Faxi - 01.01.1986, Blaðsíða 19

Hjálmar Arnason, skólameistari
Avarp til brautskráðra nemenda
Breski heimspekingurinn John
Loxk hélt fram kenningu sem í
stuttu máli byggði á því að sál
manna væri við fæðingu sem
óskrifað blað — tabula rasa —.
Strax á fyrstu skrefum lífs síns
aflaði fólk sér þekkingar og
reynslu, á auða sálarkirnuna
mörkuðust smám saman rúnir og
ristur sem ótvíræð tákn um þekk-
ingar- og reynsluheint hvers ein-
staklings. Þannig má til sanns
vegar færa að tvítug manneskja sé
orðin hámenntuð ef tekið er mið
af menntunarleysi hennar við
fæðingu. Reynsluheimur hennar
hefur vaxið frá því að takmarkast
af hlandblautri bleyju í þröngu
rúmi, út fyrir veggi heimilisins,
jafnvei út fyrir landsteinana, allt
út til þess heims sem engin bönd
fá haldið né mannlegur máttur
hamið. Heim tilfinninga, ímynd-
unar og hins skapandi starfs. Það
er einkum í þeim heimi sem hinn
viti borni maður getur greint sig
frá öðrum skepnum. Vissulega er
það stórbrotin menntun að geta
gengið og dregið fram lífið í sinni
fábreytilegustu mynd. En meðan
við viljum halda einhverri reisn
sem hinn viti borni maður ber
okkur að leggja rækt við þátt
sköpunar, ímyndunar og tilfinn-
inga í mannlífinu, hlú að mann-
gildinu sjálfu. Sennilega hefur
krafa um þetta aldrei verið harð-
ari en einmitt núna á tímum örra
breytinga og tæknivæðingar. En
við þurfum líl<a að kunna til verka
í þessum tæknivædda heimi. Á
síðasttöldu tveimur sviðunum
geta skólarnir einmitt orðið að
liði. Þeirra hlutverk er að marka
þær rúnir á sálartötur nemenda
sinna að þeir geti borið höiuð sitt af
ögn meiri myndugleik en ella, að
þeir kunni fótum sínum örlítið
betri forráð í viðleitni sinni til að
standa undir heitinu hinn viti
borni maður.
Sá hópur, sem við hyggjumst
samfagna í dag, er nú kominn að
fi'mamótum. Við efnum til upp-
skeruhátíðar og gleðjumst með
þeim yfir áfangasigri. Ég segi
áfangasigri því ekkert ykkar hef-
ur náð að endimörkum visku eða
þroska. Við ykkur blasir leit að
nýjum markmiðum á nýjum slóð-
um, hvort heldur þær slóðir nefn-
ast skóli lífs eða stofnunar. Það er
hins vegar von mín að við í FS höf-
um náð að marka einhverjar
rispur á sálarkirnur ykkar og þær
rispur nýtist ykkur í áframhald-
andi leit að betra mannlífi.
Um veru ykkar í skólanum má
segja að öll hafið þið gefið ein-
hverja agnarögn af ykkur. Þá ögn
munum við varðveita innan skól-
ans. Sumu af því fer e.t.v. ekki
mikið fyrir meðan annað er frek-
ara til rúmsins. Þegar allt er hins
vegar lagt saman sjáum við sína
ögnina af hverju ykkar. Og þessar
leifar af ykkur þykir okkur vænt
um og við munum nýta þær í þágu
sporgöngumanna ykkar. Þannig
hafið þið öll lagt ykkar að mörk-
um til skólans — til framtíðarinn-
ar. En nú bíða ykkar ný verkefni.
Nú líður senn að því að þið hleyp-
ið heimdraganum og yfirgefið FS
— vonandi með einhverjum sökn-
uði. Þá er það einlæg von mín að
þið gerið ykkur nú grein fyrir þvi
hversu lítt kunnandi þið eruð -
hversu lítið þið vitið. Því það er
einmitt einkenni góðrar menntun-
ar að gera sér ljósar takmarkanir
sínar. Hver nýr áfangi opnar
menntuðum einstaklingi nýja
heima og honum verður stöðugt
ljósari margbreytileiki tilverunnar
og sannfærist því um fávisku sína.
Því segi ég enn: Vonandi er ykkur
ljóst að þið vitið í raun afskaplega
lítið.
Okkur við skólann er nú líkt far-
ið og karli og kerlingu þegar þau
sendu kotungssoninn eða dóttur-
ina út í hinn stóra heim. Vega-
nestið er ekki stórbrotið fremur
en í ævintýrinu, a.m.k. ekki á
veraldlega vísu. Vonandi hefur
okkur þó tekist að leggja einhver
korn í mal ykkar en hafið hugföst
orð Hannesar Hafstein:
Þótt /ítt sé lœrdómsnesti
í litlum viskumal
þá er þar bitinn besti
sá biti er: Ég skal.
En þannig var það einnig í ævin-
týrunum. Karl og kerling bjuggu
kotunginn út af vanefnum en
hann varð síðan fyrst og fremst að
treysta á eigin visku og hyggindi:
,,reistu f verki viljans merki,
vilji er allt sem þarf.“
svo notuð séu orð Einars Bene-
diktssonar.
Þið hafið nú sýnt það í verki að
viljinn hefur fært ykkur að settu
marki og njótið nú ávaxtanna. En
þekkingin er vandmeðfarin. Hún
er fáfróðum manni ámóta gagnleg
og blindum spegill. Hvort tveggja
er að þekking krefst hygginda svo
hún fái notið sín af einhverju viti,
sem og hitt að þekking krefst
Hjálmar Arnason
hygginda svo einstaklingurinn
verði húsbóndi hennar en ekki
þræll.
Hvers vegna teljum við annars
þekkinguna svo mikil virði? Hafa
hinar stórstígu framfarir á öllum
sviðum þekkingar fært okkur þá
hamingju sem vænst var? Sé litið
á nokkur skilgetin afkvæmi henn-
ar, eins og þau blasa við okkur í
daglegu lífi, þá hljóta ýmsar
spurningar að vakna — og sumar
hverjar e.t.v. nokkuð stinnar.
Vissulega hafa flestar hinna
gegndarlausu tækninýjunga létt
verulega undir stórum hluta
mannkyns. En spyrja má hvort
það beri vott mikilla hygginda
þegar mannskepnan ógnar sjálfri
sér svo átakanlega með gjöreyð-
ingarvopnabúri er dygði til að
eyða lífi á jörðinni á svipstundu —
ekki aðeins einu sinni heldur
hundrað sinnum? Ber það vott
mikilla hygginda þegar mann-
anna verk raska orðið svo hinni
viðkvæmu náttúru að ógnun staf-
ar af? Eru það hyggindi þegar
hluti mannkyns þjáist af velmeg-
unarsjúkdómum og offitu meðan
stærri hlutinn hríðfellur úr hor?
Þannig mætti áfram spyrja en öll
dæmin benda eindregið til þess að
mannskepnunni hafi tekist hið
ótrúlega að ana fram úr sjálfri sér.
Höfum við gengið til góðs. . .?
Hver er þrællinn og hver er hús-
bóndinn? Tceknin eða maðurinn?
Af þessu mætti hugsanlega
draga þá ályktun að þekking væri
varasöm og leiddi mannkyn til
glötunar. Hyggilegri tel ég þó þá
ályktun að þekking feli í sér kraft.
Þann kraft má nýta í þágu mann-
kyns ef stundarhagsmunir og
skammsýni eru látin víkja fyrir
þeirri virðingu sem sýna ber
mannkyni, jörðinni og lífinu í
heild. Enginn er eyland. Mann-
gildið er sá kjarni sem öll þekking
verður að miðast við.
Ágætu nemendur. Svo ég víki
enn að karli og kerlingu heima í
koti, þar sem þau búa kotungs-
soninn eða dótturina út í heiminn
stóra - þá vil ég leggja þessi fá-
tæklegu orð í mal ykkar, ásamt
þeim lítilfjörlegu kornum sem
lögð hafa verið í hann á síðustu
önnum.
Hvort heldur þið ætlið að leita
að Búkollu eða leysa prins úr
álögum þá vona ég að malurinn
gagnist ykkur í glímu við tröll og
forynjur er á vegi ykkar kunna að
verða. Þá geta líka karl og kerling
unað glöð heima í kotinu.
Ég vil samt beina til ykkar orð-
um Eftirlitsmannsins í Brekku-
kotsannáli, Halldórs Laxness.
Eftirlitsmaðurinn, sem starfaði
við kamargæslu, svaraði orðum
Álfgríms um það hvort starfið
væri ekki ógeðslegt á þessa leið:
,,Aðeins eitt starf er ógeðslegt, og
það er illa unnid starf. Heimur-
inn er einn og madurinn einn og
þess vegna er verkið aðeins eitt.
Það er til munur d vandvirkni en
ekki vcrkum.“
í dag eru vetrarsólhvörf. Frá og
með þessum degi fikrum við okk-
ur hægt en markvisst úr myrkr-
inu í átt til ljóssins. Það er einlæg
von okkar allra að þið, ágætu fyrr-
verandi nemendur, eigið einnig
farsæla leið lyrir höndurn og við
óskum ykkur velíarnaðar á leið
ykkar í átt til ljóssins.
Hjálmar Arnason.
faxi 19