Skólablaðið - 01.11.1946, Page 24

- 24 -
Her verður að staldra við, því að á
þessum crum verða þáttaskil í þróunarferli
rithöfundarins Halldórs Kiljan Laxness.
Öll framangreind ritverk má kalla æskurit
Halldórs. Hann er í þeim öllum í sífelldri
leit að helgum sannindum, uppfyllingu ham-
ingjuþrarinnar og innra friði. Hann er
sömuleiðis sífellt að leita fyrir slr um
stíl og orðfæri. Togstreita á ser stað um
lunderni hans og lífssjónarmið milli trú-
arlegra viðhorfa og efnishyggju, táknvísi
og raunsæis,
Það er sýnilegt á öllum ferliHall-
dórs og öllum skrifum hans, að hann er frá
upphafi gæddur ríkri mannúðarkennd, þolir
ekkert aumt að sjá. Viðleitni hans hefur
sífellt heinzt að því að finna þau scnn-
indi og komast að þeim vísdómi, sem geti
orðið mannkyninu til hjargar, uppgötva þau
verðmæti, er haldið geti fólkinu frá feni.
forheimskunar og spillingar. ást hans á
þekkingu og visdómi hefur leitt hann í
löng og erfið ferðalög til þess að kynnast
öðrum þjóðum og menningarháttum þeirra og
na tali af spekingum þeirra.
Fyrst verður á vegi hans sem ungs
manns draumsyn heimilishamingjunnar, þar
sem maður og kona, hin eilífa samstæða
mannkynsins, draga sig út úr skarkala
lífsins og lifa í ást og eindrægni við
hlessun moldarinnar í sátt við guð og menn.
Þessi hamingjuhilling fullnægði honum þó
ekki til lengdar. Til þess var syndsamlegt
eðli mannanna og tvískinnungurinn í eðli
þeirra og hreytni of auðsær, misréttið of
hróplegt og misgerðir manna of áherandi.
Þá verður það, að Halldór kastar sér í
náðarfaðm trúarinnar. Og þar sem anners
staðar fer hann ekki troðnar hrautir,treður
enga meðalvegu. Hann gerist kaþólskur á
þeim grundvelli, að kapólskan fullnægi
bezt réttlætistilfinningu manna og veiti
þar að auki fl.est og hezt tækifæri til
yfirhótar og náðarveitinga.
En eðli Halldórs er ekki þannig, að
það verði hamið innan mura klaustursins.
Hið sílcvika og sílifandi framþróunareðli
hamhleypunnar leitar útrásar og snertingar
við niðandi lífsstraum aldanna. Hann
sprengir utan af sér fjötra klaustur-
veggjanna, vegna þess að hann getur ekki
unað hinu kyrrláta og líflausa andrúmslofti
kapellna og klausturklefa. Eftir nokkurra
ára kaþolsku og ummhyggju fyrir velferð
sálarinnar fara efasemdirnar að sækja að
Halldóri Kiljan. Hann ferðast um ýmis lönd,
einkum Ameríku, og kemst í náin kynni við
þjóðfélagslegt misrétti og harðvítuga
haráttu alþýðunnar fyrir daglegu hrauði
og mannréttindum. Þá skildi hann til fulls
að fullkomnxmin og hið æðsta lífstakmark,
sem hann þráði svo mjög, er ekki fólgið í
kennisetningum og náðarmeðulum hinna trú-
arlegu stofnana, sem eru sjalfum ser
ósamlcvæmar í hlutleysisafstöðu sinni gagn-
vart réttilætisharáttu hinna forsmáðu og
undirokuðu í þjóðfélaginu. Halldór krefst
raunhæfra aðgerða til útrýmingar bolinu,
en lætur sig minna skipta sálmasöng og
helgar tíðir. Hina æðstu hugsjón sér
Halldór hér eftir í skipulagshundnum sam-
tökum arðrændra öreiga í þeim tilgangi að
kollvarpa auðvaldsskipulaginu og stofna
réttlátt bræðralagsþjéðfélag, nyjan og
betri heim á rústum hins ga.mla og spillta,
Hann gerist róttækur jafnaðarmaður^og
marxisti og hefur verið það fram a
þennan dag,
SkáldsagnaritTin Kiljans tekur all-
miklum stakkaskiptum við þessi aldahvörf
í heimi skoðana hans og viðhorfa. Með
róttækninni kemur aukið raunsæi. Bitur
gagnrýni og hispurslaust hað til þjoðfe-
lagsins og máttarstélpa þess tekur við af
andlegum íhugunum og heimspekilegum vanga-
veltum. Félagsleg skarpskyggni Halldérs
heldur þjóðfélaginu undir smásjá sinni og
sundurgreinir það vægðarlaust. Stílvopn
hans verður oddhvasst og tvíeggjað, enda
gerist Kiljan aðsópsmikill og afkasta-
mikill rithöfundur.
Fæsta hók Kiljans, Alþýðuhókin, kom
út árið 1929? tveim árum eftir útkomu
Vefarans mikla frá Kasmír. ílún er safn
ritgerða Kiljans og túlkar hin nýju við-
horf hans til þjóðfélags- og menningar-
mála. Kvæðakver eftir Kiljan kom út ári
síðar og er fullt að hnittnum kvæðum, sem
eru þrungin gamansömu háði, sem sprettur
af djúpri alvöru. Rekur nú hver hókin
aðra, sem allar eru markaðar róttsku raun--
sæi, en hafa til að hera mjög auðugt,
skáldlegt ímyndunarafl 0g hressandi frum-
leika og marghreytni.
Frh. í næsta blaði.