SunnudagsMogginn - 22.05.2011, Qupperneq 33

22. maí 2011 33
Jón segir óendanlega margt hafa breyst á þessum 32 árum
í starfinu. Sem dæmi nefnir hann vegalengdir milli Sauð-
árkróks og Reykjavíkur, en ófáar ferðirnar þurfti að fara
fyrstu árin þegar skólinn var að slíta barnsskónum. Eitt
sinn var lengdin mæld með upplestri á Fóstbræðrasögu og
skiptumst þeir þrír eða fjórir á að lesa, Jón minnir þó að bíl-
stjórinn hafi ekki lesið. Entist þá bókin alla leiðina til höf-
uðborgarinnar. Einnig voru kílómetrarnir suður jafnmargir
og dagarnir í árinu, eða 365, en núna er búið að stytta það
viðmið um eina 2-3 mánuði. Samsvarar vegalengdin í dag
því sem dugað hefði á Blönduós áður.
Ferðirnar suður til fundar við embættismenn og ráðherra
þurfti stundum að fara við erfiðar aðstæður um miðjan vet-
ur. Ein þeirra er Jóni í fersku minni, en með honum sem oft-
ar voru Þórður Þórðarson, þáverandi bæjarstjóri, og sr.
Hjálmar Jónsson, sem var þá formaður skólanefndar. Áttu
þeir að hitta Ingvar J. Gíslason, þáverandi mennta-
málaráðherra, snemma morguns fyrir sunnan og því var
lagt af stað kvöldið áður. Veðurspáin var ekki góð en af
stað var farið á bíl Þórðar, amerískri drossíu sem var ekki
beint hentugust farartækja til vetrarferða um fjallvegi. Einn
farþegi til var með, „svona sem viðbótar ballest til að efla
vegfestuna,“ segir Jón og glottir en þetta var Haukur Guð-
laugsson, söngmálastjóri þjóðkirkjunnar.
Fjórir prestar á upphafinni bæn
Þegar komið er fram í Varmahlíð er veðrið strax farið að
versna og skyggni lítið. Ákveðið er að halda för áfram og
elta stóran flutningabíl sem bar að, eða öllu heldur efri ljós-
in aftan á vagninum. Gekk það eftir upp á Vatnsskarðið,
eða þar til að þeir týndu ljósunum í einni beygjunni í hríð-
arkófi og keyrðu út af. Einhvern veginn tókst þeim þó að
losa bílinn úr skafli og ýta honum upp á veg. Taka þeir til
við að komast af stað í hálkunni og hoppa þeir fyrstir, sem
mest voru áfram um að komast suður upp í bílinn, nema
hvað að þeir sjá að Haukur hefur orðið eftir. „Einhverju
verður að fórna fyrir góðan málstað,“ hrópar Jón yfir söfn-
uðinn, um leið og bíllinn kemst á skrið upp brekkuna ofan
við Vatnshlíðarvatn. Ekki var nú ætlunin að skilja Hauk eft-
ir, heldur var gengið til móts við hann eftir að bíllinn hafði
komist upp brekkuna. Að þeirri björgun lokinni settust þeir
allir inn í bíl og köstuðu mæðinni, orðnir heldur kaldir og
ekki beint klæddir til útivistar í svörtum jakkafötum.
Í því koma fjórar konur á Lödu Sport jeppa með keðjum
og spyrja hvort ekki sé allt í lagi með förumenn. Þeir töldu
svo vera en höfðu á þessum tímapunkti gert sér grein fyrir
að drossía Þórðar myndi ekki duga lengi í þessari færð.
Horfðu þeir því öfundaraugum á eftir Lödunni er konurnar
hurfu á braut í kófið. En á Blönduós komust þeir við illan
leik og ákveðið var að reyna að útvega annað ökutæki í
stað drossíunnar. Bankað var upp á hjá bílaleigu staðarins
og umboðsmaðurinn sagðist geta útvegað þeim lítinn
jeppa. Kom þá í ljós að um var að ræða sömu Löduna og
konurnar fjórar höfðu verið á. Þær höfðu þá nýlega skilað
bílnum og sagst hafa séð furðulega sýn uppi á Vatnsskarði,
þar hefðu verið fjórir prestar á upphafinni bæn, og ekki vit-
að hvort þar væri á ferð einhver sértrúarsöfnuðurinn! „Við
létum ekkert uppi um að þetta hefðum verið við, þögðum
þunnu hljóði,“ segir Jón og brosir. Áfram hélt förin en núna
á Lödunni góðu. Er komið var upp á Holtavörðuheiði rákust
þeir á mann á Skoda-bifreið úti í skafli. Eftir smárekistefnu
var ákveðið að koma manninum til hjálpar og draga hann út
úr skaflinum og bílinn með. Fór Skódinn síðan á undan
þeim í hríðinni og var hersingin komin vel niður af heiðinni,
eða að Hvassafelli í Norðurárdal að viftureimin í Lödunni
slitnar, á þeim stað er Þorgeir Hávarsson hjó höfuð af
manni nokkrum hálslöngum í Fóstbræðrasögu. Þá kom sér
vel að hafa bjargað manninum á Skódanum, sem dró Löd-
una niður í Borgarnes. Sannaðist þar máltækið „æ sér
hjálp til hjálpar“.
Þá tók við viðgerð á Lödunni í Borgarnesi en loks tókst
þeim félögunum að ná fundi Ingvars menntamálaráðherra.
Einn úr hópnum, sem ekki verður nafngreindur hér, var þó
svo mæddur eftir ferðalagið að hann birtist ekki fyrr en
langt var á fundinn liðið.
Kraftar að ofan eða neðan?
Hilmir Jóhannesson, húmoristi og hagyrðingur með meiru á
Sauðárkróki, félagi Jóns og Hjálmars í stjórn Feykis, hafði
orð á því að ólíkir kraftar héldu þeim mönnum á veginum. Í
tilviki Hjálmars væri það ósýnileg hjálparhönd að neðan en
einhver hönd að ofan héldi Jóni á veginum. Í tilviki Þórðar
væri það tilviljunin ein sem réði! Með stríðnissvip bendir
Jón á að svona hafi kenning Hilmis verið upprunalega,
Hjálmar hafi hins vegar breytt henni í ævisögu sinni af mis-
gáningi enda ekki áttað sig á að nokkur vildi nokkuð hafa
með góðan klerk að gera í neðra!
Ævintýraferð á fund ráðherra
ing misjafnlega niður á sveitarfélögunum og þyngstur var
bagginn á þeim smærri en enginn á þeim stærstu. Á sama
tíma var rekstur menntaskóla algerlega greiddur af ríkinu
fyrir stöndugustu sveitarfélögin. Tók Jón þátt í baráttu
fyrir breytingu á þessu en hann nefnir tímabilið 1974-
1990 „lögleysuna“ í sögu framhaldsskólanna hér á landi.
„Þarna var ranglætið klárlega mest,“ segir Jón er hann
rifjar þetta upp. „Við söfnuðum liði allra sveitarstjórna í
landinu sem stóðu að framhaldsskólum til samstarfs um
að leggja frumvarp fyrir alla þingflokka til laga sem
myndu jafna þessa aðstöðu.“ Samstaðan skilaði þeim ár-
angri að frumvarp komst loks í gegn árið 1988 þess efnis
að ríkið greiddi rekstrarkostnað framhaldsskóla en sveit-
arfélög tækju þátt í stofnkostnaði að 40% hluta en ríkið
60%. Jafnframt var áfangakerfi framhaldsskóla bundið í
lög, auk fleiri breytinga sem náðust í gegn.
En áfram hélt baráttan fyrir bættu starfsumhverfi fjöl-
brautaskólanna. Jón var á þessum tíma, 1992, formaður
Skólameistarafélags Íslands sem stóð í stappi við stjórn-
völd um fjárveitingar til skólanna, aukið sjálfstæði þeirra
og valddreifingu. Kom félagið fram með nýjar hugmyndir
um hvernig ætti að skammta fjármagn til skólanna og
greina þarfir þeirra betur með tilliti til námsframboðs og
annarra viðmiða. Í því skyni var farið til Danmerkur og
Kanada, til að kynna sér og heyja hugmyndir um fyr-
irkomulag í þessum málum. Jón segir þessa vinnu að
sumu leyti hafa snúist í höndum skólamanna og þeir fært
stjórnvöldum snúið tæki til að takmarka og skammta
fjármuni.
Stórveldisdraumórar
Fyrsta brautskráning stúdenta frá Fjölbrautaskólanum fór
sem fyrr segir fram 1982 og árið eftir var verknámshúsið
tekið í notkun. Nemendum fjölgaði jafnt og þétt. Þeir
komu ekki aðeins af Norðurlandi vestra heldur einnig
víðar að, frá Vestfjörðum til Austfjarða. Með fjölgun
framhaldsskóla hefur nemendum úr fjarlægari lands-
hlutum fækkað en í seinni tíð má þó merkja fjölgun nem-
enda af suðvesturhorni landsins. Síðastliðið haust var
Menntaskólinn á Tröllaskaga stofnaður og þangað sækja
nú Siglfirðingar bóknámið frekar en í FNV, en halda þó
áfram að sækja verknámið. Samkeppni hefur því aukist
um nemendur en Jón hefur ákveðnar skoðanir á þessari
þróun. Gefum honum orðið:
„Í námsskrármálum og uppbyggingu skóla erum við
Íslendingar með stórveldisdraumóra í sundurgerð náms-
skrárgerðar einstakra skóla, það er eins og við höldum
okkur vera á stærð við ríki Bandaríkjanna. Því miður er
það okkar ofmetnaður, sem verður til þess að við kunn-
um okkur ekki hóf. Auðvitað er það mikill fengur fyrir
hvert byggðarlag að hafa framhaldsskóla en þetta er þó
jafnvægisíþrótt. Skynsemin mælir fyrir því að við þurfum
að finna þau mörk sem felast í stærðinni. Þetta þurfum
við að stilla af af lítillæti og hófsemi, en við náum því ekki
vegna stórlyndis okkar,“ segir Jón og heldur áfram.
„Við Íslendingar erum smáþjóð sem höfum ekki efni á
að reisa okkur hurðarás um öxl. Við þurfum að vera með
einfalt og samhæft námskerfi fyrir alla framhaldsskóla, en
ekki hleypa þeim hverjum út undan öðrum í allar áttir,
þannig að grundvöllur verður rýrari fyrir kennslu-
gagnasmíði eða samhæfingu. Áfangarnir verða svo mis-
munandi. Ég veit til þess að menn í háskólunum telja
okkur hafa efni á þessu, en ég er þeim ekki sammála.“
Þrátt fyrir aukna samkeppni segir Jón samstarf fjöl-
brautaskóla þó hafa aukist. Þannig segir hann skólann
eiga í samstarfi um námsskrárvinnu við framhaldsskólana
á Ísafirði, í Neskaupstað og Vestmannaeyjum og auk þess
gott samstarf við Menntaskólann á Tröllaskaga.
Skólinn hefur skapað sér ákveðna sérstöðu með öfl-
ugum verknámsdeildum, sem búa yfir allri nýjustu tækni.
Hafa nemendur FNV í verknáminu unnið til fjölda verð-
launa, enda segir Jón að skólinn hafi átt miklu og góðu
kennaravali að fagna gegnum tíðina. Nýverið var verk-
námshúsið stækkað og bætt m.a. við svonefndri FAB-LAB
stofu, sem er smíðastofa með fullkomnum hátæknibún-
aði. Stendur sú stofa almenningi einnig til boða, ekki að-
eins nemendum skólans. Skólinn býður upp á fjölbreytt
iðn- og starfsnám og í haust á að bæta við námi í hús-
gagnasmíði og bifvélavirkjun, en síðartalda námið hefur
ekki staðið til boða síðan kennsla í bifvélavirkjun var að
mestu færð undir Borgarholtsskóla.
Eins og kemur fram í inngangi hefur Jón brautskráð yfir
tvö þúsund manns og enn fleiri nemendur hafa heyrt
undir hans stjórn. Spurður hvort hann greini einhverjar
breytingar á nemendum nú og fyrir þremur áratugum
segir Jón þetta vera eins og í vínframleiðslunni, merkj-
anlegur munur sé á uppskerunni. „Við höfum alltaf fund-
ið fyrir því að miklar sveiflur eru á milli árganga. Þetta er
náttúrulegt fyrirbæri. Það verða einhvers konar menn-
ingarsveiflur á milli árganga. Þetta er einnig upplifun
kennara í grunnskólunum,“ segir Jón, en bætir við að frá
skólanum hafi jafnan farið afburðanemendur sem hafi
vegnað vel í lífinu. „Ég get ekki verið annað en sáttur við
það.“ En skyldi skólameistarinn einnig vera sáttur við
hvernig FNV hefur þróast gegnum tíðina? „Já, ég er það,“
svarar Jón að bragði, „ég gerði mitt besta og svo geta
menn verið misjafnlega ánægðir með það,“ bætir hann
við og brosir. Jón segist ekki ætla að leggja eftirmanni sín-
um einhverjar línur um framtíðarsýn eða skipulag skól-
ans. Þó nefnir hann tvennt sem hann vildi sjá gerast, að
skólinn geti farið að bjóða upp á nám í hönnun og hugað
verði betur að áhugasviði kvenþjóðarinnar. „Það er karl-
lægur halli á skólanum og við þyrftum að huga betur að
áhugamálum kvenþjóðarinnar, þær sækja verknámið í of
litlum mæli.“
Suður á mölina
Af þeim skólameisturum er nú starfa er Jón sá skóla-
meistari sem gegnt hefur lengst því starfi, en að und-
anskildu einu ári í námsleyfi í Kanada eru þetta orðin 32
ár. Hann segist hafa verið að íhuga að hætta fyrir tveimur
árum, eftir að hafa gengist undir hjartaaðgerð, en ákveðið
að halda áfram þó að starfsaldur hans hefði heimilað hon-
um að hætta vegna svonefndrar 95 ára reglu. „Eftir að-
gerðina fór maður að hugsa um lífsins framgang, maður
verður víst ekki eilífur. Ég hætti um þær mundir er haust-
litir fara að gera vart við sig í einstökum hlíðum fjalla
áveðurs og áður en bændur reka sauðfé af fjöllum háum
og fjarlægum. Um hlut hins óbærilega léttleika tilver-
unnar og þess að vera „gegnumsýrður af heilögum inn-
blæstri líkt eins og blóðmörskeppur í blásteinslegi, titr-
andi af upplyftingu“ læt ég fátt sagt um þessar mundir en
það ætti að auðvelda manni að stíga upp af stólnum,“ seg-
ir Jón, kominn á flug og farinn að vitna í Þórberg Þórð-
arson.
En hvað skyldi svo taka við að lokinni síðustu braut-
skráningunni? „Ég ætla að gerast róni,“ heyrist mér Jón
segja. „Ha, róni?“ hvái ég. „Nei, Roni,“ leiðréttir Jón og
vísar þar til skammstöfunar sem hann hefur tileinkað
þeim er búa í Reykjavík og nágrenni, á RONI, svona í ætt
við gamla KRON. Þau hjónin ætla semsagt að flytja suður
á mölina og njóta þar efri ára lífsins.
„En ég vildi nú gjarnan vera jarðsettur hér í Skaga-
firði,“ segir Jón að endingu, með glettnisglampa í augum,
„þá gæti ég fylgst betur með framhaldinu ofan af Nöfum –
þó ekki strax.“
Ljósmynd/Pétur Ingi Björnsson