Fréttablaðið - 16.09.2011, Blaðsíða 17

FÖSTUDAGUR 16. september 2011 17
Eitt sinn voru jarðir manna taldar ná óendanlega langt
upp og niður, frá himnum til
heljar. Trjágrein sem óx inn á lóð
mátti jarðeigandi höggva. Það
sem hann gróf úr jörðu innan
lóðarmarka mátti hann eiga.
Til að fara inn á jörð gat þurft
leyfi þess sem jörðina átti.
Þetta gekk allt fínt um stund.
En svo komu flugvélarnar. Ef
loftréttindum jarðareigenda hefði
verið haldið til streitu hefðu flug-
menn þurft að biðja hundruð
manna um leyfi til að fljúga yfir
jörðum þeirra. Auðvitað gengur
það ekki. Ríkin hafa því kosið að
stjórna flugumferð yfir löndum
sínum.
Þegar komið er út í geim blasa
við ný vandamál. Eru gervi-
hnettir sem fljúga yfir Íslandi á
íslensku yfirráðasvæði? Varla.
Það væri seint hægt að reka
nokkurt gervihnattanet ef afla
ætti samþykkis allra ríkja heims-
ins fyrir því. Hlutir á sporbaug
geta trauðla tekið krók. Menn
hafa því sammælst um að ekkert
eitt ríki geti átt geiminn eða hluta
hans.
Dæmið um flugvélarnar er
fengið, í algjöru leyfisleysi, úr
fyrirlestri höfundarréttarlög-
fræðingsins Larry Lessig, af
TED-ráðstefnu 2007. Ég efast þó
um að hann lögsæki mig. Lessig
er einn þeirra sem áttu þátt í að
búa til svokölluð Creative Com-
mons-leyfi, sem m.a. Wikipedia
notast við.
Svokölluð samtök
Margt í gildandi umhverfi höf-
undarréttar er stórfurðulegt.
Íslensku höfundalögin eru þannig
skrifuð í kringum samtök eins
og STEF. Grípum aðeins í laga-
textann:
„Þeim sem aflað hefur sér
heimildar til ljósritunar eða
hliðstæðrar eftirgerðar verka
til afnota í starfsemi sinni með
samningum við samtök höfunda-
réttarfélaga sem annast hags-
munagæslu fyrir verulegan hluta
íslenskra höfunda á því sviði
og hlotið til þess lögformlega
viðurkenningu menntamálaráðu-
neytisins skal einnig heimilt, án
sérstaks leyfis höfundar hverju
sinni, að fjölfalda verk hans með
sama hætti þótt höfundur sé ekki
félagi í samtökunum.“
Þá er sagt að „Samtökin skulu
[...] hafa rétt til almennrar inn-
heimtu gjalda fyrir fjölföldun,
einnig fyrir þá höfunda sem
standa utan þeirra.”
Sem sagt, menn búa til samtök,
leggja á gjöld og innheimta þau,
og annast réttargæslu, bæði fyrir
þá sem standa innan samtakanna
og utan.
Þetta er auðvitað ekki lýsing á
samtökum heldur lýsing á alúð-
legri opinberri stofnun. Höldum
áfram:
„Þegar útvarpsstöð hefur aflað
sér heimilda til útsendinga verka
með samningum við höfunda-
réttarsamtök [...] skal [henni]
einnig heimilt án sérstaks leyfis
höfunda hverju sinni að útvarpa
verkum hliðstæðrar gerðar þótt
höfundur sé ekki félagi í samtök-
unum. Aðeins einum félagssam-
tökum í hverri grein bókmennta
eða tónlistar verður veitt slík
réttargæsluaðild.“
Þetta eru engin smá samtök.
Innheimta skatta og koma fram
fyrir hönd þeirra sem ekki eru
félagsmenn. Og mislíki einhverj-
um þessi samtök þá getur hann
ekki stofnað önnur. Fullkomlega
eðlilegt.
Frelsun listanna
Lengi vel þurftu listamaður og
listunnandi að vera staddir á
sama stað til að annar gæti notið
hins. Á seinustu öld breyttist
þetta með tilkomu ljósvakamiðla
og nýrra dreifingaraðferða. Þetta
stórbætti möguleika listamanna
á því að ná til fleiri listunnenda,
en nálægðin tapaðist. Um leið
mótaðist nýtt lagaumhverfi að
tryggja réttindi listamanna. Nú
hefur önnur risabreyting átt sér
stað með tilkomu netsins en lögin
hafa ekki fylgt í kjölfarið.
Eitt dæmi: Þrátt fyrir frjálst
flæði á vörum og þjónustu innan
EES má ekki kaupa tónlist af
erlendum vefsíðum. Skýring:
Lögin líta á þessar vefsíður sem
útvarpsstöðvar. Ég sé fyrir mér
bónda með krepptan hnefa að
bölva flugvél.
Allir listamenn geta nú stofnað
vefsíðu og dreift verkum sínum
beint til notenda um allan heim,
gegn gjaldi eða ekki, eins og þeir
kjósa. Eins fjölgar þeim lista-
mönnum sem hafa frjálslynd-
ari skoðun á notkun annarra á
verkum þeirra heldur en hið hefð-
bundna „Öll réttindi áskilin” við-
horf. Lögin eru ekki skrifuð með
þá listamenn í huga.
Nútímaleg lög um höfundar-
rétt ættu að vera hugsuð fyrir
listamanninn og neytandann.
Gildandi lög eru hins vegar
skrifuð í kringum samskipti
milligönguaðila: plötufyrirtækja,
útvarpsstöðva og rétthafasam-
taka. Í heimi þar sem sjónvarp
og útvarp voru helstu miðlarnir
var kannski praktískt að hafa ein
einokandi rétthafasamtök til að
semja fyrir allra hönd. En í net-
heimi gera slík samtök oft meira
ógagn en gagn.
Höfundalög þarf að hugsa upp
á nýtt. Það þarf að leyfa flugvél-
unum að fljúga yfir akurinn.
Nútímaleg lög
um höfundarrétt
ættu að vera hugsuð fyrir
listamanninn og neyt-
andann.
Pawel Bartoszek
stærðfræðingur
Í DAG
Útvarpsreglur í netheimi
Það þarf heilt samfélag til þess að ala upp barn. Þar stöndum
við á Álftanesi vel og búum við
kjöraðstæður. Þar hjálpast allt að,
íbúafjöldi, öflug félagasamtök og
rík samfélagsvitund. Það fer ekki
hátt þegar einstaklingar og félaga-
samtök í litlum bæjarfélögum veita
styrki og gjafir og enn færri vita af
sjálfboðnu starfi. Það liggur líka í
hlutarins eðli að fólk er ekkert að
ræða það sérstaklega þó að það
bjóði fram hjálp sína við hin ýmsu
viðvik í sínu samfélagi.
Sjálfboðið starf er mikilvægt í
samfélaginu og hreyfingar og stofn-
anir njóta þess með margvíslegum
hætti. Kirkjur, félagsmiðstöðvar,
skólar, leikskólar, hjúkrunarheim-
ili, sjúkrastofnanir og íþróttafélög
eru meðal þeirra sem njóta velvilja
íbúa og félagasamtaka.
Á Álftanesi er fjöldi fólks sem er
tilbúinn að leggja sitt af mörkum til
að gera gott samfélag betra. Margir
láta sig varða hvernig nágrannarnir
hafa það, hvernig barna- og æsku-
lýðsstarfi er sinnt, hvernig hlúð er
að eldra fólki og hvernig gengið er
um náttúruna svo eitthvað sé nefnt.
Hér hefur stuðningur Kvenfélags-
ins, Lionsklúbbsins og Rauða kross-
ins verið ómetanlegur. Starf slíkra
félagasamtaka er borið uppi af fólki
sem vill gefa vinnu sína og láta
gott af sér leiða. Kirkjan um land
allt hefur líka notið þess ríkulega
hversu margir vilja taka þátt og
bjóða fram krafta sína. Þess vegna
getur kirkjan staðið fyrir öllu því
blómlega starfi sem raun ber vitni.
Árið 2011 er ár sjálfboðaliðans
í Evrópu og sunnudagurinn 18.
september er dagur kærleiksþjón-
ustunnar á Íslandi. Þá munum við
í Bessastaðasókn taka á móti við-
urkenningu frá Evrópusamtök-
um um kærleiksþjónustu Eurodi-
aconia fyrir eflingu sjálfboðins
starfs. Þetta er í raun viðurkenn-
ing til samfélagsins í heild og
óskum við íbúum Álftaness til ham-
ingju. Í slíku samfélagi felast hin
raunverulegu gæði.
Sjálfboðaliðar
efla samfélagið
Samfélagsmál
Gréta
Konráðsdóttir
djákni í Bessastaðasókn
Hans Guðberg
Alfreðsson
prestur í
Bessastaðasókn