Morgunblaðið - 05.11.2009, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 5. NÓVEMBER 2009
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Sveitarstjórn-arkosningareru fram-
undan. Málefni
þeirra hafa verið í
skugganum und-
anfarið ár, sem ekki er að
undra. Athyglin hefur beinst
að umbrotum í efnahagskerf-
inu eftir að í ljós kom að útrás-
in var spilaborg og hröð upp-
bygging bankakerfisins til að
þjónusta hana var einnig á
sandi byggð. Hið opinbera,
sem svo er kallað, bæði ríki og
sveitarfélög, hafði auðvitað
belgt sig út í bólunni og ein-
hverjir leiðtogar á þeim bæj-
um gert ráð fyrir að eilífð-
argóðæri væri skollið á. Og
vissulega hefur margt mynd-
arlega verið gert fyrir stór-
auknar tekjur sveitarfélag-
anna. Því miður hafa ekki allir
látið þar við sitja, en stokkið
um borð í hraðlestina að hruni
og skuldsett sveitarfélögin
verulega til viðbótar við tekju-
aukann, sem þau höfðu fengið.
Því sjá sum þeirra fram á erf-
iða tíma, þar sem aðhalds og
niðurskurðar er þörf. Þess
háttar boðskapur er sjaldnast
kosningavænn. En vel má
vera, að í því andrúmslofti sem
nú er falli mönnum slíkur mál-
flutningur betur en endranær.
Þeir sem lofa gulli og grænum
skógum við núver-
andi aðstæður
hljóta að hafa holan
hljóm.
Þýðingarmikið
er að kosningabar-
áttan sem í hönd fer verði mál-
efnaleg, hreinskilin og hóg-
vær. Kjósendur hafa brýnni
þörf fyrir þess háttar umræðu
nú en við kyrrlátari kringum-
stæður.
Málatilbúnaður, sem menn
hafa nýlega orðið vitni að í
höfuðstaðarpólitíkinni, lofa
ekki góðu um framhaldið. Ef
þær nálarstungur, sem þar
eru stundaðar til að koma
höggi á Sigmund Davíð Gunn-
laugsson, eru dæmigerðar fyr-
ir kosningabaráttuna verður
kjósendum ekki mikill sómi
sýndur í henni. Og er þá auka-
atriði, að þeir sem hefja leik-
inn með þessum hætti eru
sjálfir berskjaldaðir í honum
þegar að er gáð. Stundum er
litið á sveitarstjórnarkosn-
ingar sem eins konar mælingu
á fylgi flokka í alþingis-
kosningum. Það er óþörf van-
virðing við það mikilvæga
starf sem fram fer í sveitar-
stjórnum. Það starf á rétt á að
fá sína eigin mælingu á sínum
eigin forsendum og í fram-
haldi af upplýsandi og heiðar-
legri kosningabaráttu.
Málefnaleg og
hógvær kosninga-
barátta mikilvæg}
Vond byrjun á borgar-
stjórnarkosningum
Fjármálaráð-herra segist
„spá því“ að
skattprósenta ein-
staklinga á næsta
ári verði lægri en í
Svíþjóð og Dan-
mörku, en þar eru hæstu skatt-
hlutföll 58% og 59%. Eftir að
5% hátekjuskattur var lagður
á allar tekjur yfir 700.000
krónum á mánuði hér á landi
um mitt ár er hæsta skatthlut-
fallið komið í rúmlega 43%.
Einhverjum hefði þótt nóg um,
og talið rétt að líta til þeirra
þjóða sem telja leiðina út úr
kreppunni fremur liggja í
gegnum lægri álögur en hærri.
Hér á landi taka stjórnvöld
hins vegar þann kost að horfa
þangað sem skattarnir eru
hæstir og „spá því“ drýg-
indalega að Íslendingar lendi
ef til vill ekki í sömu aðstæðum
og þeir sem hafa það verst.
Hér mega menn prísa sig sæla
ef fjármálaráðherrann hlífir
þeim við að fara með skatthlut-
fallið upp í tæp 60%. Um eða
yfir 50% hlutfall er það sem ís-
lenskir skattgreiðendur
skyldu búa sig undir, ef marka
má skilaboð ráð-
herrans.
Þessi niðurdrep-
andi skilaboð eru
sett fram á tímum
þegar efnahags-
lífið þarf nauðsyn-
lega á örvun að halda. Skilaboð
stjórnvalda ættu að vera
hvatning til fólks og fyrirtækja
um að skapa meiri verðmæti,
en í staðinn er hótað umtals-
verðum skattahækkunum.
Skýringarnar á skattahækk-
ununum munu vera tekjutap
vegna kreppunnar. Samt vita
allir að hátekjuskattar skila
sáralitlum tekjum en eru að-
allega til þess fallnir að draga
kraft úr efnahagslífinu. Ætli
ríkisstjórnin sér að ná í tekjur
sem máli skipta með skatta-
hækkunum á einstaklinga er
ljóst að hækkanir eru fyr-
irhugaðar á aðra hópa en þá
sem hærri tekjur hafa. Slík að-
gerð væri hins vegar ekki að-
eins til þess fallin að draga all-
an mátt úr atvinnulífinu. Hún
yrði einnig óþolandi kjara-
skerðing fyrir allan almenning
sem nú þegar ber nægar byrð-
ar.
Ríkisstjórnin lítur á
skattahækkanir sem
eina helstu lausn
efnahagsvandans}
Spá eða hótun?
Þ
að hljóta fleiri að gera þetta en
hann,“ var svar móður nokkurrar
þegar hringt var í hana úr skóla
10 ára gamals sonar hennar. Orð
hennar vísuðu í erindi skólastjór-
ans sem hringdi á heimilið til að láta vita að
sonur konunnar ástundaði einelti gagnvart
tveimur krökkum í bekknum. Hvort þessi orð
báru vott um það að eineltið hlyti að vera í lagi
af því að fleiri stunduðu það er ekki gott að
segja til um.
Í þessum bekk voru tveir nemendur sem
urðu fyrir alvarlegu einelti af hendi nokkurra.
Skólinn gat á engan hátt brugðist við, hvorki
kennarinn né skólastjórnendur. Fyrir utan
þetta símtal hringdi kennarinn á heimili hvers
einasta krakka í bekknum og nafngreindi þá
sem fyrir eineltinu urðu. Það er erfitt að trúa
þessu en þetta er staðreynd engu að síður. Þvílík og önn-
ur eins mistök er erfitt að trúa að menntaður kennari
geri. Um leið og þolandinn er nafngreindur er nafn hans
nefnilega komið í umræðuna á hverju heimili. Þolandinn
er orðinn vandamálið í víðum skilningi.
Eineltisumræðan á Íslandi hefur um margt verið ein-
kennileg eftir að hún komst í loftið. Þó má segja að gott
sé að nú sé málið rætt, en það er bara yfirleitt alltaf á
röngum forsendum. Þeir sem urðu fyrir einelti sem börn
eiga ekki létt með að koma fram á síðari tímum og við-
urkenna að hafa verið þolendur. Þá beinist nefnilega at-
hyglin að þeim enn á ný. Og það er í rauninni vandinn.
Þolendur eineltis eru álitnir vera vandamálið. Það er
rangt. Sá sem er gerandi er vandamálið. Í
ofangreindu tilfelli hefði kennaranum verið
nær að hringja í alla foreldra og nafngreina
þá sem ástunduðu eineltið. Þá hefði athyglin
beinst að þeim í staðinn fyrir þolendurna.
Yfirleitt er það þannig að sá sem leggur
aðra í einelti á við vandamál að stríða. Það er
eitthvað að hjá viðkomandi. Þess vegna ættu
skólastjórnendur og foreldrar að beina allri
athyglinni að gerendum, en veita þolend-
unum hljóðan stuðning. Foreldrar eru líka oft
vandamál. Þeir trúa ekki að litli anginn þeirra
sé vondur við aðra. Oft er þetta líka óvita-
skapur í krökkunum og þeir gera sér ekki
grein fyrir hversu mikið þeir geta sært aðra
með orðum sínum og gerðum. Þá er aftur
komið að foreldrunum. Þeir þurfa að setjast
niður með börnum sínum og útskýra fyrir
þeim hvað er rangt og rétt í umgengni við jafnaldrana. Og
jafnvel þó að barnið leggi engan í einelti er rétt að taka
umræðuna. Barnið segir við mömmu og pabba: En ég hef
ekkert gert! Gott og vel. Trúum barninu en útskýrum
samt fyrir því málið. Gerum barninu grein fyrir að ger-
endur í eineltismálum eru þeir sem þurfa hjálp og að at-
hyglin á að beinast að þeim. Gerum börnunum grein fyrir
að ef þeir verða vitni að ofbeldi gagnvart jafningjum sín-
um eiga þau að láta vita af því.
Foreldrar verða líka að líta í eigin barm og hugsa sinn
gang. Allir foreldrar skipta máli því börnin trúa að allt
sem þeir segja sé hið rétta. Foreldrarnir eru stærsta for-
vörnin. sia@mbl.is
Sigrún
Ásmundar
Pistill
Fleiri en hann!
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
FRÉTTASKÝRING
Eftir Egil Ólafsson
egol@mbl.is
H
vers vegna hrundi fjár-
málalífið á Íslandi?
Einfaldasta svarið við
þessari spurningu er
að menn tóku allt of
mikla peninga að láni og þegar
þrengdi að gátu þeir ekki staðið und-
ir öllum þessum skuldum og allt
hrundi.
En hvað varð um skuldirnar? Þó
að útlendingar sem lánuðu Íslend-
ingum hafi þurft að taka á sig miklar
afskriftir standa miklar skuldir enn
eftir sem þjóðin verður að borga.
Skuldir fóru úr 29% af
landsframleiðslu í 136%
Þegar allt lék í lyndi kom fjár-
málaráðherra fram í fjölmiðlum einu
sinni á ári og kynnti fjárlaga-
frumvarp sem sýndi að skuldir rík-
issjóðs voru sífellt að lækka. Árið
2001 námu skuldir ríkissjóðs 44% af
landsframleiðslu, en árið 2007 var
þetta hlutfall komið niður í 28,7%.
Frábær árangur myndi einhver
segja. En þegar stutt var í að rík-
issjóður yrði skuldlaus dundu ósköp-
in yfir. Í ár verða skuldir ríkissjóðs
125% af landsframleiðslu og útlit fyr-
ir að á næsta ári verði þær 136% af
landsframleiðslu. Á skömmum tíma
hafa skuldir ríkissjóðs því hækkað
um sem nemur einni landsfram-
leiðslu, en hún er í dag um 1.470
milljarðar. Heildarskuldir ríkissjóðs
á næsta ári verða því tæplega 2.000
milljarðar. Ef þessari tölu er deilt
niður á alla landsmenn skuldar hver
einstaklingur um 6,3 milljónir króna.
Það er þung byrði að bera.
Spáir lækkun skulda
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn spáir
því að skuldir ríkissjóðs fari að lækka
árið 2011 og verði komnar niður í
114,7% af landsframleiðslu árið 2014.
Sjóðurinn setur ýmsa fyrirvara við
þessari spá. Í fyrsta lagi skiptir end-
urheimt eigna miklu máli. Sjóðurinn
bendir á að fyrri reynsla af banka-
kreppum sýni að hlutfall end-
urheimtar eigna geti orðið mjög lágt.
Í öðru lagi skipti lánakjör miklu máli.
Ísland skuldar mikið og traust er-
lendra lánastofnana á landinu er lítið.
Við þessar aðstæður versna lánakjör
og það getur hækkað skuldirnar. Í
þriðja lagi getur gengi krónunnar
haft veruleg áhrif á skuldatölurnar.
Skuldir í krónum talið hækkuðu mik-
ið við fall krónunnar. Gengið er núna
í sögulegu lágmarki, en það er samt
ekki hægt að útiloka að það geti fallið
enn frekar. Í fjórða lagi geta verri
viðskiptakjör þjóðarbúsins aukið
skuldir ríkissjóðs. Verð á útflutnings-
vörum okkar gæti lækkað og einnig
skiptir miklu máli hvort efnahagslíf
heimsins batnar eða tekur nýja dýfu.
Í fimmta lagi er ekki hægt að útiloka
að staða ríkissjóðs versni vegna þess
að nýjar skuldir komi í ljós. Nokkur
óvissa ríkir um gæði lána bankanna
og hvaða áhrif það hefur á endur-
reisn þeirra.
Sá mikli samdráttur í efnahagslíf-
inu sem varð með hruni bankakerf-
isins hefur leitt til þess að tekjur rík-
issjóðs hafa dregist mikið saman.
Útgjöldin hafa á sama tíma aukist
m.a. vegna þess að ríkið þarf að
greiða um 100 milljarða á ári í vexti
af hækkandi skuldum.
Hver einstaklingur
skuldar 6,3 milljónir
Skuldir ríkissjóðs á næsta ári
verða um 136% af landsfram-
leiðslu sem þýðir að þær verða
tæplega 2.000 milljarðar. Ým-
islegt getur haft áhrif á hvernig
þessar skuldir þróast.
Skuldir ríkissjóðs 2004-2014 hlutfall af landsframl.
2004 ‘05 ‘06 ‘07 ‘08 ‘09 ‘10 ‘11 ‘12 ‘13 2014
140
120
100
80
60
40
20
0
%
Spá 2009-2014
Hvernig eru skuldir ríkissjóðs
Íslands í samanburði við
ríkisskuldir nágrannalanda
okkar?
Flest nágrannalönd okkar hafa
verið að auka skuldir sínar hratt
að undanförnu. OECD spáir því að
árið 2014 nemi skuldir ríkissjóðs
Bandaríkjanna um 110% af lands-
framleiðslu og ríkissjóða Þýska-
lands og Frakklands um 90% af
landsframleiðslu. Metið á þó jap-
anski ríkissjóðurinn, en því er
spáð að árið 2014 skuldi hann um
240% af landsframleiðslu sem er
miklu meira en Ísland skuldar.
Hvernig fer Ísland að því
að borga niður allar þessar
skuldir?
Eins og allir vita sem hafa tekið
stór lán tekur langan tíma að
borga þau niður. Ríkissjóður er
rekinn með miklum halla og til að
geta lækkað skuldir verður að
byrja á því að ná jafnvægi í rekstri
ríkisins. Ríkissjóður þarf á næsta
ári að borga 100 milljarða í vexti.
Þegar skuldirnar eru orðnar
svona miklar skipta lánakjör miklu
máli. Sömuleiðis verður rík-
issjóður að hafa aðgang að lánsfé
til að geta endurfjármagnað lán
sem komin eru á gjalddaga.
S&S