SunnudagsMogginn - 28.03.2010, Blaðsíða 52

52 28. mars 2010
Eitt er víst – á endanum verða allar nýjar
bækur gefnar út rafrænt og obbinn aðeins
rafrænt. Stóra spurningin er þó hvað
verður um gamlar bækur, enda kostar sitt
að leysa textann úr viðjum pappírsins.
Eitt af því sem menn nefna gjarnan
þegar rætt er um kosti rafbókavæðingar
er að allar bækur verða alltaf til; engin
bók mun detta úr sölu vegna þess að ekki
eru til af henni prentuð eintök, eins og
títt gerist með bækur á pappír (og reynd-
ar æ oftar í seinni tíð, því útgefendur eru
orðnir svo passasamir með prentun að
metsölubækur klárast oft fyrir jól og þá er
ekkert annað að gera en bíða eftir kilj-
unni).
Fyrir vikið verður hægt að fá hvaða bók
sem er hvenær sem er og þá þarf ekki að
róta í mygluðum skræðum til að finna
eintak af Gulli eða Ofurefli Einars Hjör-
leifssonar Kvaran, heftið litla sem Guð-
mundur Jóns-
son, sem síðar
varð Guð-
mundur Kamb-
an skrifaði
ósjálfrátt (Úr
dularheimum),
Mannamun
Jóns Mýrdals,
Hraunabræður
eftir Árna Þor-
kelsson, Allt í
lagi í Reykjavík
eftir Ólaf við
Faxafen (Ólaf
Friðriksson) eða Liggur vegurinn þangað?
eftir Ólaf Jóhann Sigurðsson (sem hann
vildi aldrei gefa út aftur) eða Eldingu
hennar Torfhildar Hólm.
Vitanlega er þetta kostur og það ekki
lítill kostur því þá munu menn hafa að-
gang að íslenskri bókmenntasögu sem
engir nema ötulustu safnarar hafa náð til
þessa – svo framarlega sem ofangreind
verk komist á stafrænt form, en það er
náttúrlega ekki gefið. Ef svo fer, og væri
vel vinnandi að koma íslenskum bók-
menntaarfi á stafrænt form, myndi það
gefa ýmsum áður óþekkt tækifæri til að
kanna íslenskar bókmenntir.
Annað sem stafrænn bókmenntaarfur
myndi hafa í för með sér er áþekk þróun
og á sér stað í tónlistinni, en hún varð öll
stafræn fyrir mörgum árum. Þegar ung-
menni tekur upp rafgítar nú á dögum og
leitar sér að fyrirmyndum veit það ekki
annað en að Jimi Hendrix sé samtíð-
armaður Eddi van Halen (Van Halen) eða
Dimebag Darrell (Panthera) eða Adam
Jones (Tool). Fyrir honum gætu þeir eins
allir hafa spilað með sama bandinu og
hann metur þá án sögulegs samhengis.
Þegar bækur eru allar rafrænar má gera
því skóna að álíka myndi eiga sér stað
með tímanum, að menn læsu þau sem
samtíðarmenn Sigurð Pétursson sýslu-
mann, Jón Ólafsson úr Grunnavík, Hall-
dór Laxness og Oddnýju Eiri Ævars-
dóttur.
Úr viðjum
pappírs
Orðanna
hljóðan
Árni Matthíasson
arnim@mbl.is
’
Eitt er
víst – á
endan-
um verða allar
nýjar bækur
gefnar út raf-
rænt og obbinn
aðeins raf-
rænt.
H
ér er leyndarmálið. Það er
mjög einfalt: maður sér ekki
vel nema með hjartanu. Það
mikilvægasta er ósýnilegt
augunum.“
Þessi boðskapur í Litla prinsinum,
sögu Antoines de Saint-Exupérys, hefur
heillað tugmilljónir manna. Bókin er ein
ástsælasta skáldsaga allra tíma, hefur
verið þýdd á 180 tungumál og selst í
rúmlega 80 milljónum eintaka. Hún kom
út árið 1943 og höfundurinn lést ári síðar,
44 ára gamall þegar flugvél hans steyptist
í Miðjarðarhafið í júlímánuði 1944.
Bókin kom fyrst út hér á landi árið
1961, var endurútgefin og nú er hún
komin út að nýju og mun vonandi fá þær
móttökur sem hún á skilið; sem er að
verða metsölubók. Bók eins og þessa eiga
einfaldlega allir að lesa ef þeir á annað
borð vilja lesa til að hrífast. Þórarinn
Björnsson þýddi bókina á sínum tíma svo
einkar vel og dóttir hans Guðrún Hlín
Þórarinsdóttir hefur yfirfarið þýðinguna.
Gerði heiminn fallegri
Saint-Exupéry var flugmaður og rithöf-
undur og virðist hafa verið mjög sér-
stakur maður. Nokkrum árum áður en
hann skrifaði Litla prinsinn kynntist
Anne, eiginkona flugkappans Charles
Lindberghs, honum. Hún elskaði eig-
inmann sinn en varð afar ástfangin af
franska rithöfundinum og gleymdi hon-
um aldrei þótt kynni þeirra yrðu stutt.
Þegar Anne frétti lát Saint-Exupérys
syrgði hún hann ákaft og skrifaði í dag-
bók sína: „Hann var eins og sól eða tungl
eða stjörnur sem lýsa upp jörðina og gera
allan heiminn og lífið fallegra. Nú er
jörðin án birtu og ekki lengur eins fal-
leg.“ – Hún sagði um hann að hann hefði
verið drifinn áfram af ást, skilningi og
samúð gagnvart manneskjum. Þetta eru
einmitt eiginleikar sem opinberast
greinilega í Litla prinsinum þar sem ein-
lægni og hreinleiki hugans eru í fyr-
irrúmi, bæði í frásögninni sjálfi og í boð-
skap verksins.
Að varðveita barnið í sér
Saint-Exupéry skrifaði söguna á heimili
franska málarans Bernards Lamottes í
Connecticut í Bandaríkjunum. Hann
gerði jafnframt vatnslitamyndirnar fal-
legu sem fylgja með sögunni. Saman
skapa myndir og texti einstaklega
töfrandi bók sem heillar jafnt börn
sem fullorðna. En vitaskuld er
það með þessa bók eins og
aðrar að alltaf eru ein-
hverjir sem láta sér
fátt um finnast.
Þeir eru örugg-
lega ein-
hverjir
sem eru
ekki
móttækilegir fyrir sögu sem er tilfinn-
ingarík um leið og hún er full af við-
kvæmni og trega. Og svo hefur hún ótví-
ræðan boðskap fram að færa.
Skáldsagan um litla prinsinn er sögð
vera innblásin af reynslu höfundarins
þegar hann brotlenti flugvél sinni í Sa-
hara árið 1935. Sagan gerist einmitt í Sa-
hara-eyðimörkinni þar sem flugmaður
brotlendir og hittir lítinn dreng sem bið-
ur hann um að teikna fyrir sig kind. Í
gegnum samskipti sín við barnið lærir
flugmaðurinn að meta mikilvægi inni-
legra samskipta um leið og hann upp-
götvar barnið í sér. Bókin er hugleiðing
um lífið, hvernig menn kjósa að lifa því
og hvernig þeir ættu að lifa því.
„Allir fullorðnir menn hafa fyrst verið
börn. En fáir þeirra muna eftir því,“ segir
Saint-Exupéry í inngangsorðum bók-
arinnar. Það eru mikilvæg skilaboð í Litla
prinsinum, ekki síst þau hversu mik-
ilvægt það sé að varðveita barnið í sér.
Saint-Exupéry telur að þeir fullorðnu
glati hreinleika sínum, bjartsýni og
frumleika þegar þeir gleyma barninu í
sér. Þarna er hann svosem ekki að segja
neinar stórfréttir því margir hafa orðið til
þess í gegnum aldirnar að benda á mik-
ilvægi þessa. Saint-Exupéry segir þetta
hins vegar á svo hrífandi hátt að skila-
boðin virka fersk og ný og mikilvæg í
hvert sinn sem bókin er lesin.
Að bindast böndum
Barnið, litli prinsinn, er mest heillandi
persóna þessarar frægu sögu. En sú vitr-
asta er refurinn, sem öðrum fremur kann
að skilgreina djúpa vináttu og mikilvægi
hennar fyrir þá sem bindast sterkum
böndum. Saint-Exupéry finnur snjalla
samsvörun þegar hann lætur orðið
„temja“ jafngilda því að bindast annarri
persónu vináttuböndum.
Í frægasta kaflanum í Litla prinsinum
segir refurinn við prinsinn: „Fyrir mér
ertu enn aðeins lítill drengur, líkur þús-
undum annarra drengja. Og ég þarfnast
þín ekki. Og þú þarfnast mín ekki held-
ur. Fyrir þér er ég aðeins refur eins og
þúsundir annarra refa. En ef þú temur
mig munum við þarfnast hvor annars. Þú
verður mér eitthvað einstakt í heim-
inum. Og ég verð þér eitthvað einstakt.“
Og litli prinsinn sannreynir að þetta er
rétt þegar vinátta myndast milli hans og
refsins. Því getur hann sagt við rósir sem
hann mætir (þetta er einmitt bók þar sem
rósir geta talað og hlustað): „Þið eruð
ekkert ennþá. Þið hafið ekki bundist
neinum og enginn hefir bundist ykkur.
Þið eruð eins og refurinn minn. Hann var
aðeins refur meðal þúsunda annarra refa.
En ég hefi gert hann að vini mínum og nú
er hann einstakur í heiminum.“
Og litli prinsinn snýr aftur til refsins
sem segir við hann: „Þú berð að eilífu
ábyrgð á því sem þú hefur bundist bönd-
um.“
Í þessum sama kafla segir refurinn
einkunnarorð bókarinnar: „Maður
sér ekki vel nema með hjartanu.
Það mikilvægasta er ósýnilegt
augunum.“
Litli prinsinn er bók
sem ólgar af tilfinningu
og er ákall til þeirra full-
orðnu að taka sig á, end-
urheimta barnið í sér
og lifa í sátt og skilningi
við sjálfa sig og aðra.
Barnið, virðist höfund-
urinn vera að segja, er
sannasta og einlægasta
manneskja sem til er.
Engin ástæða er til að
draga þá niðurstöðu í
efa.
Litli prinsinn eins og höfundurinn teiknaði hann.
Prinsinn eilífi
Ný útgáfa af hinni dáðu
og marglofuðu bók
Litla prinsinum eftir
Antoine de Saint-Ex-
upéry er komin út í ís-
lenskri þýðingu.
Kolbrún Bergþórsdóttir kolbrun@mbl.is
Antoine de Saint-Exupéry
Lesbók