Faxi - 01.03.1983, Page 9
Ragnar Guðleifsson:
VISITALAN
Hinn 4. apríl næstkomandi
eru 44 ár liðin síðan hin margum-
talaða vísitala var löggilt sem
mælikvarði á kaupgjald, miðað
við verðlag í landinu á hverjum
tíma. Þetta gerðist 4. apríl 1938.
Það var komið styrjaldar-
ástand í Evrópu. Hitler var kom-
inn til valda í Þýskalandi.
Stjórn Hermanns Jónassonar,
var upphaflega samstjórn Al-
þýðuflokks og Framsóknar og
var þannig skipuð: Hermann
Jónasson, forsætis-, dóms- og
kirkjumálaráðherra, Haraldur
Guðmundsson, atvinnu- og sam-
göngumálaráðherra og Eysteinn
Jónsson fjármálaráðherra. En 4.
apríl 1938 sagði Haraldur Guð-
mundsson af sér ráðherraemb-
ætti í mótmælaskyni gegn gerðar-
dómslögum í togaradeilu, sem
staðið hafði síðan um áramót.
Tók þá Skúli Guðmundsson við
ráðherraembættinu.
Um þetta leyti eða daginn
áður, 4. apríl, var gengi íslensku
krónunnar felllt og vísitala fram-
færslukostnaðar eða kauplags-
vísitalan varð til.
Mánudaginn 3. apríl 1939 var
útbýtt á Alþingi frumvarpi til
laga um gengisskráningu og ráð-
stafanir í því sambandi. Þá var
krónan lækkuð þannig, að krón-
an var framvegis skráð á kr.
27.00 sterlingspundið í stað kr.
22.15 áður.
grundvöllur vísitölukaupsins, var
hann ákveðinn 100. Var grund-
völlurinn miðaður við almennar
neysluvenjur verkafólks í
Reykjavík. Vísitalan skyldi
reiknast mánaðarlega eftirá. Ef
vísitalan sýndi hækkun á fram-
færslukostnaði 5 stig eða meira,
þá skyldi greiðast 3/4 hækkunar-
innar. Laun skyldu lækka með
sama hætti, ef framfærsluvísital-
an lækkaði.
í þessu andrúmslofti varð vísi-
tala framfærslukostnaðarins til,
og var henni ætlað að stuðla að
réttlátari kjörum vinnandi stétta.
En dýrtíðin lét ekki að sér hæða,
hún óx nú hröðum skrefum, svo
sem sjá má af mánaðaryfirliti
Hagstofunnar um smásöluverð í
Reykjavík. Þar segir: 7.. des.
1939: Aðalvísitala matvæla hefur
hækkað í októbermánuði um 23
stig, eða um 12%. Var hún 1%
stig 1. okkt. en 219 stig 1. nóv.
1939.
Hvernig frumvarpið
var afgreitt á Alþingi
Frumvarpið til laga um gengis-
skráningu og ráðstafanir í því
sambandi var lagt fram á Alþingi
mánudaginn 3. apríl 1939. Flutn-
ingsmenn voru Skúli Guðmunds-
son, Eysteinn Jónsson, Finnur
Jónsson og Pétur Ottesen.
Frumvarpið var afgreitt næstu
nótt með afbrigðum frá þing-
sköpum í báðum deildum. Lögin
voru síðan símuð út til konungs
til staðfestingar og komu til
framkvæmda daginn eftir, 4.
apríl 1939.
Lögin voru samþykkt með
24:8 atkvæðum í neðri deild og
11:5 í efri deild.
Umræður um gengislækkun-
ina urðu harðar. í neðri deild
greiddu 8 þingmenn atkvæði
gegn því, þingmenn sósíalista 3
og 5 sjálfstæðismenn.
í efri deild greiddu atkvæði
gegn frumvarpinu 3 sjálfstæðis-
menn, einn alþýðuflokksmaður
og 1 sósíalisti.
Hvernig tók fólkið
þessum lögum?
Fréttir blaðana sögðu: í gær-
kveldi, meðan rætt var um geng-
islækkunarfrumvarpið, safnaðist
allmikill mannfjöldi saman fram-
an við Alþingishúsið og gerðist
þar nokkurt hark og hávaði.
Mannsöfnuður þessi leystist þó
að mestu upp, þegar leið að mið-
nætti.
Síðan þetta gerðist, að vístala
framfærslukostnaðar var sam-
þykkt sem mælikvarði á kaup,
eru nú liðin nær 44 ár. Það ætti að
vera nægilegur reynslutími og því
spyrjum við:
1. Hefur vísitalan haldið dýrtíð-
inni niðri?
2. Er vísitaalan réttlátur mæli-
kvarði á kauphækkanir?
1. Nei, síður en svo. Háar vísi-
tölubælur magna oft verð-
bólguna, það höfum við feng-
ið að reyna gegnum árin.
2. Nei, vísitalan hækkar kaupið
eftirá, oft eftir langan tíma.
Reynslan hefur sýnt okkur,
að á þeim tímum, sem vísital-
an hefur verið tekin úr sam-
bandi eða skert, þá hefur
kaupgjald og vöruverð verið í
meira jafnvægi. Mestu munar
hér, að landbúnaðarvöru-
verðið fylgir ávallt kaupi
verkamanna. Hvers vegna
þarf það að vera? Ekki geta
útgerðarmenn og sjómenn
hækkað fiskverðið þótt kaup
verkamanna hækki í landi. -
Að greiða niður
vísitöluna
Eitt er það ráð ríkisstjóma, til
þess að draga úr vexti vísitölunn-
ar, að greiða vísitöluna niður,
sem kallað er. En það er þannig
framkvæmt, að ríkið greiðir nið-
ur vissa vöruflokka í nokkra
daga, áður eða á meðan verið er
að reikna út vísitöluna. Oftast
em það landbúnaðarvörurnar,
sem greiddar eru niður, því þær
vega þyngst í vísitölugrundvellin-
um. Jafnvel eru þess dæmi, að
kartöflur hafi verið greiddar nið-
ur, þegar engar kartöflur voru til
sölu í landnu. Það var á þeim
tíma árs, að innlenda framleiðsl-
an var uppseld, nýjar kartöflur
innlendar ekki komnar á mark-
aðinn og engar kartöflur fluttar
inn. En vísitalan lækkaði vegna
þess, að kartöflurnar, sem ekki
voru til, vom greiddar niður.
En stundum hefur það
verið erfitt að stjóma
eftir vísitölu
Þannig var það á árunum 1967
og 1968, að miklar sveiflur urðu á
gengi íslensku krónunnar. Hinn
24. nóv. 1967 var gengi íslensku
krónunnar lækkað um 24,6% í
kjölfar gengisfellingar breska
pundsins. Var þá ljóst að breyt-
ingin á þessum helsta viðmiðun-
argjaldmiðli krónunnar myndi
hafa veruleg áhrif á efnahagslífið
hér á landi, einkum vegna þeirra
miklu erfiðleika, sem þá steðj-
uðu að aðalatvinnuvegi lands-
manna, sjávarútveginum, vegna
aflabrests og verðfalls á frystum
fiski á erlendum mörkuðum.
Miklar blikur voru á lofti á
vinnumarkaðinum og allar horf-
ur á verkföllum hjá félögum inn-
an A.S.Í. um næstu mánaðamót,
en farmannaverkfalli þá nýlokið.
Þá gerðist það á Alþingi að
forsætisráðherra, Bjami Bene-
diktsson, skýrði frá því,, að ríkis-
stjómin hygðist leggja fram
Framhald á bls. 79
Meðal ráðstafana í sambandi
við gengislækkunina, sem fylgdi
þessu frumvarpi, var ákvæði um
vísitölu framfærslukostnaðar og
mun þetta vera hið fyrsta, sem
slík vísitala er lögfest sem mæli-
kvarði á kaup verkamanna.
Þegar fundinn hafði verið
FAXI - 65