Útvarpstíðindi - 03.02.1941, Blaðsíða 11

Pálmi Hannesson:
Um viðlög.
Pálmi Hannesson flutti erindi um við-
lög á kvöldvökunni 22. jan. Erindi þetta
var injög glœsilegt að efni og búningi og
um flutninginn cr ekki að tala. Pálmi
fiytur manna bezt mál sitt, áheyrilega
og fallega. Hr. P. H. hefur góðfúslega
leyft Útv.t. að birta noklcra kafla úr
þessu erindi.
Egill Skallagrimsson kallar kveðskap
sinn „máli laufgað mœrðar timbur".
Vissulega má líkja liinum forna skáld-
skap við stóran skóg. þar getur að líta
furðulega sterka stofna og safaríkt, sí-
grœnt lim, sem teygist upp í svala lieið-
ríkju norrœna vitsmuna. En þar lesa
fáir blóm og allra sízt rauð. Og vist eru
mörg trén merglaus og fúin, aðeins form-
ið eitt. En niðri í skógsverðinum — í
skugga hinna hávöxnu meiða, — leynist
kynlegur villigróður. það er kveðskapur
alþýðunnar: dansar og draumljóð.
Dans hefur sennilega tíðkazt með kyn-
stofni vorum frá örófi alda. það er hátt-
ur frumstæðra manna, að laða hreyfing-
ar sínar eftir hrynjandi hljóði. En ekki
fer sögum af sliku hér fyrri en á 11 öld.
Lengi framan af hét danskvæðið dans,
eins og sézt af sögninni um þórð Andrés-
son. Kvæðin voru kveðin cða slegin á
hijóðfæri, en eftir hljóðfallinu var svo
dansinn stiginn, þegar svo bar undir,
einkum á skemmtisamkomum þeim, sem
nefndar voru vökur eða gleðir.
Flest er ókunnugt um hina elztu dansa,
bæði kvæðin sjálf og eins hitt, liversu
stigið var. — þeir uxu upp með alþýð-
unni og voru því lítt í letur færðir.
Á Sturlungaöld hækkar hagur dans-
anna. Ilöfðingjar og jafnvel kennilýður-
inn taka að hafa þá um hönd. Erlend
áhrif flœða þá yfir landið, meðal annars
margir dansar, og liið hátimbruðu hof
dróttkvæðannn verða skáldunum of
Þröng. Að vísu er margt móðu liulið um
aldur dnnskvœðanna, en það hygg ég, að
13. öldinni, liinu furðulega gróðurskeiði
islenzkrar skáldmenningar, liafi þau náð
mestum þroska og fegurð.
Flest danskvæði eiga sammerkt í því,
að í þeim eru v i ð 1 ö g, sérstakar hend-
ingar, sem endurteknar eru í hverju er-
indi. í Ólafi liljurós er viðlagið: „Villir
hann, stillir liann. Blíðan lagði byrinn
undan björgunum íram". Allir sungu við-
lögin og lærðu þau. þess vegna geymdust
þau, þó að kvæðin sjálf týndust, og
bárust frá manni til manns, kyni til
kyns. þannig lifðu þau lífi sínu, líkt og
flakkandi sálir eða reikult og rótlaust
þang.
Öll eru þau stutt, en fela þó oftast i sér
heillega og skáldlega hugsun, stundum
baugabrot gamalla sagna eða gleymdra
kvæða, stundum málshátt eða mynd. —
Býsna oft eru þau ofin úr mynd af nátt-
úrunni og einhverri lífsreynslu eða spak-
mæli, til dæmis þessi:
1. Vatnið rennur af háum fjöllum eftir
hvössu grjóti. Illt er að leggja ást við
þann, sem enga kann á móti, — og
2. Framar eftir firðinum sigla fagrar
fleyr. — Sá er enginn glaður, sem eftir
annan þreyr.
Vafalaust eru mörg viðlögin útlend í
ættir fram. En þjóðin hefur nært þau á
hug sínum og hjartablóði, og landið léð
þeim ljós sitt og skugga. þess vegna eru
þau, ef til vill, íslenzkust allra ljóða, þátt
fyrir hinn suðrrona blæ, sem andar í
ýmsum þeirra. Og mörg eru þau furðu-
lega fíngerð og tær, líkt og vetrarkvíði
um sumarnótt, til dæmis:
1. Eitt sinn fór ég yfir Rín á laufblaði
einnar lilju, lítil var ferjan mín, — eða
2. Dunar lítt þótt dansi liin livíta dúfan
ein, —eða
3. Stuttir cru morgnar í Möðrudal, þar
eru dagmál þá dagar.
Við skulum nú hugsa okkur, hlustend-
ur góðir, að við séum komin á gleði eða
vikivaka, annað hvort i álfheimum eða
mannn. Kertaljós brennur i .stofunni, en
myrkur úti fyrir. Fólkið keraur inn, ungt
fólk i annarlegum búningum, en með
æskuglampa allra tíma í augum sér. For-
stöðumaðurinn lieldur á langspili, geng-
ur fram, lýtur oklcur og kveður:
Framh. á bls. 251.
ÚTVARPSTlÐINDI
243