Faxi - 01.02.1990, Blaðsíða 31

Thorbjörn Egner ásamt fjölskyldu sinni.
Hér er Thorbjörn Egner með leikbrúður sem hann hannaði sjálfur fyrir
Dýrin í Hálsaskógi.
hafði mjög bætandi áhrif á ræningj-
ana. Kom nú best fram lagni bæjar-
fógetans og mildi. Ræningjarnir
tóku nú til, þvoðu sér og fengu Sör-
ensen rakara í heimsókn. Kom þá í
Ijós að föngunum var ýmislegt til
lista lagt. Þeir gátu bæði spilað og
sungið og samið lög. Ekki er annað
að sjá, en að fangelsi eigi að bæta
menn sem þar eru, sé rétt að þeim
farið. (Bls. 105—112). Þarna eru
skoðanir höfundarins einnig á ferð.
Þetta var einnig stefnan í uppbygg-
ingu velferðarþjóðfélagsins í Noregi
á árunum um og eftir 1950.
Hér hefur verið fjallað um helstu
aðalpersónur í Kardemommubæn-
um og nokkur dæmi tekin úr bók-
inni sjálfri til stuðnings. En þar sem
persónurnar eru svo margar en rúm
takmarkað, er ekki hægt að gera öll-
um persónum þau skil, sem æskileg-
ast hefði verið. En þó skal minnst á
Tobías gamla í turninum. Hann er
elsti, besti og vitrasti maðurinn í
bænum. Eiginlega er Tobíasi ekki
lýst á annan hátt en þann, að hann
væri með sítt skegg. En smám sam-
an kynnast lesendur háttum og
hlutverki Tobba. Hann gengur um
reglulega á svölum turnsins og horf-
ir til himins í kíki sínum. Hann á 75
ára afmæli sem allir í bænum taka
þátt í með söng og húrrahrópum.
En skyndilega varð atburður sem
skipti sköpum í sögu Kardemommu-
bæjar. Það kviknaði í turninum
hans Tobba. Þar sem ekkert slökkvi-
liö var þar til urðu ailir bæjarbúar
að ganga í störf slökkviliðsmanna.
Ræningjarnir gengu þar svo rösk-
lega til liðs við bæjarbúa, að þeim
var sleppt úr fangelsinu. Kasper
varð slökkviliðsstjóri, Jesper stjórn-
andi fjölleikahússins, en Jónatan
varð bakari. Þannig hlutu þeir að
lokum lífvænleg störf, voru tilbúnir
að takast á við daglegt líf, líf sem þá
hafði alla tíð dreymt um.
Söguhvörf verða í 13. kafla, þegar
ræningjarnir eru handteknir. Þá
hefst nýr þáttur í lifi þeirra og í sögu
bæjarins. Að síðustu endaði ævin-
týrið vel. Kasper hlaut Soffíu
frænku, ekki ósvipað þegar kotung-
urinn fær prinsessuna að lokum.
Þó persónulýsingar í Karde-
mommubænum séu ekki flóknar er
ljóst að myndirnar skapa þær í stað-
inn. Á hverri opnu í bókinni eru
myndir, ein eða tvær. Sums staðar
heilsíðumyndir. Kímni þeirra og litir
ná beint til lesenda, á því er enginn
vafi.
Um höfundinn
og verkið
Nokkuð er fjallaö um boðskap og
megininntak Kardemommubæjar-
ins hér í upphafi. Það skal ekki
endurtekið hér, en enn einu sinni
bent á, að öll sagan er eftir Thor-
björn Egner. Fyrir myndir sínar hef-
ur hann líka hlotið verðskuldað lof.
Þær eru kímilegar eins og frásögnin
sjálf. Það var því ekki furða þó bæk-
ur hans hlytu verðlaunin „Falleg-
ustu barnabækur ársins" í Noregi er
þær komu út, um miðjan sjötta ára-
tuginn.
Thorbjörn Egner er fæddur í Ósló
1912. Tónlist var mikið stunduð á
bernskuheimili hans. Hann hóf að
teikna strax og hann gat haldið á
blýanti. Raunar lék hann sér áfram
þó fullorðinn yrði, en þá á annan
hátt en fyrrum. Thorbjörn hóf
snemma að búa til brúður og setti
sjálfur upp eigin brúðuleikhús. Þar
hóf hann að semja leikrit. En áhrifa
frá brúðuleikhúsi kennir mjög í sög-
um hans. Thorbjörn stundaði nám
við lista- og auglýsingateiknun,
skreytilist og teiknun í Kaupmanna-
höfn. Gömul hús hafa snemma
höfðað til hans. Á stríðsárunum gaf
hann út tvær bækur um gömul
norsk hús. Fyrstu barnabókina, sem
hann teiknaði í, gaf hann út 1938.
Athyglisvert er að hver sem er
getur séð sjálfan sig og umhverfi sitt
í sögum Thorbjörns. Ekki síst í
Kardemommubænum. Þannig er
ekki laust við að höfundur þessara
orða sjái ýmislegt sammerkt með
persónum í verkinu og hinum sem
búa í Keflavík. Einkum í spaugilegu
Ijósi.
Þó Thorbjörn skrifi fyrst og fremst
fyrir börn hafa stærri rithöfundar
haft áhrift á hann. Einkum Knud
Hamsun. Hefur Thorbjörn reynt að
færa sér í nyt reynsluheim Ham-
suns, en yfirfærðan í barnaefni.
Kardemommubærinn
á íslandi
Kardemommubærinn var fyrst
sýndur í Þjóðleikhúsinu í Reykjavík
27. janúar 1960. Fram til maí loka
það ár komu alls 28.842 gestir á 45
sýningar. Klemens Jónsson var
leikstjóri. Var þetta vandasöm upp-
færsla vegna fjölda leikara. Álls
komu fram í sýningunni 20 leikarar,
auk 10 aukaleikara og 7 dansara.
Allt þetta fólk var meira og minna á
sviðinu allan tímann sem sýningin
stóð yfir.
Aftur var leikritið sýnt 1965 og
aftur fyrir einu til tveimur árum.
Síðar voru tvö önnur leikrit Thor-
björns sýnd í Þjóðleikhúsinu við
góðar undirtektir, en náðu þó ekki
vinsældum Kardemommubæjarins.
HEIMILDIR:
Aschehougs Konversasjonleksikon. 5.
bindi. Oslo 1969. Bls. 315. Æviágrip
Thorbjörns Egners.
Bonniers Lexikon. 4. bindi. Stockholm
1962. Bls. 186. ÆviágripThorbjörns
Egners.
Leikskrá Kardemommubæjarins 1960.
Grein eftir Helgu Valtýsdóttur um
Thorbjörn Egner og verk hans.
Morgunblaðið 19. janúar 1960. „Ég
reyni að lýsa mannlegu eðli . . .“.
Viðtal við Thorbjörn Egner, þýtt úr
norsku.
Thorbjörn Egner: Fólk og ræningjar í
Kardemommubæ. 2. útgáfa. Reykja-
vík 1986.
Þjóðleikhúsið 10 ára. Skýrsla um störf
þess 1955—60. Reykjavík. Án ártals.
Þjóðleikhúsið 20 ára. Skýrsla um störf
þess 1960—1970, Reykjavík 1970.
Æskan. Jólablað 1959. Bls. 226-27:
„Fólk og ræningjar í Kardemommu-
bæ.‘‘
FAXI 63