Skólablaðið - 01.03.1982, Blaðsíða 16

I. RÍKIS VALDm
Þaö er kjarni ríkisvalds, aö tiltekinn
hópur manna hefur einokun á ofbeldi. Af
einokun á ofbeldi leiðir, aö tiltekinn hóp-
-ur manna er undir vopnum, en allur fjöldinn
er vopnlaus. Þessi einokun á ofbeldi er
forsenda þess, að fámennur hópur manna geti
einokað völd innan samfélagsins, sett lög
og reglugerðir um hegðun fólks og dæmt það
fyrir ranga hegðun. Þetta er kjarni ríkis-
valdsins, hvort sem þaö er einveldi kon-
unga eða form þess er þingræði, sem grein
ist í löggjafarstofnanir, framkvæmdavalds-
hafa eöa dómstóla, eins og viö þekkjum
innan okkar ríkisvalds. Ávöxtur borgara-
byltinga 17. og 18. aldar í Evrópu var
einmitt þetta ríkisvald, sem tryggja átti
mönnum almenn lýöréttindi: skoöanafrelsi,
fundafrelsi, trúfrelsi o.s.frv.
Sósíalistar gagnrýndu þetta borgaralega
ríkisvald allt frá fyrstu -tíö. Annars vegar
var bent á, að ekki væru skilyrði fyrir
raunverulegt jafnrétti, meöan efnalegur jöfnuður
væri ekki kominn á. Hins vegar var fullyrt,
að þetta stjórnskipulag tryggöi ekki raun-
verulegt lýöræði, vegna þess að ríki'svaldið
stóð eftir sem áöur utan viö samfélagiö.
Ríkisvaldiö og þjóðþingin tóku ákvarðanir í
nafni fjöldans, en það var ekki fjöldinn
sjálfur, sem tók ákvaröanirnar. Gagnrýnin
snerist þannig gegn þingræöisskipulaginu,
en það breyddist óöum út á 19.öld.
I afstöðunni til ríkisvaldsins mátti
greina þrjá meginstrauma innan sósíalískrar
hreyfingar. Þessir straumar voru fullmótaö-
ir skömmu eftir síðustu aldamót. Það var
afstaðan til baráttuleiðarinnar að sósíal-
ismanum annars vegar og afstaöan til þess/
hvernig skilgreina bæri sósíalískt sam-
félag hins vegar, sem deilurnar stóöu um.
Þingræðis j afnaöarmenn(sósíaldemókratar)
vildu koma á miðstýrðum áætlunarbúskap í
hagkerfinu og tryggja tekjujöfnuö milli
stétta og stýra hjá vaxandi efnahagskreppum.
En áætlunarbúskap átti aö koma á á þing-
ræðislegan hátt meö löggjöf. Kommúnistar
-eöa bolsévíkar, eins og þeir kusu aö kalla
sig,- vildu líka koma á miðstýrðum áitlunar-
búskap, en töldu þingræéisleiðina ófæra.
Þeir vildu vopna verkafólk og mynda verk-
smiðjuráð og hverfaráö, sem áttu, í bylt-
ingunni a.m.k., að setja sér eigin lög og
dómstóla og „mölbrjóta" þannig ríkisvaldið.
Þriðja aflið, anarkistar, vildu líka brjóta
ríkisvaldið niður á þennan hátt, en þeir
voru andvígir hvers konar miðstýringu og
vildu þess í stað, að samfélagseiningarnar,
sveitarstjórnirnar, o.s.frv. væru sem mest
sjálfum sér nógar í framleiðslu og neyslu
og væru þannig óháöar miðstýringu og
strangri áætlanagerö. Anarkistar vildu jafn-
framt afnema einokun stjórnmálaflokka á
ríkisvaldinu og voru þannig í andstöðu viö
bolsévíka, sem komu á flokkseinræöi, þegar
þeirra tími rann upp í rússnesku bylting--
unni 1917.
II. HVAÐ ER ANARKISMI
„Hver sá, sem afneitar yfirvöldum og
berst gegn þeim, er anarkisti". Þessi skil-
greining kom fram árið 1895. I einfaldleika
sínum er þessi skilgreining mjög freistandi/
en þaö, sem fyrst ber aö varast, þegar
fjallað er um anarkisma, er einfaldleiki.
Fáar kenningar eöa hreyfingar hafa veriö
svo ruglingslega misskildar af almenningi,
og hafa vegna eigin nálgunar og fjölbreytni
gefiö eins mikið tilefni til ruglings. Því
skal byrjaö á því að reyna að gefa skil-
greiningu. Hvað er anarkismi, og hvaö er
hann ekki?
Staðhæfingin frá 1895 hér aö ofan
dregur fram það, sem mér sýnist vera kjarn-
inn í hugtakinu anarkismi. Allir anarkistar
afneita yfirvaldi, margir berjast gegn því.
En það er engan veginn réttlætanlegt að
kalla hvern þann, sem afneitar yfirvaldi og
berst gegn því, anarkista. Sögulega er
anarkismi kenning, sem gagnrýnir ríkjandi
þjóöskipulag, setur fram skoðanir um æski-
legt framtíðarþjóðskipulag og leiðir til