Morgunblaðið - 18.01.2009, Qupperneq 6

6 FréttirVIKUSPEGILL
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18. JANÚAR 2009
 Í skýrslu um útþenslu hins op-
inbera – orsakir, afleiðingar og úr-
bætur – sem Viðskiptaráð Íslands
(VÍ) sendi frá sér sl. sumar kemur
fram að nákvæmar tölur um fjölda
opinberra starfsmanna liggi ekki
fyrir en hægt sé að áætla fjölgun
þeirra með því að skoða þá flokka í
vinnumarkaðstölum Hagstofu Ís-
lands þar sem starfsmenn eru að
megninu til á launaskrá hjá hinu
opinbera.
Mest fjölgun
í opinberri stjórnsýslu
Frá árinu 1998 hafði starfsfólki í
þessum flokkum fjölgað um 35%,
þegar skýrslan kom út, á sama tíma
og heildarvinnuafl hafði aukist um
25%. Vakti það sérstaka athygli
skýrsluhöfunda að starfsmönnum í
opinberri stjórnsýslu hafði fjölgað
um tæplega 50% á umræddu tíma-
bili.
Finnur Oddsson, framkvæmda-
stjóri VÍ, segir eðlilegt að fjölga
þurfi starfsfólki í opinberri stjórn-
sýslu með vaxandi efnahag en vont
sé að þeim fjölgi umfram aukn-
inguna í einkageiranum. „Maður
verður alltaf að gera ráð fyrir auk-
inni skilvirkni hjá hinu opinbera en
henni hefur því miður ekki verið til
að dreifa. Það kemur sér afar illa
við núverandi aðstæður í þjóðfélag-
inu,“ segir Finnur.
Hár launakostnaður
hins opinbera á Íslandi
Í skýrslunni
kemur fram
að launa-
kostnaður
hins op-
inbera árið
2005, sem
hlutfall af
landsfram-
leiðslu, hafi
verið hærri en hjá nokkru Evrópu-
sambandsríki að Danmörku og Sví-
þjóð undanskildum. Fyrir tveimur
og hálfum áratug mun Ísland hafa
verið á meðal þeirra sem höfðu
lægsta hlutfallið hjá sömu þjóðum.
Uppsveifla síðustu
ára var ekki nýtt
Skýrsluhöfundum þykir óheppilegt
að stjórnvöldum hafi ekki tekist að
nýta uppsveiflu síðustu ára til að
draga úr umsvifum hins opinbera
enda sé erfiðara að hemja ríkisút-
gjöld þegar sverfur að. Að sama
skapi þykir þeim sérstaklega ámæl-
isvert að starfsmönnum hjá hinu
opinbera skyldi fjölga á tímum þeg-
ar atvinnuleysi var í sögulegu lág-
marki og mikil umframeftirspurn
eftir starfsfólki á almennum vinnu-
markaði.
Minni sveigjanleiki
Skýrsluhöfundar rita, sumarið
2008, að hlutfallsleg stækkun hins
opinbera í samanburði við einka-
geirann sé verulegt áhyggjuefni,
enda hafi reynslan sýnt að einka-
geirinn sé sá hluti atvinnulífsins
þar sem framleiðniaukning sé mest.
Hátt hlutfall opinberra starfs-
manna dragi tvímælalaust úr
sveigjanleika vinnumarkaðar.
orri@mbl.is
Óheppileg fjölgun op-
inberra starfsmanna
Eftir Freystein Jóhannsson
freysteinn@mbl.is
Þ
egar leið að jólum sendi
fjármálaráðuneytið bréf
til allra ráðuneyta rík-
isstjórnarinnar með ósk
um sparnaðartillögur
upp á 10% af ársveltu hvers ráðu-
neytis.
Fyrirhuguð útgjöld ráðuneytanna
á árinu voru 507 milljarðar og sparn-
aðurinn því um 50 milljarðar.
Ríkisstjórnin glímir því við sparn-
að og hagræðingu í rekstri rétt eins-
og aðrir.
Meðal annars hefur utanrík-
isráðherra kynnt í ríkisstjórn tillögur
sínar sem nema 2,2 milljarða króna
sparnaði eða 20% miðað við fjárlaga-
frumvarpið sem var og heilbrigð-
isráðherra hefur kynnt nýtt skipulag
heilbrigðisþjónustunnar í landinu,
sem reyndar hefur verið í vinnslu frá
því fyrir sparnaðartilskipun fjár-
málaráðherra.
22 þúsund ríkisstarfsmenn
Ríkisbáknið hefur vaxið jafnt og
þétt, bæði í krónutölu og starfs-
mannafjölda. Ekki er ljóst hvaða
áhrif sparnaðurinn hefur á
fjölda ríkisstarfsmanna,
en samkvæmt upplýs-
ingum starfs-
mannaskrifstofu
fjármálaráðuneyt-
isins hefur engin
„miðlæg áætlun“
um fækkun rík-
isstarfsmanna
verið sett á.
Árni M. Mat-
hiesen fjár-
málaráðherra
staðfestir að eng-
ar áætlanir liggi
fyrir um fækkun
ríkisstarfmanna
og ekki sé hægt að
segja til um hvort
verði fækkað eða hversu
mikið. „Ráðuneytin
þurfa vissulega að
draga saman seglin,
en þeim er í meg-
inatriðum í sjálfsvald
sett hvernig mark-
miðum um sparnað er
náð. Útgjöldin samkvæmt
fjárlögum á þessu ári, að vaxtagjöld-
um undanskildum, eru í meg-
inatriðum þau sömu og á síðasta ári.
Hins vegar hefur samsetning þeirra
breyst og sú hækkun, sem fyr-
irhuguð var í fjárlagafrumvarpi árs-
ins var tekin til baka.“
Ríkisstarfsmenn eru (1. október
2008) um 22 þúsund í 18.400 stöðu-
gildum, eða rúmlega 12% af
heildarvinnuaflinu í landinu.
Laun og annar kostnaður
vegna starfsmanna hjá rík-
inu er um 28% af öllum
rekstrarútgjöldum rík-
isins.
Stofnanir ríkisins að
ráðuneytunum með-
töldum eru um 220
talsins. Flestar stofn-
anir heyra undir
menntamálaráðu-
neyti, heilbrigðis- og
tryggingamálaráðu-
neyti og dóms- og
kirkjumálaráðuneyti. Tæpur
helmingur ríkisstofnana er
með færri en 20 starfsmenn.
Landspítali - háskólasjúkra-
hús er langfjölmennasta stofn-
unin en þar starfa tæplega
5.000 manns.
Ótímabundin ráðning
með uppsagnarfresti
Æviráðning ríkisstarfs-
manns er liðin tíð og um ráðn-
ingu og starfslok almennra
ríkisstarfsmanna gilda nú lög nr. 70/
1996, um réttindi og skyldur starfs-
manna ríkisins. Almennir ríkisstarfs-
menn eru ráðnir ótímabundið til
starfa með gagnkvæmum uppsagn-
arfresti. Tímabundnar ráðningar eru
þó ekki óheimilar en þær mega ekki
vara samfellt lengur en í tvö ár.
Embættismenn eru skipaðir eða
settir í embætti af viðkomandi ráð-
herra, ef tímabundið þá t.d. til fimm
ára, en annars lýkur starfstíma
þeirra með því að ráðherra veitir
þeim lausn frá embætti. Almennir
ríkisstarfsmenn eru yfirleitt ráðnir af
forstöðumönnum stofnana og starf-
inu lýkur með því að annar hvor aðila
segir ráðningarsamningnum upp.
Tímabundnum ráðingarsamn-
ingum þarf ekki að segja upp því þeir
falla sjálfkrafa úr gildi við lok samn-
ingstímans. Aftur á móti gera lögin
ráð fyrir því að starfsmanni sem er
að nálgast 70 ára hámarksaldur sé
sagt upp störfum með formlegum
hætti.
Ríkisstarfsmenn eru
12% vinnuafls í landinu
 Engin „miðlæg áætlun“ um fækkun ríkisstarfsmanna, þótt sparnaður sé boðaður
 Fjármálaráðherra segir ráðuneytin sjálf stýra hvernig sá sparnaður náist fram
Hlutfallsleg fjölgun opinberra starfsmanna
[ 2001=100 ]
150
140
130
120
110
100
90
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Starfsmenn í opinberri stjórnsýslu
Opinberir starfsmenn
Heildarvinnuafl
Aldursskipting ríkisstarfsmanna
[ 1. janúar 2007 ]
Aldur
<25
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65+
Samtals
Fjöldi starfsmannaStöðugildi Hlutfall
54,4%
78,3%
84,8%
86,4%
87,6%
89,0%
90,5%
90,2%
89,1%
81,1%
85,3%
695 1.279
1.8181.423
1.599 1.885
2.0781.796
2.5272.214
2.9952.665
3.1842.883
2.7612.492
1.8961.690
962780
18.238 / 21.385
Þegar kreppir að er grundvallaratriði að þétta
öryggisnetið í samfélaginu, þ.e. velferðar- og
grunnþjónustuna, í stað þess að rífa göt á
það. Það gerum við ekki með því að fækka op-
inberum starfsmönnum,“ segir Ögmundur
Jónasson, formaður BSRB, og bætir við að
fækkun starfsfólks hjá hinu opinbera sé iðu-
lega dýr og óhagkvæmur kostur.
Hann tekur eina af grunnstoðum hins op-
inbera, heilbrigðisþjónustuna, sem dæmi. Hún
hafi víðast hvar búið við mikla manneklu sem
valdi álagi á þá sem þar vinna. „Þetta hefur
gert það að verkum að kerfið hefur orðið dýr-
ara. Fækkun starfsfólks kemur iðulega í bakið
á okkur að þessu leyti enda kallar það á
tvennt í senn, annars vegar yfirvinnu og hins
vegar rándýrar einkalausnir,“ segir hann.
Ögmundur spyr einnig hvort menn vilji
draga úr lög- og tollgæslu í landinu? „Ég er
þeirrar skoðunar að lögreglan hafi á heildina
litið staðið sig geysilega vel við aðstæður sem
gerast sífellt erfiðari. Eftir því sem hún verður
fáliðaðri verður erfiðara að eiga við lögbrot.
Aftur kemur þetta því í bakið á okkur.“
Ögmundur veltir líka fyrir sér hvort hyggi-
legt sé að senda fólk úr opinberri þjónustu yf-
ir í raðir atvinnulausra. Þá þurfi að fjármagna
lifibrauð þess með greiðslum úr atvinnuleys-
istryggingasjóði. „Er ekki skynsamlegra að
hafa fólk að störfum þegar um fjármuni úr al-
mannasjóðum er að ræða heldur en að hafa
það atvinnulaust?“
Hvernig sem á málið er litið þykir Ögmundi
sönnunarbyrðin liggja hjá þeim sem vilja
leggja störfin niður en ekki þeim sem vilja
verja þau. „Þvert á móti kallar margt á aukna
opinbera þjónustu. Það eru gömul sannindi,
allt frá því Franklin Roosevelt Bandaríkja-
forseti skipti upp á nýtt í anda „New Deal-
stefnunnar“ eftir kreppuna miklu. Sama á við
núna. Ríkið á ekki að draga saman seglin held-
ur efla opinbera starfsemi sem frekast er
kostur.“ orri@mbl.is
Þegar kreppir að á að þétta öryggisnetið
í samfélaginu en ekki rífa göt á það
SKOÐUN
Ögmundur Jónasson
formaður BSRB
Minnismerki óþekkta embættis-
mannsins eftir Magnús Tómasson