SunnudagsMogginn - 28.03.2010, Blaðsíða 28

28 28. mars 2010
E
ldgos hafa margbrotin áhrif. Þau fara
sínu fram og laga landið í hendi sér á ör-
skotsstund. Bíða hvorki umsagna sér-
fræðinga né úrskurða ráðuneyta. Og þótt
þau geti valdið ógn og skelfingu hafa þau aðdrátt-
arafl. Hvunndagsmanninn langar til að berja það
augum, sjálfur og milliliðalaust. Hann hinkrar um
stund uns hann telur öllu óhætt og eldgosið hafi
komið sér fyrir á einum stað. Fer svo og nálgast
hættuna með sama hugarfari og sá sem sækir heim
ljón í búri dýragarðsins og myndi aldrei bjóða því
dús úti á víðáttunni. Vísindamenn, fréttamenn og
ljósmyndarar fara fyrr af stað og okkur sem heima
sitjum þykir jafnvel teflt á tæpt vað. Horfin er sú
tíð sem má lesa úr ljóði Jóns Helgasonar:
Ef jarðskorpan logar jafnt efst eins og innst,
svo allt er í hreinasta voða,
er einsætt að skuli þess úrræðis minnzt,
sem öruggast muni til stoða:
Hið æstasta fjall sinna óláta binzt
og ofsi þess breytist í doða
þann dag þegar náttúrufræðingum finnst
þeir ferðbúnir til þess að skoða.
Nú þarf ekki að hotta á jarðvísindamenn og
hvetja þá með kersknisvísum til að koma sér á fjöll
og fylgjast með. Og ekki er kostur á öðru en
treysta þeim til að taka ekki meiri áhættu en nauð-
synlega. Hins vegar er ekki frítt við að bréfritara í
fjarlægum sessi sé órótt við, hve aðrir umgangast
eldstöðvar af mikilli léttúð. Eins víst er að það séu
óþarfar áhyggjur en þær eru þarna samt.
Mikil þekking en þó takmörkuð
Vísindamenn okkar sem annarra og í þessu tilviki
jafnvel ekki síst okkar vita orðið margt um eldgos
og eldfjöll og þar á meðal margt sem ekki var vitað
fyrir fáeinum árum og áratugum. Og við þessir
óbreyttu þekkingarsnauðu þegnar landsins vitum
einnig dálítið meira en áður. Til dæmis það að
barnaskólalærdómurinn um kulnaðar eldstöðvar,
sem ekki höfðu gosið í sögulegri tíð, er ekki lengur
talinn réttur. Eldfjöll miða ekki við landnám í sínu
almanaki og eru því gömul fjöll áfram til alls vís.
Fimmvörðuháls er ábending í þessa átt.
En þótt þekkingu jarðvísindamanna hafi fleygt
fram er enn margt ólært og óþekkt. Fróður maður
orðaði það svo að væri þekkingin um efnið sett í
einn stað og hitt sem menn þyrftu að vita sett á
annan kæmist fyrri bunkinn fyrir í eldspýtustokk
en hinn bunkinn þyrfti gám.
Hið óþekkta
Okkur mönnunum er tamt að gera fremur ráð fyr-
ir að þurfa að horfast í augu við það sem við þekkj-
um eða höfum haft pata af en að hið óþekkta komi
óvænt inn í okkar veruleika. Þetta er eins eðlilegt
og verða má, því að æfingar og viðbúnað er ekki
auðvelt að hanna til að mæta hinu óþekkta. En svo
skiljanleg sem slík afstaða er megum við ekki
gleyma að gefa því óþekkta og þar með því óvænta
nokkurn gaum. Það gerum við best með því að
miða viðbúnað okkar og varnir rýmilega við það
sem við þekkjum. Miklu betur getum við ekki
gert, en við kynnum að sjá illilega eftir því, ef við
gerðum miklu minna en það.
Efnahagsleg kvikuhlaup og gos
Bankavandræðin og efnahagsbilunin sem í kjölfar-
ið fylgdi kom heiminum í opna skjöldu. Marg-
verðlaunaðir doktorar og fræðimenn á heims-
mælikvarða horfðu forviða á þróunina þótt sumir
þeirra séu að reyna að tala sig og skrifa frá þeirri
nástöðu. Ástæður þess að svo fór eru örugglega
margar og enn liggja þær ekki allar á lausu. Ein
ástæðan er þó örugglega sú að menn gerðu af
ráðnum hug ekki ráð fyrir hinu óþekkta. Þeir
skýrðu það í grófum dráttum svo að þekkingu
hefði fleygt svo fram að atburðir á borð við heims-
kreppuna tengda árinu 1930 gætu tæpast orðið og
ef svo ólíklega tækist til, þá væru „tækin“ sem nú
væru tiltæk svo burðug að hægt væri að bregðast
við og kæfa kreppu í fæðingu. Öflugar tölvur,
firnasterkir seðlabankar, óvígur her fræðimanna
voru nú til staðar. Allt var þetta til komið eftir
heimskreppuna miklu. Seðlabankar voru þá til,
fræðimenn einnig og margur kunni að reikna flók-
in dæmi. En allt var það í dvergslíki við hlið trölla
nútímans. Síðast en ekki síst var upplýsinga-
streymi með hraða ljóssins nú fyrir hendi, svo
meinsemd á einum stað gat ekki grafið um sig vik-
um og mánuðum saman án þess að aðrir fengju um
það að vita og þar með ráðrúm til að bregðast við.
Og í sjálfsupphafningu sinni og gleði gleymdu
menn því vísvitandi að gera ráð fyrir hinu óþekkta
og því óvænta. Þótt hlutur hins óþekkta og óvænta
hafi dregist saman með vaxandi þekkingu er hann
ekki á bak og burt. Með öðrum orðum þá eru ekki
öll hin gömlu efnahagseldfjöll kulnuð og ný geta
enn þá birst, og líka þar sem þeirra er síst von.
Fararstjórar geta ráðið úrslitum
Íslendingar eru á leið út úr sínum efnahagsvanda,
þótt verr gangi en skyldi vegna þess að þjóðin er
svo óheppin með fararstjóra. Þeir skipta nefnilega
máli. Sagt var að sundmaður knár legði út í Erm-
arsund og ætlaði yfir. Slíkt er þrekvirki en ekki þó
ofraun viljasterkum og þrekmiklum sundmanni.
Okkar maður synti lengi en gafst svo upp eftir
mikið erfiði. Skyggni var ekki gott. Á daginn kom
að leiðsögumaður sundkappans hafði leiðbeint
honum þannig að hann synti Ermarsund langsum
og hafði svamlað leið sem var ígildi þess að þvera
leiðina fram og til baka. Íslenska þjóðin býr við
þannig leiðsögumenn núna, illu heilli. Henni er
því gert verkið tvöfalt erfiðara en þyrfti, eins og
sundmanninum forðum, en hún mun samt ná
landi. Hún er nefnilega þeirrar gerðar þessi þjóð
þrátt fyrir allt.
Þjóðarsálin
Þegar Ísland endurheimti fullveldi sitt var óblítt
um að litast. Heimsstyrjöld nýliðin hjá. Ógurleg
pest hafði tekið mikinn toll af fámennri þjóð. Og
þá var gos eins og nú, því Katla hafði brotist undan
jökli. En að flestu leyti var hagur þjóðarinnar veik-
ur og hún illa í stakk búin til að mæta áföllum. En
fullveldið endurheimta vakti von og sá atburður
hins þögla desemberdags leið aldrei „neinum þeim
Reykjavíkurbréf 26.03.10
Hefur þjóðin varðveitt sál sína?