Morgunblaðið - 31.08.2009, Blaðsíða 18

18 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 31. ÁGÚST 2009
EFTIR að hafa
horft á ákveðið
myndskeið frá um-
ræðum á Alþingi ný-
lega varð ég beinlínis
hryggur í huga.
Ástæðan var fram-
koma og hegðun
þingmanns í ræðu-
stóli. Nú tók steininn
úr.
Fyrir mér er það
mikið alvörumál að kjósa til þings.
Ég hef borið þá von í brjósti að
þangað veldust hinir mætustu ein-
staklingar, sem vildu leggja fram
vitsmuni sína og krafta til þess að
vinna þjóð sinni gagn. Af þessum
ástæðum geri ég talsvert meiri
kröfur á ýmsan hátt til fólks, sem
til þessa er kjörið, en til alls al-
mennings. Þær kröfur eru til að
mynda að það komi fram af þeirri
virðingu sem þessari öldnu stofnun
sæmir, vandi mál sitt og mála-
tilbúnað og hagi sér í samræmi við
góða siði og venjur. Mér er kapps-
mál að vegur þingsins vaxi að
verðleikum. Sú er hinsvegar ekki
raunin að mínu mati, þegar slíkt
gerist til sem vitnað hefur verið til.
Ef þingmaður er ann-
arrar skoðunar og læt-
ur henda slík atvik þá
er það eindregin skoð-
un mín að honum beri
þegar í stað að segja
af sér og finna sér
annan starfsvettvang,
því slíkt virðingar- og
eða dómgreindarleysi
sem sýnt var á ekki
heima í sölum Alþing-
is. Einföld afsökun
dugar ekki, svo alvar-
legt tel ég málið vera.
Það er væntanlega sameig-
inlegur skilningur margra þjóð-
félagsþegna og vonandi sem
flestra, að nauðsyn beri til að þjóð-
þingið vaxi að virðingu og að
traust þess eflist, inn á við jafnt
sem út á við, vegna vandaðra
lausna á oft og tíðum erfiðum og
vandasömum verkefnum. Þá væri
vel ef sú ósk rættist í sem flestum
tilvikum.
Mínir þankar
Eftir Friðrik
Þórðarson
Friðrik Þórðarson
»Mér er kappsmál
að vegur þingsins
vaxi að verðleikum.
Höfundur er fjármálastjóri.
Það er með ólík-
indum að heyra í ráð-
herrum Samfylking-
arinnar, þegar rætt er
um húsnæðislán og
vanda heimilanna. Al-
mennar aðgerðir
koma ekki til greina á
þeim bæ, heldur á að
halda áfram á þeirri
braut að leita uppi þá
sem eru í vandræðum
og beita afar óvinsælli og flókinni
greiðsluaðlögun, frystingu lána og
öðru í þeim dúr. Það skilur þorra
lántakenda eftir í þeim sporum, að
þeir sjá fram á að þurfa að nota
allar sínar tekjur umfram það sem
fer í brýnustu lífsnauðsynjar til að
greiða af húsnæðis- og bílalánum
fram á grafarbakkann og helzt
lengur, ef ráðamenn finna leiðir til
þess. Það veldur vonbrigðum, að
hinn „óháði“ viðskiptaráðherra,
sem miklar vonir voru bundnar
við, skuli ekkert hafa til málanna
að leggja og styðja framangreint
sjónarmið. Hvar í víðri veröld
myndi það líðast, að höfuðstóll lána
almennings sé látinn hækka upp
úr öllu valdi við hrun banka- og
fjármálakerfis heillar þjóðar með
reiknikúnstum sem byggja á því,
að freti maður í Asíu hækka lán á
Íslandi? Á sama tíma og greiðslu-
geta fólks minnkar með lækkandi
tekjum! Það stóð hins vegar ekki á
því að tryggja fjármagnseigendur,
svo að þeir töpuðu ekki einni
krónu. Gjaldeyrislánin eru svo
önnur saga, þar sem forsendur
lántöku brustu við hrunið.
Furðulegt er að heyra frétta-
menn tönnlast á því, að það kosti
einhver lifandis ósköp að leiðrétta
höfuðstól húsnæðislána og hver
eigi að borga. Þá er villandi að tala
um að gefa eftir skuldir. Það er
ekki verið að tala um það, heldur
eðlilega leiðréttingu lánskjara-
vísitölu og gengisvísitölu erlendra
lána vegna hamfara í íslenzku fjár-
málalífi. Það þarf enginn að reiða
fram neina fjármuni, þótt sann-
gjörn leiðrétting eigi sér stað. Það
sem breytist er bókfært virði lána-
safns banka, lífeyrissjóða og
Íbúðalánasjóðs. Tökum dæmi.
Segjum að einhver banki eigi 100
milljarða króna í húsnæðislánum
til 40 ára. Með því að keyra láns-
kjaravísitölu á fullu og viðhalda
gengistryggðu lánunum miðað við
núverandi gengi er
ljóst, að greiðslugeta
almennings er að
þrotum komin. Líkur
á því að innheimta all-
ar skuldirnar eru afar
litlar og sennilegt, að
eignasafnið sé í raun
ekki nema um 70
milljarðar að verð-
mæti, þegar tekið er
tillit til útlánataps.
Segjum nú að láns-
kjaravísitalan (og
hugsanlega geng-
isvísitalan) verði leiðrétt þannig,
að höfuðstóll lána lækki um 15%
(það er ekki verið að tala um að
afnema lánavísitölur að svo stöddu,
þótt það eigi að vera lang-
tímamarkmið). Almenningur á þá
auðveldara með að greiða af lánum
sínum, bókfært virði lánasafnsins
er nú 85 milljarðar og miklu minni
líkur á afskrift skulda. Bankinn
getur þannig grætt á að lækka
höfuðstólinn.
Með því að koma til móts við al-
menning í landinu með sanngjarnri
leiðréttingu skulda vinnst tvennt.
Greiðslugeta og vilji skuldara til að
standa í skilum eykst margfalt. Og
með því að hafa meiri fjármuni
milli handanna getur fólk farið að
verzla á nýjan leik sem örvar efna-
hagslífið í landinu og færir ríkinu
meiri skatttekjur. Það er nefnilega
ekki einungis atvinnulífið sem þarf
á leiðréttingu skulda að halda, til
að geta haldið fólki í vinnu. Það er
ekki síður nauðsynlegt að örva
verzlun, svo að hjól efnahagslífsins
fari að snúast. Það gerist með því,
að almenningur hafi meira milli
handanna. Eða er það ef til vill
vilji stjórnvalda, að öll verzlun fyr-
ir utan matvöruverzlun leggist nið-
ur?
Leiðréttum lánin
Eftir Edvarð
Júlíus Sólnes
»Með því að koma
til móts við al-
menning í landinu
með sanngjarnri leið-
réttingu skulda vinnst
tvennt. Greiðslugeta
og vilji skuldara til að
standa í skilum eykst
margfalt.
Júlíus Sólnes
Höfundur er prófessor emeritus.
NÝLEGA fjallaði
Daily Telegraph um
könnun sem þekkt
bresk lögmannsstofa
gekkst fyrir á meðal 60
stórra evrópskra banka
sem höfðu tapað á við-
skiptum við Íslendinga.
98% telja að íslenska
ríkið hafi ekki komið
fram við kröfuhafa með
sanngjörnum hætti. 2⁄3
telja að meðferð ríkisins á eignum
bankanna geti hafa brotið alþjóðlegar
reglur er Ísland hafi skuldbundið sig
til að virða. Síðast en ekki síst telja 93
sig ekki eiga annarra úrkosta völ en
að fara í mál við íslenska ríkið.
Lánstraust Íslands þegar ónýtt
Íslendingar hafa verið að furða sig
á þeirri hörðu meðferð sem við höfum
fengið. Einungis Færeyjar hafa veitt
okkur neyðarlán án bindandi skil-
yrða. Hinar Norðurlandaþjóðirnar
eru ekki til í lánveitingar án milli-
göngu AGS. Í afgreiðslu sænska
þingsins var ályktun meirihlutans á
þá leið að lán sænska ríkisins til Ís-
lands skyldi bundið þeirri kvöð að
ekki undir nokkrum kringumstæðum
mætti nota það til að borga svokall-
aða Icesave-skuld. Í nýlegri heim-
sókn til Íslands tók fjármálaráðherra
Noregs í svipaðan streng, að ekki
kæmi til greina að borga fyrir það
sem hún kallaði „afleiðingar hægri-
sinnaðra tilrauna okkar“. Það virðist
sem sagt ríkja ákveðin fyrirlitning í
okkar garð. Umvöndunartónninn er
mjög greinilegur. Icesave-málið er
greinilega svo ljótt í þeirra augum að
þeir vilja hvergi nálægt því koma að
aðstoða okkur við að komast úr þeirri
súpu. Það er eins og samskipti ald-
anna á undan í gegnum bæði súrt og
sætt séu nú að engu orðin. Við erum
einhvers konar „pariah“ eða óalandi
og óferjandi þar til við höfum gengið
þann veg alveg hjálparlaust að ráða
fram úr Icesave-málinu.
Directive 94/19/EC
Samkvæmt þessari margumræddu
reglugerð, sem einnig gildir á EES-
svæðinu, ber aðildarríkjum að stofna
a.m.k. einn trygg-
ingasjóð er tryggi inni-
stæður innistæðueig-
enda að lágmarki að
upphæð 20.000 evrur.
Ekki virðist reglugerð
þessi skilgreina hvernig
hann á að vera fjár-
magnaður. En skv. hin-
um íslensku lögum um
innistæðutryggingar og
tryggingakerfi fyrir
fjárfesta nr. 98 frá 1999
fer fjármögnun fram
með eftirfarandi: „II.
kafli. Greiðslur í sjóðinn. 6. gr.: Heild-
areign innstæðudeildar sjóðsins skal
að lágmarki nema 1% af meðaltali
tryggðra innstæðna í viðskiptabönk-
um og sparisjóðum á næstliðnu
ári.“ … „Nái heildareign ekki lág-
marki skv. 1. málsl. skulu allir við-
skiptabankar og sparisjóðir greiða
eigi síðar en 1. mars ár hvert gjald til
sjóðsins sem nemur 015% af með-
altali tryggðra innstæðna í hlutaðeig-
andi viðskiptabanka eða sparisjóði á
næstliðnu ári sbr. þó viðmið-
unarmörk skv. 1. málsl.“ Það eru við-
skiptabankar og sparisjóðir sem fjár-
magna sjóðinn.
Ástæða kröfu Breta og
Hollendinga er klár
Sú regla sem gilti um fjármögnun
TI skv. hinum íslensku lögum var
augljóslega fullkomlega ónóg. Eftirlit
hérlendis virðist hafa verið nánast
gagnslaust. Bankarnir óðu á súðum
og pólitíkusar brostu með og létu eins
og allt væri í lagi. Stjórnvöld gáfu að
auki ítrekað í skyn að þau myndu
hlaupa undir bagga með sjóðnum ef
hann skorti fjármagn. Þó eru þetta
ekki lagalega bindandi yfirlýsingar
þótt margir telji þær siðferðislega
bindandi. Forsagan skýrir hvers
vegna enginn treystir okkur erlendis.
Við skulum ekki lítilsvirða
tjón annarra
Okkar tjón er geigvænlegt þ.e. óvið-
ráðanleg skuldastaða. Stór hluti inn-
lendra fyrirtækja á gjaldþrotsbrún-
inni. Á sama tíma telur fólk erlendis að
forsaga máls hafi skapað siðferðislega
kröfu á hendur okkur að borga það
tjón sem framferði bankamanna okkar
olli þeim. Margir virðast telja að við
séum samsek vegna þess hags sem við
nutum í góðærinu af framferði bank-
anna og vegna yfirlýsinga fyrri rík-
isstjórna er gefnar voru er partíið var í
gangi. Hluti landsmanna tekur undir
þessi sjónarmið og að okkur beri án
skilyrða að samþykkja núverandi Ice-
save-samkomulag sem nokkurs konar
form sameiginlegrar refsingar ef ég
skil rétt afstöðu þess hóps. Fjölmargir
aðrir segja þetta af og frá, að við eig-
um ekki að borga þar sem engin skýr
lögformlega rétt krafa um það sé fyrir
hendi. Bæði sjónarmið eru rétt, þ.e.
siðferðislega krafan og einnig að engin
lögformleg skilyrði séu fyrir hendi.
Jörð til deilenda
Þótt krafan sé hugsanlega siðferð-
islega rétt kemur önnur siðferðisleg
spurning á móti, en þ.e. réttur fram-
tíðarkynslóða Íslands og barna okkar
til mannsæmandi lífs. Sú krafa er
einnig siðferðislega rétt. Athuga ber
að Holland og Bretland hafa bætt sín-
um borgurum sitt tjón að fullu. Tap-
inu er því deilt jafnt á þeirra skatt-
borgara og dreifist þá á margar
herðar. Tap útlendinganna er þegar
komið fram og verður ekki tekið aft-
ur. En tap okkar barna og framtíðar-
kynslóða er enn hægt að takmarka.
Að fórna rétti þeirra til mannsæm-
andi lífs skilar á engan hátt auknu
réttlæti.
Niðurstaða
Bretar og Hollendingar hafa ekki
lagalega réttmæta kröfu á okkur. En
reiði þeirra er réttmæt og ákveðin
siðferðisleg krafa er réttmæt. En hún
er ekki æðri siðferðislegri kröfu okk-
ar barna og framtíðarkynslóða. Ekki
má semja með þeim hætti að börn
okkar og barnabörn tapi.
Eftir Einar Björn
Bjarnason » Tap barna okkar og
framtíðarkynslóða
er enn hægt að tak-
marka. Að fórna rétti
þeirra til mannsæmandi
lífs skilar á engan hátt
auknu réttlæti.
Einar Björn Bjarnason
Höfundur er stjórnmálafræðingur og
Evrópufræðingur.
Hver er hin siðferðislega rétta
niðurstaða Icesave-deilunnar?
Í FRÉTTUM á Stöð
2 þann 25. ágúst 2009
var fréttakafli gerður af
Lóu Pind Aldísardóttur
um byggingu hótels við
Ingólfstorg í Reykja-
vík. Fréttin dró upp
forsögu þannig að
nefndur var eigandi
lóðar sem hótelið mun
standa á og eiginkona
hans sem er fyrrver-
andi ráðherra. Þannig
var gefið í skyn að hér væri um að
ræða enn eitt pólitíska bak-
tjaldamakkið. Síðar voru tvö mjög
stutt viðtöl við konur sem reka nú
verslun við torgið. Töldu þær að fá-
ránlegt væri að byggja hótel á þess-
um stað, torgið sem virkaði nú vel
yrði minnkað og hluti þess gefinn
einkaaðila. Að lokum var sýnd tölvuk-
vikmynd þar sem tvö gömul hús sáust
lyftast upp og detta síðan í rykmekki
niður á mitt Ingólfstorg.
Undirritaður er höfundur þessarar
skipulagstillögu.Tillagan er gerð til
að styrkja heildarmynd sögulegra
húsa við Ingólfstorg og byggja um
leið hótel framan við stóra brunagafla
sem hafa lengi blasað þar við. Sú hlið
torgsins ásamt Vallarstræti hefur
verið lýti á þessum mikilvæga stað í
miðborginni. Nýtt hótel gegnir meðal
annars því hlutverki að
skapa framhlið sem er
þessum stað til sóma.
Tvö gömul timburhús,
gamla Hótel Vík við
Vallarstræti 4 og
Brynjólfsbúðin, Að-
alstræti 7, verða varð-
veitt og færð inn á suð-
urhluta Ingólfstorgs, á
svipaðan stað og Hótel
Ísland stóð áður á. Hús-
in verða einnig færð
nær hvort öðru, þau
verða gerð upp að utan
og innan. Þetta verður til þess að
ásýnd Ingólfstorgs batnar mikið,
bílaumferð minnkar og bílastæði
verða lögð niður. Grunnflötur torgs-
ins sem ætlaður er gangandi fólki og
allskyns torglífi og hátíðahöldum
stækkar. Rétt er að geta þess að
húsafriðunarnefnd gerði ekki at-
hugasemd vegna færslu húsanna á
fundi sinum 26. febrúar 2008. Til-
lagan felur líka í sér húsið við Thor-
valdsenstræti 2, gamli kvennaskólinn
verður varðveittur á sínum stað.
Einnig er rétt að taka fram að sam-
kvæmt deiliskipulagi sem hefur verið
gildandi var heimilt að fjarlægja öll
húsin þrjú; kvennaskólann, Hótel Vík
og Brynjólfsbúð.
Ekki er síður mikilvægt að með
þessu opnast Vallarstræti sem skýr
tenging milli Austurvallar og Að-
alstrætis. Þar verða til ný versl-
unarrými sem munu tvímælalaust
hafa jákvæð áhrif á umhverfið. Vall-
arstræti hefur verið í mikilli nið-
urníðslu. Nú verður það að versl-
unargötu. Undanfarin ár hefur
Aðalstræti verið endurbyggt og hefur
tekist afar vel til. Þangað var meðal
annars flutt gamalt hús úr Austur-
stræti. Ég lít á mína tillögu sem
framhald af því góða starfi. Fram-
kvæmdir reyna auðvitað á þolrif ná-
granna en ég er sannfærður um að
þessar breytingar munu styrkja
svæðið verulega. Allir munu græða á
því. Nýtt hótel á þessum stað mun
hafa jákvæð áhrif. Það er raunar rík
hefð fyrir hótelum nákvæmlega
þarna. Nægir að nefna Hótel Ísland
og Hótel Vík.
Einhliða neikvæð umfjöllun um
þróun miðbæjarins í Reykjavík eins
og sú sem sýnd var á Stöð 2 end-
urspeglar kannski almennt vonleysi.
En er þar um að ræða leiðarljós inn í
framtíðina?
Deiliskipulag Ingólfstorgs,
Vallarstræti
Eftir Björn O. Ólafs » Þannig var gefið í
skyn að hér væri um
að ræða enn eitt póli-
tíska baktjaldamakkið.
Björn O. Ólafs
Höfundur er arkitekt og skipulags-
höfundur.