SunnudagsMogginn - 13.12.2009, Síða 54

54 13. desember 2009
V
igdís Finnbogadóttir er fyrsta konan í heim-
inum sem var kjörin þjóðhöfðingi í frjálsum
og lýðræðislegum kosningum. Hún er sam-
einingartákn þjóðarinnar, ímynd íslenskrar
tungu og menningar, forsetinn sem talaði alltaf „um
gamlan menningararf, gróðursetti tré og spjallaði við
börn“ (434). Vigdís ólst upp á borgaralegu menningar-
heimili á fjórða og fimmta áratug síðustu aldar, hún
var sett til mennta og til mikils var ætlast af henni.
Ævisaga hennar dregur upp mynd af merkiskonu sem
breytist úr freknóttri og feiminni unglingsstúlku í
fjórða forseta lýðveldisins en varpar ekki síður skýru
ljósi á örar samfélagsbreytingar síðustu áratuga og
þróun embættis forseta Íslands.
Bókartitillinn, „Kona verður forseti“ gefur til kynna
að hér sé um þroskasögu að ræða og sú er einmitt
raunin. Í bókinni er ítarlega farið í bakgrunn og
menntun Vigdísar og hvað það er sem gerir hana að
þeirri manneskju sem hún er. Stærstur hluti bók-
arinnar snýst um mótunarárin, námið í Frakklandi,
læknisfrúartímabilið, árin í Iðnó og forsetaframboðið
sem varð heimsfrægt. Í framboðinu var Vigdísi m.a.
lagt til lasts að vera einstæð móðir, herstöðvarand-
stæðingur og reynslulaus í stjórnmálum en svo heillaði
hún þjóðina með fágaðri framkomu sinni, hnyttnum
tilsvörum og sjarma. Gaman er að lesa um skiptar
skoðanir fólks á framboðinu, frammistöðu hennar sem
forseta og á forsetaembættinu yfirleitt en margir sáu
ofsjónum yfir útgjöldum og tilstandi sem því fylgdi
eða töldu að það væri bara „fígúruembætti“ og
„valdalaust himpigimpi“ (324). Nokkuð er fjallað um
Vigdísi og karlveldið, það hefði verið fengur að meiri
umfjöllun um áhrif hennar á jafnréttisbaráttuna en
þau hljóta að vera allnokkur. Hún segir t.d. : „En ég
fann auðvitað vel fyrir þessu í forsetaembættinu og
fékk stundum að heyra að ég væri með tóma tilfinn-
ingasemi. Eins og konur fá svo oft að heyra. Það eru
einhverjar geðshræringar í frúnni á Bessastöðum,
sögðu karlarnir“ (440). Forsetatíðin sjálf kemur ekki
til sögu fyrr en eftir rúmar 300 blaðsíður og þá fer
bókin að snúast meira um erilsamt starfið og pólitíkina
– konan víkur fyrir forsetanum.
Páll Valsson hefur víða leitað fanga við ritun bók-
arinnar. Hann grúskar í dagblöðum og bókum, bréfum
og fundargerðum auk þess sem hann tekur viðtöl bæði
við Vigdísi sjálfa („svo lítið sem hún er snokin fyrir
slíku“ bls. 462) og samferðamenn hennar. Bókina
prýða skemmtilegar myndir en myndaskráin er aftast
sem er afar hvimleitt, það hefði verið betra að hafa
bæði mynda- og heimildatilvísanir neðanmáls. Orð-
réttar klausur eru hafðar eftir Vigdísi, hún horfir á
lífshlaup sitt með yfirvegun og sátt, hún er búin að
sálgreina sjálfa sig og samtíð sína og öðlast djúpan
skilning á lífinu. Það er ekki heiglum hent að skrifa
ævisögu Vigdísar sem er lifandi goðsögn. Páll Valsson
gerir það af mikilli vandvirkni og líka af mikilli virð-
ingu fyrir viðfangsefninu og væntumþykju. Einkum
eru kaflarnir um forfeður Vigdísar og æskuheimili
vandaðir og afar góð aldarfarslýsing og í heild er bókin
bæði fróðleg og skemmtileg aflestrar, mjög vel stíluð
og smekkleg í alla staði. Vigdís sjálf hefur haft hönd í
bagga með efnistökunum, sums staðar ver hún sig eða
afsakar gerðir sínar, einkum varðandi síðasta kjör-
tímabilið sem var henni erfitt þegar hún skrifaði undir
EES-samninginn og heimsótti Kína. Einnig er í bók-
inni lýst hvernig fjölmiðlar ýmist elskuðu hana eða
snerust gegn henni og hvernig hún lenti í miðjum
hrepparíg Davíðs Oddssonar og nýkjörins eftirmanns
síns, Ólafs Ragnars Grímssonar. Sums staðar hefði
mátt ganga harðar að Vigdísi í stað þess að taka alltaf
upp hanskann fyrir hana gagnrýnislaust.
Í lokakaflanum er Vigdís innt eftir því hvað henni
finnist um bankahrunið og trú hennar á þjóð sína er
enn óbilandi: „Óhamingja okkar felst í því að nokkrir
menn fóru óvarlega að ráði sínu og við tókum ekki
eftir því, vorum ekki nægilega vel á verði. Nú þarf að
rækta mannorð íslenskrar þjóðar upp á nýtt. Það hefur
skaddast illilega og við verðum að stilla okkur saman
til að hefja það aftur til vegs og virðingar. Það þarf að
virkja grasrótina, hið hljóðláta fólk. Nú vil ég að það
stígi fram og á það verði hlustað. Við stöndum á
krossgötum og eina leiðin upp aftur felst í nýju verð-
mætamati þar sem andleg verðmæti verða meira met-
in“ (432-433). Vigdís er hin sprækasta og vinnur öt-
ullega að hag lands og þjóðar, á launum eins og frægt
varð og segir frá í bókinni. Staðföst skoðun hennar er
sú að forseti sé þjónn landslýðs og „líklega engin leið
að hætta. Þetta er eins og hver önnur æviráðning“
(435). Fyrir sléttum áratug hlaut Páll Valsson íslensku
bókmenntaverðlaunin fyrir bók sína um Jónas Hall-
grímsson og það hvarflar að manni á myrkum dögum
hvort hann hafi verið fenginn til að búa til eða við-
halda eins konar Fjölnismannaímynd af Vigdísi. Hvað
sem því líður sýnir ævisaga Vigdísar okkur sterka
konu, mannvin og friðarsinna, frábæra fyrirmynd og
leiðtoga. En þessi öndvegis ævisaga hefði heldur átt að
koma út henni til heiðurs á komandi áttræðisafmæli
hennar, 15. apríl 2010.
Verður
kona Fjöln-
ismaður?
Bækur
Vigdís. Kona
verður forseti.
bbbbn
Ævisaga
Páll Valsson skráði.
JPV útgáfa 2009. 472 bls.
Steinunn Inga Óttarsdóttir
Páll Valsson hefur víða leitað fanga við ritun bókarinnar.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Mér finnst best að byrja helgina á góðum göngutúr
um Ægisíðuna og undanfarið hef ég farið með nýja
ipod-spilarann minn og hlustað á Vikulokin á RÚV.
Ég fer á flestallar myndlistasýningar og það er alltaf
ofarlega á listanum hjá mér. Undanfarnar vikur hef ég
verið mikið að vinna að sýningum sem ég verð með á
næsta ári og annað oft setið á hakanum.
Á laugardaginn ætla ég að reyna að bæta úr því og
draga manninn minn með á sýninguna hennar Bryn-
dísar Hrannar Ragnarsdóttur í Kling og
Bang gallerí „Snjór á himnum“ og
mig langar líka að skoða sýn-
inguna hans Egils Sæbjörnssonar í
Hafnarhúsinu betur.
Um kvöldið munum við svo
kíkja í jólaglögg til vina okkar
Bergþóru Guðnadóttur og
Jóels Pálssonar í Farmers
Market, sem verður í
verslunarhúsnæði fyr-
irtækisins úti í Örfir-
isey.
Á sunnudaginn
langar mig að skoða
stemmninguna í mið-
bænum og hitta bróður
minn og fjölskyldu og setjast
niður í Kaffismiðjunni við Kára-
stíg sem er með besta kaffið í
bænum, svo ég tali nú ekki um
plötuspilarann og vínilplötuúr-
valið.
Helgin mín Katrín Elvarsdóttir
ljósmyndari
Skoðar sýningar og
kíkir á jólaglögg
S
igurður Pálsson hefir frá útgáfu fyrstu ljóða-
bókar sinnar, Ljóð vega salt (1975) verið sann-
kallaður ljóðvíkingur og lagt sitt á vogarskálar
þeirrar útrásar. Góðu heilli hefir sú ljóðaútrás
verið eitthvað hófsamari en sú sem nú hefir lagt myglu-
svepp yfir sálar- og fjármagnsheill vora. Það er og alltaf
fengur að nýrri ljóðabók eftir Sigurð og ekki síst núna í
þessum peningaharðindum þar sem við vitum að ekki
þarf allar syndirnar sjö [dauðasyndirnar]:
Til dæmis eru tvær þeirra saman
miklu meira en nóg
Græðgi
Hroki
nægja til þess að rústa
samfélagi manna
á undraskömmum tíma
En svarta peningaplágan er ekki einvörðungu Sigurði
hugleikin á þessari vertíð. Skáldbræður á borð við Ísak
Harðarson og Gyrðir Elíasson eru líka á þeim buxunum í
nýútkomnum ljóðabókum sínum …
En að Ljóðorkuþörf. Umrædd bók er fjórtánda ljóða-
bók höfundar og skiptist hún í sjö hluta („Ljóðorkuþörf,
„Virkir dagar, „Ball í þoku“, „Í skógarjaðrinum“, „Við
fljót og strönd“, „Raunverulegar raddir“, „Litir“) sem
hver um sig skiptist í sjö númeruð ljóð. Saman myndar
verkið svo samfellda ljóðahljómkviðu og má lesa hana í
heild sem slíka eða hvert ljóð fyrir sig. Eins og svo oft
áður býður Sigurður lesanda sínum upp í ferðalag um
víðáttur ljóðsins þar sem „Annar les/hinn skrifar“(12)
og leiðir ljóðunnandann í gegnum huglendur sínar með
oft á tíðum mögnuðu og upphöfnu myndmáli í bland við
hvunndagslegri orðanotkun (litast innihaldið af því;
stundum í skýjunum, stundum á jörðinni) uns „Hljóm-
kviðan [er] búin/Hljómkviðan tilbúin“ (101). En lesand-
inn er snemma ávarpaður og honum svo að segja boðið
að fylgjast með tilurð verksins frá upphafi til enda.
Og þótt nýjustu hamfarir Íslandssögunnar séu sann-
lega í forgrunni er komið víða við á ferðalaginu: T.d. þar
sem „Bjartur vindstrekkingur/gárar hafflötinn/úti fyrir
Sýrakúsu“, (72) og þar sem „Blóm og eldur/kom í ljós/ í
Hardiwar“(77) í næsta nágrenni hins heilaga fljóts
Ganges. Nokkur af hugðarefnum höfundar, samspil
tungumáls og samfélags, einstaklings og tungumáls sem
og tengsl einstaklings og samfélags fá einnig að njóta sín.
S.s. hvernig samfélag mótar tungumálið og öfugt (þar
sem hægt var „að kalla/lánadrifna þenslu//góðæri“
(88)), einstaklingurinn glímir við tungumálið – það er í
raun gegnumgangandi verkið á enda – og svo er það
auðvitað einstaklingurinn í samfélaginu; hinni nýbök-
uðu samfélagsmynd sem við þurfum að gera okkur að
góðu. En það er svo aftur á móti gott að þurfa að gera sér
téða ljóðabók að góðu.
Ljóðferðalag
BÆKUR
Ljóðorkuþörf
bbbnn
Ljóðabók
Eftir Sigurð Pálsson
JPV gefur út. 100 bls.
Sigurður Pálsson býður upp á ferð um víðáttur ljóðsins.
Ólafur Guðsteinn Kristjánsson
Morgunblaðið/Kristinn
Dómar