SunnudagsMogginn - 13.12.2009, Qupperneq 8

8 13. desember 2009
„Þetta er efni
sem að hefur ver-
ið mikið til um-
ræðu. Þetta er
eitt af þeim efn-
um sem eru talin
geta haft nei-
kvæð áhrif á
heilsufar manna,“
segir Kristín
Ólafsdóttir, dós-
ent í lyfja- og
eiturefnafræði við
Háskóla Íslands.
„Bisphenol A er efni sem notað hefur verið til að búa til ýmis plast-
efni, aðallega polykarbonöt, en finnst í minna magni í ýmsum öðrum
efnum. Það er eitt fjölmargra efna sem talin eru trufla hormónakerfi
manna og dýra og hafa þau verið kölluð hormónaspillar eða „endocrine
disruptors“. Bisphenol A truflar estrógenáhrif í fólki. Það tengist við-
taka sem stjórnar umritun erfðaefnis, DNA. Þessi truflun getur haft víð-
tæk áhrif en viðkvæmasta æviskeiðið er talið vera fósturstigið og fyrsta
æviárið.
Alvarlegustu áhrifin eru talin vera á miðtaugakerfið og geta leitt til
ýmis vanþroska. Næmast er þó mótefnakerfið þannig að börn sem fá í
sig efnin verða viðkvæmari fyrir sýkingum.“
Hún segir efnið talið geta valdið öðrum kvillum.
„Önnur áhrif eru talin vera á þroska æxlunarfæra, frjósemi og krabba-
meinsmyndun. Það sem flækir málið er að um er að ræða samspil fjölda
efna sem hafa áhrif á mismunandi hátt, stundum samverkandi en
stundum ekki. Það hefur því reynst erfitt að sanna áhrifin í mönnum, en
dýratilraunir þykja gefa sannfærandi vísbendingar, þó að þær hafi yf-
irleitt ekki prófað blöndu efna, heldur einungis eitt efni í einu,“ segir
Kristín.
Annað dæmi úr náttúrunni er fiskategundin smallmouth bass, sem
kalla má smámyntan vartara, en rannsóknir á stofninum í vatnasvæði
Potomac-árinnar í Washington benda til að 80% karlkyns fiskanna
hrygni. Fram sé komið mikið af hálfgildings tvíkynja fiskum þar sem
karldýrin séu farin að tileinka sér hegðun kvendýranna.
Hættulegir hormónaspillar
N
iðurstöðurnar voru sláandi. Karlar sem að
unnu í verksmiðju þar sem þeir komust dag-
lega í snertingu við efnið alræmda, BPA, voru
fjórum sinnum líklegri til að eiga í riserfið-
leikum en aðrir. Og ekki nóg með það: Líkur á vanda-
málum með sáðlát voru sjöfalt meiri en hjá samanburðar-
hópnum.
Fjallað var um niðurstöðurnar í tímaritinu Human
Reproduction en rannsóknin náði til 634 karla á fimm ára
tímabili. Þótt munurinn sé skýr skal tekið fram að kín-
versku verkamennirnir komust í snertingu við 50 sinnum
meira magn af efninu en meðalmaður í Bandaríkjunum og
því ekki dæmigerðir hvað það snertir.
Það eykur á trúverðugleika rannsóknarinnar að hún
var kostuð af bandarísku stofnuninni National Institute of
Occupational Safety and Health (NIOSH) sem rannsakar
aðbúnað launafólks á vinnustöðum í Bandaríkjunum.
Setur hormónabúskapinn úr jafnvægi
BPA er stytting fyrir lífræna efnasambandið Bisphenol A
sem er mikið notað í plastiðnaðinum, þar með talið í
drykkjarflöskum fyrir börn og vatnsflöskum.
Efnið er talið hafa margvísleg neikvæð áhrif á starfsemi
líkamans en hvað snertir ófrjósemina er fyrst og fremst
horft til þess að það getur haft sömu áhrif og náttúrulegt
estrógen í innkirtlakerfinu og þar með sett hormóna-
búskapinn úr jafnvægi.
Grunur hefur leikið á því í áratugi að efnið hafi skaðleg
áhrif á heilsu manna og fullyrða höfundar rannsóknar-
innar að hún sendi bandarískum yfirvöldum skýr skila-
boð um að hann hafi reynst réttur, að því er fram kemur á
vef bandaríska vísindaritsins Nature.
Á Bandaríkjaþingi hefur verið lagt fram frumvarp um
að notkun BPA verði bönnuð í drykkjarumbúðum en
norðan megin landamæranna hafa kanadískir þingmenn
þegar bannað notkun þess í drykkjarumbúðir fyrir börn,
auk þess sem almennt bann við notkun þess hefur verið
lagt fram á franska þinginu, að því er Nature greinir frá.
Dálkahöfundurinn Nicholas D. Kristof, fastapenni hjá
New York Times, fjallaði nýverið um áhyggjur af áhrifum
efnisins á heilsufar manna en í pistli hans kom fram að
hver Bandaríkjamaður innbyrðir um sex pund, um 2,73
kíló, af efninu á ári hverju. „Það er mikið af estrógeni,“
skrifar Kristof og bætir við að rannsóknir bendi til að 92%
Bandaríkjamanna hafi efnið í þvagi.
Hlutfallslega mikið magn í Campbell’s súpu
Kristof vitnar einnig til athugunar tímaritsins Consumer
Reports sem hafi fundið leifar af BPA í dósamat þekktra
vörumerkja, þar með talið hlutfallslega mikið magn í
Progresso-grænmetissúpu, núðlusúpu frá Campbell’s og
grænum baunum frá Del Monte Blue Lake.
„En ættum við að hafa áhyggjur?“ spyr Kristof og hefur
eftir Steven Hentges hjá samtökum bandarískra efnafyr-
irtækja, American Chemistry Council, ACC, að engin
ástæða sé til óttast. Bandarískir neytendur innbyrði magn
af BPA sem talið sé óhætt. Þá bendi ný rannsókn á rottum
til að efnið hafi ekki neikvæð áhrif á æxlunarhæfni þeirra.
Á móti bendir Kristof á að yfir 200 aðrar rannsóknir
hafi sýnt fram á tengsl lítils magns af BPA og neikvæðra
heilsuáhrifa, að því er hann hefur eftir sjóðnum Breast
Cancer Fund, sem beiti sér fyrir því að efnið verði bannað
í matvælum og drykkjarumbúðum.
Ennfremur hafi rannsókn tímaritsins European Journ-
al sýnt fram á að karlkyns mýs sem innbyrt höfðu efnið
væru ólíklegri til að frjóvga kvenkyns mýs en aðrar mýs.
Með líku lagi hafi rannsókn tímaritsins Journal of Oc-
cupational Health sýnt fram á að karlkyns rottur sem
komist hefðu í tæri við efnið framleiddu minna af sæði og
hefðu léttari eistu en aðrar rottur. Að lokum er það
niðurstaða rannsóknar sem birt var í tímariti bandaríska
læknafélagsins, The Journal of the American Medical
Association, í september 2008 að tengsl kunni að vera á
milli fyrirbyggjanlegra dauðsfalla á meðal fullorðinna og
snertingar við efnið.
Skuldinni
skellt á
plastefni
Á efni í umbúðum
þátt í vaxandi
ófrjósemi karla?
Sú kenning að efni í plasti hafi skaðleg áhrif á heilsufar manna hefur verið stutt vísindalegum rökum.
Vikuspegill
Baldur Arnarson baldura@mbl.is
Rannsóknir þykja
benda til að efnið
BPA geti haft nei-
kvæð áhrif á vöxt
æxlunarfæra dýra.
Nicholas D. Kristof,
dálkahöfundur hjá
New York Times, hef-
ur bent á að sífellt
fleiri drengir í Banda-
ríkjunum fæðist nú
með fæðingargalla í
kynfærum. Líkt og í
dýrum beinist grun-
urinn í sívaxandi
mæli að hormóna-
spillum. Enn eigi þó
eftir að færa enda-
lega sönnur á það.
Áhrifin
á vöxt
©
IL
V
A
Ís
la
n
d
20
0
9
ILVA Korputorgi, Blikastaðavegi 2-8 112 Reykjavík
mánudaga - föstudaga 11-19
12. des. laugardagur 10-22 13. des. sunnudaga 12-22
einfaldlega betri kostur
AÐEINS ÞESSA HELGI - 12. OG 13. DESEMBER
20% AF ÖLLUM
SÓFUM OG SÓFASETTUM
OG VIÐ MEINUM ÖLLUM
SÓFUM OG SÓFASETTUM!