Faxi - 01.10.1989, Page 22

RAUÐSKINNA HIN NÝRRI — SR. JÓN THORARENSEN
SUÐURNESJAANNÁLL
eftir Sigurð B. Sívertsen prest á Útskálum
Skýrslan
Árið 1799 h. 9. maí var sýslumað-
ur í Gullbr.sýslu, Sigurður Péturs-
son. staddur í Básenda verzlunar-
stað, með til nefndum undirrituð-
um heiðursmönnum, til þess að
sktxla og skýra frá skaða þeim, sem
verzlunarhúsin, grundvöllurinn og
girðingin m.m. hefur orði fyrir, af
ofveðrinu alkunna og sævarrótinu
hræðilega, nóttina milli 8. og 9. jan-
úars.l. Eftir tilmælum kaupmanns-
ins var skýrsla hans frá 16. marz
lesin, og er hún þannig:
Lotningarfull frúsaga.
Ærbödig Pro Memoria
Vegna ástæðnanna verö ég að bera
fram fyrir héraðsdómarann tjónið
hræðilega, sem varð í byrjun þessa
árs á verzlunarstaðnum Básendum,
er ég hafði náðarsamlega í hendur
fengið. Út af því er ég nú fjárþrota
með óþroskuð böm og óþægilegan
aðbúnað. Til að gera héraðsdómar-
anum þetta skiljanlegt, tek ég mér
leyfi til að segja söguna sanna, eins
og hún gerðist. Sést þá hversu ofur-
efli sævarins hefur eyðilagt verzlun-
arstaðinn og margskonar fjármuni
mína og í hvílíkum dauðans vand-
ræðum ég var staddur, með mínum
nánustu, meðan allt var að eyði-
leggjast. bessi hörmulega saga er þá
svona:
Eftir að við öll (ég, kona, 4 börn og
vinnukona) vorum háttuð, varð ég
þess var um nóttina (á að gizka kl.
2) hversu veðrið af suðri til vesturs
magnaðist, svo iðulega fór að braka
í húsunum. l’ar að auki fóru að
heyrast skellir, hver eftir annan,
eins og veggbrjótur væri að vinnu á
hlið hússins og undirstöðu. Af
þessu fór ég á fætur, til þess að líta
eftir veðrinu og vita, hvað gengi á
úti. Þrátt fyrir svart myrkrið lauk ég
upp húsdyrum eldhúsmegin, og þá
þegar brauzt sjórinn inn á mig, með
svo miklu afli og straum, að fyllti
herbergin á lítilli stundu. Elúðum
við þá ískyndi upp á húsloftið, hálf-
nakin upp úr rúmunum, því við ótt-
uðumst, að við mundum farast í
sjónum niðri, þar sem íbúðin var.
Og í myrkrinu þorðum við ekki út
úr húsinu, bæöi vegna æðandi
brimaldanna og rjúkandi ofviðris;
svo vissum við líka, aö allt umhverf-
is húsin var hulið sjó. Og megum
víst þakka guði, að við gripum þá
ekki þaö óyndis ú rræði, því þá hefð-
um við öll farizt. l'arna stóðum við
nú langan tíma á loftinu í sífelldum
dauðans ótta, að veður og sjór
mundi þá og þegar mola húsið niður
að grundvelli. Ofviörishrinurnar og
brimiö lamdi sífellt á húsinu, svo
það var nú fariö að brotna, mót-
stöðuafl þess rýrnaöi og sjórinn
streymdi út og inn.
Hér um bil kl. 7 (að við héldum)
treystumst viö ekki lengur að geta
bjargað lífinu þarna á loftinu. Braut
ég því gluggann á noröurhliöinni.
l>ar smugum við öll út, eins og við
stóðum (hálfnakin). Ég vóð með
yngsta barniö á handleggnum, þar
sem sjórinn flæddi yíir og skolaði
meö sér borðum, plönkum, Ijár-
munum og búshlutum. Náðum þó
fjósinu með mestu erfiðismunum
og lífshættu. Fjósið stendur svolítið
hærra og fjær sjónum en íbúðarhús-
ið. En tæplega höfðum við dvalið
þar fjórðung stundar, þegar mænis-
ásinn brast í fjósinu. Viö urðum að
fiýjan þaöan aftur, og til hlööunnar.
Annar gaflinn var brotinn af henni,
en í staöinn var þar kominn hlaði af
trjáviöardóti, er við uröum að
skríða yfir, með mikilli hættu, til að
komast inn.
Teikning frá 1772. Dönsku kaupmannshúsin i Hafnarfiröi og nágrenni þeirra.
t'arna stóðum við skjálfandi
nokkurn tíma, unz veðrið fór með
nokkuð af þakinu, en hinn hlutinn
blaktaöi fram og aftur, eins og blaö-
snepill.
Til þess enn að reyna að bjarga líf-
inu, gcrðum við síðustu tilraun, yf-
irgálum eyðilagða kaupstaðinn,
leiddumst öll saman og héldum
áleiðis til byggða. Vóðum svo og
skriöum írokinu, unz viðeftirmikl-
ar þrautir náðuma að næstu hjá-
leigu, er nefnist Ijodda (Loðvfks-
stofa), rétt hjá Stafnesi. Eátæki
bóndinn þar, Jón Björnsson og
kona hans, tóku á móti okkur — sem
vorum nærri örmagna al' kulda,
áreynslu og hugsýki — með mestu
alúö og hjartagæzku. Létu og það
allt gott í té, er þau gátu. í baöstofu
þessa ráövanda manns höfðum við
aösetur og aöbúnað í 14 daga. Voru
þaralls 19manns, þaraf lObörn.en
þó var baðstofan ekki nema 3 staí'-
gólf(„Eag“=2 álnir) á lengd, 3K> al-
in á vídd og 3 álnir á hæð, af gólíi í
mænisás. l'rátt fyrir alúð mannsins
og góðvilja vildum við ekki lengur
níöast á gestrisni hans. Til þess líka
aö rýmka um okkur, fórum við á
eyðijörðina Stafnes, ogbjuggum um
okkur í baðstofunni íslenzku, sem
þar var. Síðan höfum við hal't þar
okkar fátæka aðsetur. Eins og hr.
sýslumaöurinn mun sjá, eru húsin
mín öll á verzlunarstaönum sama
sem hrunin að grundvelli, og bær-
inn, sem þar var, líka. Eólkiö úr
honum bjargaði sér upp á þekjuna,
og tókst því þann veg um nóttina að
bjarga lífi sínu, tneö guðs hjálp,
nema aldraöri konu, sem veðrið
lamdi niður, svo hún drukknaði í
flóðinu. Eftir aö hvfld og næði l'ærö-
ist yfir hagi mína hefí ég varið tím-
anum til þess að setja stoðir undir ;
það, sem uppi hangir af húsa-
skrokkum verzlunarstaðarins,
moka úr þeim fjörumölinni og grafa
upp dótið mitt úr rústum þessa öm-
urlega staðar, svo og að salna saman
borðum, trjám og brotum húsa (og
húsbúnaðar). Við allt þetta árang-
urslitla strit, dag og nótt, er ég og
konan oröin svo lasburða, að ég
treysti mér tæplega að vinna lengur
þetta erfiði. Og erfiðið veröur því
árangursminna, þar ekki þarf hér
242 FAXI