernd óbreyttra borg-
ara sem slær í gadda að ályktunin
veitir ekki umboð til að koma upp
erlendu hernámsliði í Líbíu.
Hótanir um hrannmorð
Í ljósi ofangreinds hafa því loft-
árásir samstarfsríkjanna – og nú
Nató – ekki síst miðað að eyði-
leggingu loftvarnarkerfa Gadd-
afís. Ályktunin leyfir hins vegar
víðtækari loftárásir á hernaðar-
leg skotmörk ógni þau líbískum
almenningi. Markmið hennar er
að bjarga mannslífum sem voru í
mikilli hættu. Sá háski speglaðist
í yfirlýsingum harðstjórans þegar
hann kvaðst í aðdraganda atlög-
unnar að Benghazi ekki myndu
sýna neinum miskunn og engu
eira. Ban Ki-moon framkvæmda-
stjóri SÞ telur þessar aðgerðir
hafa bjargað þúsundum manns-
lífa.
Tífaldur styrkleikamunur
Í kjölfarið hefur verið deilt um
hvort ályktunin heimili að senda
uppreisnarmönnum vopn. Þá er
vísað til þess að þó skotfæri beggja
séu farin að ganga til þurrðar er
munurinn á herstyrk þeirra tífald-
ur Gaddafí í vil. Möguleikinn á
endurnýjun vopnabirgða er sömu-
leiðis mikill. Uppreisnarmenn eiga
enga fjársjóði en þó eignir Gadd-
afís hafi verið frystar sýna skrár
AGS að líbíska stjórnin á 144 tonn
af gulli í landinu.
Valdamikil ríki eins og Bret-
land, Bandaríkin, og jafnvel
Frakkar, hafa því rætt opinskátt
um að vopna beri uppreisnar-
mennina til að gefa þeim færi á
jafnstöðu um bardagagögn. Hóf-
stillingin af hálfu Nató, og skil-
yrðislaus hlýðni við lögmætt
umboð öryggisráðsins, speglast
hins vegar í því að framkvæmda-
stjóri bandalagsins hefur hafnað
afdráttarlaust þeirri túlkun að
ályktun 1973 veiti heimild til að
vopna uppreisnarmenn.
Blóðsúthellingum afstýrt
Viðbrögð SÞ við atburðum í Líbíu
hafa undirstrikað hvers alþjóða-
samfélagið er megnugt, taki ríki
höndum saman um aðgerðir til
verndar friði og mannréttindum.
Þótt uppreisnaröflum hafi ekki
enn tekist að velta Gaddafí úr
sessi hefur frekari blóðsúthelling-
um meðal óbreyttra borgara verið
afstýrt að sinni. Hjálparstofnun-
um er gert kleift að koma aðstoð
til nauðstaddra. Í fyrsta skipti í
langan tíma hafa helstu stofnanir
alþjóðasamfélagsins unnið saman
eins og til var ætlast og Sameinuðu
þjóðirnar fyrir vikið verið styrkt-
ar í sessi.
Tvennt réði þar úrslitum: Ann-
ars vegar að samkomulag innan
öryggisráðs SÞ um viðbrögð sem
lagði lagalegan grunn að sameig-
inlegum aðgerðum. Hins vegar að
ríki sem átt hafa nánust tengsl við
Líbíu, bæði Arabaríkin og Afríku-
ríkin, sýndu vilja til að bregðast
við án tafar.
Aðgerðir Íslands
Allt frá því að ljóst var hversu
grimmilega Gaddafí réðist gegn
eigin borgurum hafa íslensk
stjórnvöld fordæmt gjörðir hans
og kallað eftir aðgerðum til að
stöðva blóðsúthellingar og stríðs-
glæpi. Við höfum tekið undir
harðorðar ályktanir öryggisráðs-
ins; við studdum vopnasölubann
á Líbíu, frystingu eigna Gaddafís
og höfðum virkan atbeina að því að
sakadómstóli SÞ hefur verið falið
að rannsaka árásir öryggissveita
Gaddafís á íbúa landsins. Við
höfum lokið innleiðingu ályktun-
ar öryggisráðsins um refsiaðgerð-
ir gagnvart Líbíu. Þá var Ísland
eitt þeirra ríkja sem stóðu að til-
lögu um að reka Líbíu úr mann-
réttindaráði SÞ.
Ísland hefur lagt 12 millj. kr.
til matvælaaðstoðar og flótta-
mannahjálpar SÞ til að bæta stöðu
almennings á átakasvæðunum.
Okkur hefur hins vegar engin
beiðni borist um neins konar fram-
lag í tengslum við aðgerðir Nató
gagnvart Líbíu.
Hlutverk Atlantshafsbandalagsins
Þegar geggjaður harðstjóri leggur
til atlögu við vopnlausa borgara, og
lýsir yfir að engin miskunn verði
sýnd, á alþjóðasamfélagið engan
kost annan en að grípa til aðgerða
til að koma á friði. Ella ber það
siðferðilega ábyrgð á hrannmorð-
um gegn saklausu fólki. Íslenskir
þingmenn úr öllum flokkum voru
sama sinnis.
Hver og einn einast þingmaður
sem á Alþingi tók til máls í tveim-
ur umræðum um málefni Líbíu
studdi aðgerðir. Ríkisstjórnin
samþykkti formlega stuðning við
ályktun öryggisráðsins nr. 1973.
Einstök ríki óskuðu eftir að Nató
samræmdi aðgerðirnar og utan-
ríkismálanefnd Alþingis var kynnt
að umræður færu fram um það á
vettvangi bandalagsins. Þátttaka
þess rúmaðist vel innan lögmæts
umboðs ályktunar öryggisráðsins.
Innan bandalagsins gildir neit-
unarvald eins ríkis. Í ljósi ofan-
greinds var fastafulltrúa Íslands
hjá bandalaginu heimilað að leggj-
ast ekki gegn samstöðu ríkja um
að það tæki að sér umbeðið hlut-
verk. Reynsla síðustu dægra hefur
sýnt að það fylgir ályktun örygg-
isráðsins með varfærnari og hóf-
stilltari hætti en einstök ríki.
Líbía og
stuðningur Íslands
Utanríkismál
Össur
Skarphéðinsson
utanríkisráðherraErlendir lánveitendur íslenskra banka og fyrirtækja hafa nú
þegar tapað milli 7 og 10 þús-
und milljörðum króna á því að
treysta Íslendingum fyrir fjár-
munum. Því hafa þeir tapað þrátt
fyrir, að þeir hafi verið fullviss-
aðir um, að slíkt myndi aldrei
gerast. Íslenska þjóðin stæði á
bak við bankakerfi sitt. Vandi
þess væri ímyndarvandi en ekki
hrunhætta. Svo hrundu feyskn-
ar stoðir. Fögru fyrirheitin voru
bara hluti af blekkingunni …
Samt trúa því sumir, að álit
Íslands sé engu að síður óskaddað
hjá almenningi í útlöndum. Fólk
þar hafi um annað að hugsa en
Ísland. Það má vel vera. En þegar
íslenska ríkið og íslensk fyrir-
tæki þurfa á lánsfé að halda til
þess að endurfjármagna erlend
lán, sem komin eru á gjalddaga,
eða til að kosta atvinnuskapandi
framkvæmdir þá leita þau ekki til
Jóns og Siggu í útlöndum heldur til
sjóða og bankastofnana, sem búnir
eru að tapa hærri fjárhæðum á
íslenskum aðilum en ímyndunar-
aflið nær yfir. Skyldi vera auðvelt
að endurnýja traustið? Ef ekki
tekst – hvað gerist þá? Þá gerist
það, sem er nú að gerast hjá Orku-
veitu Reykjavíkur. Þá verður að
hætta framkvæmdum, selja eign-
ir, segja upp fólki og hækka gjöld
á íslenskum almenningi. Þetta sjá
landsmenn nú ljóslifandi fyrir
augunum. Virðir íslenska þráa-
blóðið aldrei staðreyndir?
Hvað varð svo um allar þessar
þúsundir milljarða sem íslenskir
aðilar tóku til láns í útlöndum?
Eitthvað af því fór til vafasamra
erlendra kaupahéðna. Mikill
meirihluti rann til landsmanna
sjálfra. Til eigenda íslensku
bankanna. Til fyrirtækja útrás-
arvíkinga. Til bankareikninga,
sem Íslendingar áttu í Lúxem-
borg, á Tortóla, á Ermarsund-
seyjum og á Bresku Jómfrúar-
eyjum. Til íslenskra stjórnenda
bankanna. Nokkur hluti þess-
ara töpuðu fjármuna endaði sem
lánveitingar til íslenskra heim-
ila. Hvaðan halda menn að fjár-
munirnir hafi komið sem gerðu
bönkunum fært að bjóða upp á
100% húsnæðislán; upp á neyslu-
lán sem gerðu íslensk heimili að
skuldugustu heimilum; upp á lán
í erlendum gjaldeyri, sem íslensk
heimili nýttu sér óspart á þenslu-
tímunum? Þeir komu frá erlendum
sparifjáreigendum, sem íslensku
bankarnir tóku að láni til þess að
framlána íslenskum fyrirtækj-
um, íslenskum útrásarvíkingum,
íslenskum stjórnendum bankanna
– og íslenskum almenningi. Og svo
halda menn, að orðspor Íslendinga
í útlöndum sé óskaddað!
Í lýðræðisríkjum velur fólk
stjórnvöld í almennum kosning-
um. Stjórnvöld eru ekki valin til
þess að stunda rifrildi í sölum
Alþingis – heldur til þess m.a. að
koma fram fyrir hönd þjóðarinn-
ar á erlendum vettvangi. Þjóð-
in hefur gefið stjórnvöldum slíkt
umboð með atkvæðum sínum.
Þannig eru leikreglurnar í sam-
skiptum þjóða.
Mörgum sinnum hafa rétt kjörin
íslensk stjórnvöld lýst vilja þjóð-
arinnar til þess að ljúka deilumáli
með samningum. Á grundvelli
slíkra yfirlýsinga frá ríkisstjórn-
um Íslands, Alþingi og Seðla-
banka hafa vinaþjóðir og AGS
fallist á að lána íslensku þjóðinni
stórfé til þess að hún geti komist
út úr hörmungunum þegar eng-
inn annar vildi ljá okkur lið. Þrí-
vegis hafa svo íslensk stjórnvöld
með umboð þjóðarinnar samið við
erlendar ríkisstjórnir um lausn
mála. Tvívegis hefur Alþingi
staðfest slíkan samning. Samt er
ætlun margra að reka allt þetta
aftur til baka. Hvorki rétt kjörin
ríkisstjórn né rétt kjörið Alþingi
tali fyrir hönd þjóðarinnar. Hver
á þá að gera það? Hver verður til
þess fáanlegur? Sá verður nú ekki
merkilegur pappír að mínu mati.
Verður aldrei hægt að treysta
íslenskum stjórnvöldum? Verður
ávallt hægt að hlaupa frá öllum
samningum og yfirlýsingum sem
þau gefa? Er nokkurt slíkt þjóðríki
til í víðri veröld – eða ætla Íslend-
ingar að gerast brautryðjendur
um slíka stjórnhætti ofan á allt
það, sem á undan er gengið? Sú
þjóð, sem getið hefur sér sér orð
fyrir sviksemi gagnvart erlendum
lánveitendum, ætlar hún þá líka að
geta sér orð fyrir sviksemi gagn-
vart nágranna- og vinaþjóðum?
Að semja eða svíkja
Efnahagsmál
Sighvatur
Björgvinsson
fyrrverandi ráðherra
Snorri Baldursson, líffræð-ingur, nú einn af stjórnend-
um Vatnjökulsþjóðgarðs, en
áður einn af æðstu stjórnend-
um hjá Náttúrufræðistofnun
Íslands, skrifar athyglisverða
grein í Fréttablaðið þann 22.
febrúar s.l. Þar ber hann fram
þá einlægu ósk, að með breyt-
ingu á náttúruverndarlögum
verði skógræktarstarf lands-
manna „skaðað til frambúðar“.
Þar kom að því, að upplýst væri
hvað liggur að baki þeim til-
lögum til breytinga á völdum
köflum náttúruverndarlaganna,
sem nú liggja fyrir í umverfis-
ráðuneytinu.
Snorri varpar fram undar-
legum rökum gegn blönduðum
skógum og kallar þess í stað
eftir fábreytni í flóru lands-
ins Þar fór alþjóðasamningur-
inn um líffræðilega fjölbreytni
út í hafsauga hjá honum. Hann
tínir síðan saman hvaðan helstu
skógartrén séu ættuð, eins og
það sé þeim til hnjóðs. Allar
plöntur í íslensku flórunni eru
ættaðar einhvers staðar frá.
Það virðist ekki skipta máli.
Þess í stað er reynt að finna
trjánum allt til foráttu vegna
uppruna þeirra. Það er ekki góð
líffræði og vond siðfræði.
Leiðarljós náttúru- og
umhverfisverndarfólks sem
vinnur að skógrækt og land-
græðslu hefur verið að bjarga
birkiskógum landsins og stuðla
að aukinni útbreiðslu þeirra.
Merkustu áfangar í náttúru-
vernd hafa náðst fyrir tilstuðl-
an skógræktar- og landverndar-
fólks sem sneri bökum saman í
baráttu gegn eyðingaröflunum.
Nægir í því samhengi að nefna
Hallormsstaðaskóg, Skaftafell,
Þórsmörk, Heiðmörk, Hreða-
vatn og Fnjóskadal, svo nefnd
séu nokkur helstu skógarsvæð-
in sem risið hafa úr öskustónni.
Í grein sinni hvetur Snorri
skógræktarfólk til að snúa sér
að friðun lands; þá vaxi upp
sjálfgrónir birkiskógar þar sem
engir voru áður. Honum til upp-
lýsingar má benda á að þetta
er og hefur verið ein helsta
aðferðin sem skógræktarfólk
hefur stuðst við sl. 100 ár við að
vernda og auka útbreiðslu birki-
skóga, í samræmi við skógrækt-
arlög frá 1907.
Skógræktarfólk hefur feng-
ist við fleiri uppbyggileg verk-
efni, m.a. að auðga flóruna með
fleiri tegundum sem verða til
nytja óbornum kynslóðum. Eru
þær tegundir nú þegar farn-
ar að skila þjóðarbúinu arði
og störfum og eru almenningi
til yndis. Þar eru m.a. sígræn
tré sem sóma sér vel í íslensku
umhverfi, laða að sér gesti og
eru til skjóls og yndisauka. Alls
eru 4,5 milljónir heimsókna í
íslenska skóga á ári hverju. Í
Heiðmörk koma um 500 þúsund
gestir árlega til að njóta nátt-
úrufegurðar hinna fjölbreyttu
sígrænu skóga og sumargrænu
birkiskóga. Skóga sem hafa
orðið til vegna friðunaraðgerða
og ræktunarstarfs harðfylgins
skógræktarfólks.
Meðal þess sem einkum
virðist ergja embættismann-
inn er að veitt skuli ríkisfé til
skógræktar. Í því sambandi
er rétt að benda á að árið 2007
var Skógrækt ríkisins flutt til
umhverfisráðuneytisins, sama
ráðuneytis og Vatnajökulsþjóð-
garður og Náttúrufræðistofnun
Íslands heyra undir. Það eru
engin ný tíðindi að stofnanir
innan ráðuneyta keppi um fjár-
framlög, því eins dauði er ann-
ars brauð. Því er hún auðskilin
aðförin að náttúru- og umhverf-
isverndarfólki sem vinnur að
skógræktarmálum og þarf að
lúta valdi og njóta velvilja sama
ráðherra. Nú er aðeins 1% af
flatarmáli Íslands vaxið skógi
en var um 30% við landnám
og hefur ekkert evrópskt land
orðið jafn illa úti í eyddum vist-
kerfum skóga, gróðurlenda og
jarðvegs. Þetta eru verstu ham-
farir af mannavöldum í Íslands-
sögunni og umhverfisslys á
heimsmælikvarða. Það vekur
enda furðu erlendra gesta að
heyra af þessum fjandskap
nokkurra embættismanna ríkis-
ins út í einlægan og einbeittan
vilja þjóðarinnar til að auka
við skóglendi landsins að nýju.
Sennilega átta þeir sig ekki á
að baki þessu liggur samkeppni
um fjármuni meðal stofnana
umhverfisráðuneytisins og von
um að málflutningurinn sé ráð-
herra þóknanlegur.
Undir lok greinar sinnar hvet-
ur Snorri skógræktarfólk til „að
vinna með umhverfisyfirvöldum
og náttúrunni í því að endur-
heimta birkiskóginn“. Þessi ósk
hans er kyndug í ljósi þess að
skógræktarfólk hefur unnið náið
með stjórnvöldum í 100 ár að
þessum verkefnum. En ef yfir-
völd til húsa í umhverfisráðu-
neytinu ætla að skaða skógrækt-
arstarfið til frambúðar, með eins
markvissum hætti og kemur
fram í máli þjóðgarðsvarðarins
og fyrrverandi forstjóra Nátt-
úrufræðistofnunar Íslands, þá
er friðurinn úti. Skýrasta birt-
ingarmynd þess ásetnings sést
best í áðurnefndum frumvarps-
dögunum um breytingu á nátt-
úruverndarlögum sem nýlega
hafa verið kynnt. Það væri ekk-
ert annað en umhverfisslys
verði þessi frumvarpsdrög að
lögum. Þá mun skógræktarfólk
og annað ræktunarfólk snúast til
varnar fyrir landið.
Náttúruvernd
Hvað varð svo um allar þessar þúsundir
milljarða sem íslenskir aðilar tóku til láns
í útlöndum? Eitthvað af því fór til vafa-
samra erlendra kaupahéðna. Mikill meirihluti rann til
landsmanna sjálfra.
Skógrækt
Helgi
Gíslason
framkvæmdastjóri
Skógræktarfélags
Reykjavíkur