Morgunblaðið - 31.08.2009, Síða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 31. ÁGÚST 2009
Ljós og skuggar kveðast á Haustið býður oft upp á skemmtilegt sjónarspil ljóss og skugga. Fjölnir og Keflavík áttust við á Fjölnisvelli á laugardaginn og þótt knattspyrnan hafi átt huga flestra,
ef ekki allra, áhorfenda greip ljósmyndarinn tækifærið og myndaði knattleikinn frá nýstárlegu sjónarhorni. Hvorugt lið reið feitum hesti frá þessum leik því úrslitin voru slétt 3:3.
Árni Sæberg
AÐ UNDANFÖRNU hefur
geisað umræða um Sements-
verksmiðjuna hf. og þá rekstr-
arstöðvun sem framundan er í
vetur eins og var einnig síðastlið-
inn vetur.
Stöðvunin nú eins og þá er til-
komin vegna mikils samdráttar í
þjóðfélaginu. Síðastliðinn vetur
var þeirri stöðvun hagað svo að
reglubundið ofnstopp til viðhalds
var látið standa lengur en til
þurfti til að draga úr birgðum.
Starfsmenn verksmiðjunnar gengu hins-
vegar áfram til ýmissa viðhalds- og endurbóta-
starfa í verksmiðjunni.
Nú í lok árs er framundan nýtt ofnstopp í
verksmiðjunni því enn er mikill samdráttur í
þjóðfélaginu að óbreyttu nema til komi nýjar
fjárfestingar.
Það framleiðslustopp sem framundan er hjá
verksmiðjunni veldur nú því óhagræði að það
kemur til fyrr en þarf til reglubundins viðhalds
vegna hins mikla efnahagssamdráttar og er
það miður.
Þá er það svo nú að ekki verður unnt að
halda starfsmönnum til fullra starfa í vetur og
er unnið að samkomulagi við þá um skert
starfshlutfall vegna stöðvunarinnar.
Af þessu tilefni hafa vaknað umræður um
sementsmarkað og samkeppni sem þarfnast
heldur vandaðri umfjöllunar en raun ber vitni.
Eins og stundum vill verða þá hafa stjórn-
málamenn og fulltrúar launafólks blandast inn
í þá umræðu og viljað leggja sitt lóð á vog-
arskálarnar vegna þess að einn steypufram-
leiðandinn í landinu er nú í eigu ríkisbankans
Íslandsbanka hf. og kaupir sement af fyr-
irtækinu Aalborg Portland hf.
Sementsverksmiðjan hf. hefur ekki haft
uppi neinar kröfur í þá átt að einhverjum
þvingunum verði beitt í því skyni. Ég hef hins-
vegar ástæðu til að ætla að þeir forsvarsmenn
verksmiðjunnar sem átt hafa viðræður við
þetta fyrirtæki í eigu Íslandsbanka telji að það
sé að greiða Aalborg Portland hærra verð en
því stendur til boða hjá Sementsverksmiðjunni
hf.
Í umræðunni hefur þetta ekki komist til
skila. Forsvarsmaður Aalborg hefur síðan
gengið fram og lætur sem Aal-
borg sé hér í hlutverki Davíðs í
bardaga við Golíat og beita eigi
þá ofbeldi og veita Sementsverk-
smiðjunni ríkisaðstoð sem er frá-
leitt.
Lítum á helstu staðreyndir:
Aalborg Portland er um það bil
20 sinnum stærra fyrirtæki en
Sementsverksmiðjan hf. og er í
eigu suður-ítalska sementsrisans
Cementir sem aftur er margfalt
stærra en dótturfélagið Aalborg.
Og þá að íslenskum sements-
markaði. Í lok síðustu aldar hófst
undirbúningur að einkavæðingu Sementsverk-
smiðju ríkisins og í framhaldi af því hóf Aal-
borg innflutning í samkeppni við Sements-
verksmiðju ríkisins.
Það varð strax ljóst að Aalborg verðlagði
sement hér lægra en á sínum heimamarkaði í
Danmörku og miklu lægra en á einok-
unarmarkaði þeirra í Færeyjum og Græn-
landi. Í Færeyjum var verðið þá og er enn
meira en tvöfalt Íslandsverð þeirra.
Sementsverksmiðja ríkisins kærði þessi
undirboð til Samkeppniseftirlits sem taldi þá
að ekki væri tilefni til aðgerða að sinni. Var
helst að skilja úrskurðinn svo að undirboð eða
verðmismunun væru ásættanleg tímabundið ef
nýr aðili vildi ryðja sér leið inn á nýjan mark-
að. Sjá nánar úrskurðinn á vef Samkeppnis-
eftirlitsins.
Í þessum dansi fór ekki hjá því að steypu-
framleiðendum væru gerð tilboð af hálfu Dana
án þess þó að stærstu framleiðendurnir, þá
BM Vallá hf. og Steypustöðin hf. í eigu þáver-
andi eigenda, bitu á agnið.
Án þessara tveggja stærstu framleiðenda
gekk Aalborg hins vegar heldur illa að ná fót-
festu. Því voru góð ráð dýr.
Framundan var einkavæðing Sementsverk-
smiðju ríkisins og heldur gekk illa hjá Dönum
að ná fótfestu. Ýmis gylliboð flugu því fyrir dyr
okkar á þessum árum sem ég ætla ekki að
dvelja við hér.
Undirliggjandi í þessum samkeppnisdansi
var ávallt það að tilgangur Dana væri að leggja
undir sig markaðinn. Til að glöggva okkur bet-
ur ákváðum við forsvarsmenn BM Vallár að
heimsækja þá til Álaborgar til að átta okkur
betur á stöðunni.
Hinn 21.1. 2001 settumst við niður til fundar
með þeim og ræddum um sementsviðskipti og
möguleg framtíðarsamskipti.
Ekki fór á milli mála í þeim samtölum hvað
Dönum gekk til, þeir ætluðu sér að drepa Sem-
entsverksmiðju ríkisins og leggja niður sem-
entsframleiðslu á Íslandi, nokkuð sem síðar
fékkst staðfest í viðtali við Sören Winther for-
stjóra 17.9. 2002 í NordJyske Stiftstidende
sem finna má í heild á vef mbl.is
En aftur að fundinum. Við vorum á þessum
tíma stærstu kaupendur sements á Íslandi og
notuðum þá um 50 þúsund tonn árlega. Á fund-
inum vorum við tveir fulltrúar frá BM Vallá og
5 fulltrúar Aalborg, þ.m.t. Bjarni Halldórsson
þáverandi og aftur núverandi starfsmaður
þeirra á Íslandi.
Þarna var okkur grímulaust gert tilboð um
að fá að stýra afsláttarkerfi í verðmyndun á
sementi á Íslandi með boði um viðskiptasamn-
ing til 8 ára þar sem við máttum skilgreina það
afsláttarforskot sem við vildum hafa á okkar
helsta keppinaut og næststærsta sement-
skaupandann í landinu, Steypustöðina hf.
Öllum var ljóst í þessum samningaviðræðum
að ef við gengjum til samninga við þá frá og
með árinu 2002 væri Sementsverksmiðjan lið-
in undir lok. „Hvað svo eftir 8 ár?“ spurði ég á
fundinum. „Den tid, den sorg,“ var svarið hjá
markaðsstjóranum Jörgen Norup. „Men så
bli’rdet måske vår sorg,“ var svar mitt þá.
Þessum fundi lauk og öllum ljóst að við
myndum ekki ganga til samninga þótt við af
kurteisi sögðumst svara þeim síðar.
Allar götur frá árinu 2000 hefur Aalborg
stundað markviss undirboð hér á landi í tilraun
til að leggja undir sig íslenska markaðinn sem
innflutningsverð þeirra og samanburður við
þeirra söluverð í Danmörku sýna glöggt.
Því hefur Sementsverksmiðjan hingað til
með hagkvæmni og hagræðingu mætt þessari
undirboðssamkeppni. Eiga starfsmenn verk-
smiðjunnar miklar þakkir skildar hér fyrir
þrotlausa og árangursríka vinnu, oft við erf-
iðar aðstæður vegna þróunar íslenskra efna-
hagsmála.
Stundum hafa nefnilega Danirnir sem aðrir
erlendir framleiðendur notið hjálpar íslenskr-
ar hagstjórnar í sinni samkeppni við innlenda
framleiðendur þegar raungengi krónunnar
hefur risið til hæstu hæða eins og við kunnum
svo vel frá „góðærisiárunum“ fyrir hrun.
Skýrt dæmi um þetta má t.d. finna á árunum
2006 og 2007. Þau ár urðu geysimiklar verð-
hækkanir á öllum hrávörum í heiminum, þ.m.t.
sementi, og gekk svo langt að sement var
hvergi að hafa í heiminum umfram gerða
samninga. Urðu gífurlegar verðhækkanir á því
sem öðrum hrávörum.
Fór verðið vel yfir 100 EUR pr. tonn ex
works án þess að það hefði áhrif á verðlagn-
ingu Aalborg hér á landi. Reyndar brá fyrir til-
raun þeirra til hækkana árið 2006 en hún
hjaðnaði strax þegar gengi íslensku krónunnar
tók þá að veikjast.
Nú er hinsvegar svo að raungengið er ís-
lenskri framleiðslu hagfellt og þá skal öllu til
tjaldað til að hindra það að íslenskir framleið-
endur í steinefnaiðnaði þiggi besta verð.
Aalborg Portland hefur nú sem fyrr þau
sömu markmið og í upphafi, að leggja undir sig
markaðinn, og beitir til þess sem áður fjöl-
breyttum brögðum.
Margt er hér hægt að færa til, svo sem ör-
væntingarfulla tilraun þeirra á sínum tíma til
að reyna að hindra kaup BM Vallár,
Steypustöðvarinnar Björgunar, NORCEM og
EFA á Sementsverksmiðjunni árið 2003 með
því að aðstoða við skyndilega yfirtöku sér vin-
veittra aðila á Steypustöðinni hf. sem er saga
sem ekki verður sögð nú vegna lengdar en
gerð verður skil síðar ásamt ýmsum öðrum
sem til er að taka.
Enn er Steypustöðin hf. leiksoppurinn í mál-
inu eins og árið 2003, nú hins vegar í óbeinni
eigu ríkisins.
Öðruvísi mér áður brá. Af hverju er Aalborg
á móti heiðarlegri samkeppni? Er ekki rétt að
Steypustöðin hf. fái sement á besta verði?
Best fer reyndar á því að ríkissteypustöðin
verði boðin til sölu og samkeppni fái að hafa
sinn gang.
Eftir Víglund Þorsteinsson » Þarna var okkur grímu-
laust gert tilboð um að
fá að stýra afsláttarkerfi í
verðmyndun á sementi á
Íslandi með boði um við-
skiptasamning til 8 ára …
Víglundur Þorsteinsson
Höfundur er stjórnarformaður BM Vallár.
Sögur af samkeppni