Faxi - 01.09.1990, Blaðsíða 16

Sögubrot
af
Suöurnesjum
Bjami
Guðmarsson
erfaddur árið 1961.
Hann lauk stúdentsprófi
frá MR vorið 1981 og
B.A.-prófi í sagnfrceði frá
Háskóla lslands árið
1985. Bjarni var um
tveggja ára skeið leið-
beinandi við Grunn-
skólann á ísafirði, en
hefurfrá árinu 1987
fengist við sagnfrctði-
ritun. Eftir hann eru
Saga Skagastrandar og
Höfðahrepps (Ak. 1989)
ogÁstandið (með Hrafni
Jökulssyni, Rv. 1989).
Bjarni vinnur nú að
ritun Sögu Keflavíkuar
og mun skrifa stutta
pistla í Faxa úr sögu
Suðurnesja á mestunni.
Lítil sagfa
um soltið barn
Árið 1801 fæddist soltið stúlku-
barn í þennan heim; þess er ekki
getið hvar, enda skiptir það ekki
máli, en næsta víst má telja að
þessari fæðingu var hvorki tekið
með lúðrablæstri né söng, fremur
en öðrum barnsfæðingum í þessu
fátæka landi. Börn voru sífellt að
fæðast og deyja, og menn kipptu
sér lítið upp við slíkar fréttir; það
er gangur lífsins og vísast færi bet-
ur um börnin hjá guði en í þessum
táradal, sögðu menn og sneru sér
að þarfari viðfangsefnum. En eins
og menn voru áhugalausir um
inngöngu þessa tiltekna stúlku-
barns í heiminn gerði útgangan
nokkurn usla, og líklega er dauði
barns þessa það eina sem vakti
minnsta áhuga yfirvaldanna.
Stúlkan var afdjöfluð og vatni
ausin skömmu eftir fæðinguna,
nefnd Vilborg og var Sigurðar-
dóttir. Þetta voru þrengingartím-
ar, úti í heimi geisuðu Napóleón-
stríð, sem teppti siglingar til lands-
ins og ofan í kaupið áraði illa hér
heima. Við slíkar aðstæður kom-
ust jafnan margar fjölskyldur á
vonarvöl og svo fór einnig nú. Vil-
borgu var brátt komið á aðra bæi
sem hreppsómaga. Til að gera
langa sögu stutta er þess að geta
að síðla árs 1809 var henni komið
fyrir hjá hjáleigumanninum Vil-
hjálmi Sigurðssyni og Guðrúnu
Gamalíelsdóttur konu hans á
Klöpp hjá Nyrðri-Flankastöðum.
Þessi dvöl reyndist bæði ómagan-
um og húsbændunum örlagarík.
Mýmargar sögur af niðursetn-
ingum bera með sér, að oftast hafi
ómagar gert litla lukku, enda
töldu húsbændur sig eiga fullt í
fangi með að fæða sig og sína þó
ekki bættust króar annarra við.
Venjulega hallar mikið á húsráð-
endur í þessum sögum, en við
skulum ekki gleyma að stundum
áttu þeir sér nokkrar málsbætur
og voru fráleitt verri manneskjur
en gekk og gerðist.
Engum sögum fer af því hvernig
þeim Klapparhjónum líkaði send-
ingin árið 1809, en hitt er víst að
hjá þeim dvaldi Vilborg til vors
1810, er hún kvaddi þennan heim.
Frá því er sagt að snemma árs
1810 hafi Vilborg lögst veik, er
sótt gekk í hreppnum. Henni
batnaði nokkuð, ,,þótt hún þaðan
í frá aldregi væri rétt frísk, kvart-
andi jafnan um verk undir síð-
unni, fyrir brjóstinu og aftur í bak-
ið“, eins og segir í málsskjölum.
Seint í febrúar lagðist hún aftur
veik og dróst smátt og smátt upp
uns hún dó þann 28. apríl árið
1810.
Nú hefði mátt ætla, að sögulok
yrðu þau, að barninu hefði verið
holað niður í kyrrþey og form-
legri jarðreisu Vilborgar Sigurðar-
dóttur væri þar með lokið. Það fór
á annan veg; þegar til átti að taka
þótti líkaminn bera með sér að
dauði hennar hafi ekki verið ein-
leikinn. Var því Iandlæknir beð-
inn að segja álit sitt. Hann taldi
ekki um að villast: „Barnet
bortdod af mangel paa næring ell-
er sult,“ barnið dó úr næringar-
skorti eða hungri. Eftir þennan úr-
skurð landlæknis varð ljóst að Vil-
borg Sigurðardóttir ætlaði ekki að
kveðja þegjandi og hljóðalaust;
sýslumaður prófaði í málinu þann
23. júní um hvort þau Vilhjálmur
og Guðrún hefðu ,, með misbresti
á tilhlýðilegri næringu og að-
hjúkrun ollað bana téðri Vilborgu
Sigurðardóttur." Niðurstaðan var
sú, að í það minnsta hafi ekki ver-
ið um ásetning hjónanna að ræða
því Vilborgu hafi verið borinn
matur jafnmikill og jafngóður fyr-
ir og eftir að hún veiktist, og eins
hafi kostur hennar síst verið lak-
ari en annarra heimilismanna.
Þá kom til álita hvort þau Klapp-
arhjón hefðu á óbeinan hátt vald-
ið dauða Vilborgar með óhollri
fæðu og hirðingarleysis. Við yfir-
heyrslur kom fram eftirfarandi:
,,. . . að sá matur sem Vilborg
fékk var af misjafnara slags, svo
sem kálsúpa, kálvatn, harður og
blautur fiskur með slæmri feiti, að
segja eftir vitna skýrslum, —
bræðingi, tólg blandaöri með lýsi,
lítið af kjötmat og til drykkjar
vatn, sýrublanda og nokkurn
tíma sölt mjólkurlýsa. Að slíkur
matur, sem ásamt hér kann að an-
takast að hafi veriö illa tilbúinn,
ekki gat verið holl fæða, einkum
fyrir manneskju á ungum aldri, er
tillíka plágaðist af sjúkdómi, það
er aldeilis opið í augum."
Dómsniðurstaða varð því sú, að
ekki hafi verið hægt að saka Vil-
hjálm og Guðrúnu um að hafa
valdið dauða barnsins, heldur hafi
fátækt hér átt mesta sök. Á hinn
bóginn fannst Koefod sýslumanni
hátterni þeirra hjóna á ýmsan hátt
vítavert og þessar yfirsjónir „verk-
að sem aðstuðningur þar til hjá
þessu unga og veiklulega barni".
Þar átti hann einkum við að þau
hefðu ekki leitað læknis né fengið
Vilborgu neina aðhjúkrun. Einnig
þótti honum ámælisvert að:
„Þau á hennar seinustu lífs-
stundum hafa skilið hana aleina
eftir í bænum án nokkurs tilsjónar
og að þau hafa séð hana um-
kringda af hárri óklárinda tröppu,
er mátti vera einnrar veikrar
manneskju heilbrigði mikið haml-
andi án þess að fyrirtaka neina
betrun á þessu hennar tilstandi."
Dómur féll í málinu þann 18.
október árið 1811 og voru Vil-
hjálmur og Guðrún dæmd fyrir yf-
irsjónir sínar til að hljóta 12 vand-
arhögg hvort og greiða allan sak-
arkostnað, sem taldist 31 ríkisdal-
ur og 52 skildingar. Var dómurinn
birtur sakborningunum 6. nóv-
ember og þeim boðið að áfrýja en
Klapparhjónin ákváðu að sætta
sig við dóminn. Voru þau hýdd á
Býjaskerjum þann 9. nóvember.
Þegar innheimta átti málskostn-
aðinn fannst fátt fémætt í hirslum
180 FAXI