SunnudagsMogginn - 22.05.2011, Qupperneq 42

42 22. maí 2011
K
æra karlremba!
Mikið er ég orðin þreytt á
tungutaki þínu. Ég ætla að
segja þér hvers vegna og von-
ast til að þú áttir þig á hvað tungutak þitt
segir um þig.
Orðanotkun fólks endurspeglar viðhorf
þess til manna og málefna. Um það hefur
verið ritað á þessar síður áður en ég hef á
tilfinningunni að þú hafir misst af þeim
pistlum. Tungumálið getum við notað til
að hafa áhrif á fólk. Auglýsingar eru gott
dæmi um þess konar vald málsins. Með
auglýsingum er reynt að fá fólk til að
kaupa það sem auglýst er. Stundum er
reynt að höfða til grunnhvata mann-
skepnunnar, einhverra drauma sem
marga dreymir og þar fram eftir götunum.
Það væri til að mynda ólíklegt að rúm
væru auglýst með því orðalagi að sá sem í
því svæfi ætti í vændum vondan næt-
ursvefn.
Myndmál í auglýsingum þjónar álíka
hlutverki. Þess vegna er nauðsynlegt að
vera jafnlæs á myndir og orð. Kæmi það
ekki skemmtilega á óvart ef eldgamall karl
væri látinn auglýsa svalt hárgel? Sennilega
þætti okkur það pínulítið kjánalegt
(a.m.k. ef við erum mjög ung). Það er ekki
tilviljun að stæltur töffarastrákur er látinn
auglýsa töff hárgel. Okkur sem eigum eftir
að kaupa gelið langar innst inni að vera
eins og töffarastrákurinn, eða skvísan í
morgunkornsauglýsingunni. Þetta vita
allir sem búa til auglýsingar, það þarf að
selja neytendum vöru.
Auglýsingar, eins og annað, geta hins
vegar farið langt yfir strikið. Ég þoli til
dæmis ekki að íþróttaskór séu auglýstir
með flennistórri mynd af konu sem er á
brjóstahaldinu. Kannski hef ég ekki séð
smáaletrið þar sem stendur að skórnir séu
sérhannaðir fyrir brjóstvöðvana. Ég þoli
heldur ekki að naktar konur séu í aðal-
hlutverki í rakspíra og ilmvatnsauglýs-
ingum. Ég hefði þó haldið að þær auglýs-
ingar ættu að höfða til ólíkra hópa. Ég tel
mig hins vegar vita af hverju auglýsendur
nota þessar myndir og hvað þær segja um
viðhorf þeirra, meðvituð eða ómeðvituð.
Ég veit líka hvernig markaðsmenn munu
bregðast við: Maður notar bara það sem
selur!
Einmitt kæra karlremba! Konur hafa
verið seldar um aldir, farið með þær eins
og dýr á markaði. Það er kannski þess
vegna sem rottumars var talinn heppileg
hliðarvitundarvakning við mottumars?
Hvað segir það um viðhorf manna til
píkuhára kvenna að kalla þau rottu? Þú
veist eins vel og ég að mörgum finnast fer-
fættar rottur ógeðug dýr og að þær geta
borið með sér ýmsa sjúkdóma og fyrir þær
er eitrað. Er það sú hugmynd sem þú,
kæra karlremba, hefur af píkuhárum og
finnst best að þeim sé eytt? Á vefnum
bleikt.is, vef fyrir drottningar, er fróðleg
lesning um rottumars frá 11. mars 2011.
Þar er sagt að píkuhárin séu „vírnet á vag-
ínunni – frumskógur“. Hins vegar þykir
motta einkar fögur og karlmannleg, ekki
stálull á snoppunni. Rottan er hins vegar
ekki talin auka kvenleikann heldur þvert á
móti. Síðast þegar ég vissi þá var það ein-
mitt til marks um að stelpur væru að byrja
að breytast í konur þegar píkuhárin byrja
að vaxa, alveg eins og strákar byrja að
breytast í karla þegar þeim fer að vaxa
skegg (og punghár ef út í það er farið).
Ég er líka orðin svo þreytt á því að orðin
kona/kerling/kelling séu notuð til að lýsa
andúð á fólki. Ég heyrði til dæmis
fótboltastrák hreyta í andstæðing sinn
þegar honum virtist ofbjóða viðbrögð
hans: „Andskotans kona ertu“ og af rödd-
inni að dæma var það andstæðingnum
ekki til hróss. Hvernig hefði verið að nota
til dæmis orð eins og vælukjói, væskill nú
eða bara karl? En nei, kæra karlremba, þú
veist fátt verra en að vera líkt við konu.
Kannski segistu ekkert meina með því en
ég er orðin þreytt á þeim viðhorfum sem
málnotkun þín endurspeglar.
Andskotans karl
ertu: Opið bréf til
karlrembu
’
Ég þoli til dæmis ekki
að íþróttaskór séu
auglýstir með flenni-
stórri mynd af konu sem er
á brjóstahaldinu. Kannski
hef ég ekki séð smáaletrið
þar sem stendur að skórnir
séu sérhannaðir fyrir
brjóstvöðvana.
Tungutak
Halldóra Björt Ewen
hew@mh.is
Það liggur ekki í augum uppi en hér er verið að auglýsa nýja tækni í myndavél.
B
ob Dylan er sennilega sá tónlist-
armaður, sem mest áhrif hefur
haft undanfarna hálfa öld. Þó er
ekki nokkur leið að henda reiður
á honum. Sérstaklega lenda þeir í vand-
ræðum, sem vilja gera hann að talsmanni
og fulltrúa heillar kynslóðar og þó hefur
hann samið lög, sem ekki er hægt að kalla
annað en innblásna baráttusöngva, og flyt-
ur þau enn. Ekki eru þeir betur staddir,
sem reyna að skilgreina hann, og nóg hefur
verið reynt. Um þessar mundir flæða á
markað bækur um Dylan og blöð og tímarit
eru uppfull af greinum. Dylan verður sjö-
tugur 24. maí og finnur enga eirð í sínum
beinum.
Dylan virðist skírskota til fólks um all-
an heim og þó er vart hægt að finna banda-
rískari listamann. Í lögum hans er að finna
þjóðfélag, sem í raun er ekki til, einhvers
staðar á milli villta vestursins, flakkaraver-
aldar Johns Steinbecks og utangarðstilveru
á okkar tímum, heim loddara, ævintýra-
manna, þúsundþjalasmiða, trúða, fífla,
snákaolíusölumanna, hjartagosa og lukku-
riddara.
„Ég syng heiðarlegt efni og er sam-
kvæmur sjálfum mér,“ sagði Dylan ein-
hverju sinni í viðtali við Robert Shelton.
„Það er allt og sumt og mér gæti ekki staðið
meira á sama um hvað aðrir segja.“
Dylan hefur nánast linnulaust verið á
tónleikaferðalagi frá 1988. Umsagnir um
tónleika hans eru misjafnar, stundum
virðist sem honum haldi engin bönd,
stundum gengur ekkert upp. Dylan um-
gengst sína eigin arfleifð af dirfsku og virð-
ingarleysi. Eins og tónleikagestir heyrðu
þegar Dylan tróð upp í Laugardalshöll í
hittiðfyrra geta gömlu lögin hans verið
óþekkjanleg og mun líklegra að þau þekk-
ist á því að heyra megi textabrot en að bera
megi kennsl á laglínur. Þannig getur eng-
inn slegið eign sinni á Dylan.
Upphaf Dylans var í bandarískri þjóð-
lagatónlist. Hann sótti innblástur í tónlist-
armenn á borð við Woody Guthrie, söng
um hlutskipti öreiga og undirmálsfólks.
Afköst hans á sjöunda áratugnum voru
gríðarleg. Á árunum 1962 og 1963 kveðst
hann hafa samið rúmlega 100 lög. Lagið
Blowin’ in the Wind á hann að hafa samið á
20 mínútum fyrir tónleika á mánudags-
kvöldi. Hann segist hafa verið svo frjór á
þessum tíma að hann hafi ekki þorað að
leggjast til svefns á kvöldin af ótta við að
missa af lagi. Þrjár af hans bestu plötum,
Bringing It All Back Home, Highway 61 Re-
visited og Blonde on Blonde komu út á 18
mánaða tímabili á árunum 1965 og 1966.
Þegar Dylan ánetjaðist rafmagninu í tón-
list sinni fannst aðdáendum hans í þjóðlaga-
heiminum hann hafa svikið sig. Á upptöku
frá tónleikum hans í Royal Albert Hall, sem
haldnir voru 1966 og komu út fyrir rúmum
áratug, er magnað augnablik þar sem áhorf-
andi heyrist hrópa: „Júdas.“ Dylan svarar
með fyrirskipun um að hækka í botn.
Í bók sinni Chronicles Volume One
kveðst hann ekki hafa átt annars kost en að
skipta um kúrs: „Þjóðlagatónlistarsenan
hafði verið eins og paradís, sem ég varð að yf-
irgefa, rétt eins og Adam varð að yfirgefa ald-
ingarðinn. Hann var of fullkominn.“
Mick Brown sagði í grein um Dylan í
blaðinu Daily Telegraph frá viðtali sem hann
átti við hann árið 1984. „Fyrir mér hefur
ekkert laganna, sem ég hef skrifað, í raun
úrelst,“ sagði hann. „Þau ná einhverju, sem
mér hefur aldrei tekist að bæta, sama hvað
þar er sett fram. Fólk segir að þau séu „for-
tíðarþrá“ en ég veit ekki hvað það þýðir í
raun. A Tale of Two Cities [eftir Dickens] var
skrifuð fyrir 100 árum; er það „fortíðarþrá“?
Þetta hugtak, „fortíðarþrá“, er bara ein leið,
sem fólk notar, til þess að setja þig í hólf, sem
það heldur að það skilji, en ég hef aldrei
botnað í nokkrum þeirra.“
Margir aðdáendur Dylans klóruðu sér í
höfðinu þegar trúarleg þemu og gospeltónlist
urðu ráðandi á plötum hans. Í áðurnefndu
viðtali talaði hann um að „endurfæddur til
kristinnar trúar“ væri eitt af þessum hólfum
og vildi vita hvers vegna trúarskoðanir hans
hefðu valdið slíkum úlfaþyt. „Eins og ég væri
að bjóða mig fram til páfa eða eitthvað slíkt.
Öllum er sama hvaða trúarskoðanir Billy Joel
hefur, ekki satt? En það virðist skipta máli?
En af hverju? Af hverju bara ég? Mig langar að
vita það.“
Enn skiptir máli hvað Dylan gerir og
segir. Dylan kom fram í Kína í fyrsta skipti í
apríl og vakti harðar deilur. Því var haldið
fram að hann hefði látið ritskoða lagalista
sinn og sérstaklega til þess tekið að hann
hefði ekki leikið sín helstu ádeilulög, hvorki
The Times They Are A-Changin’ (fyrirsögnin
í Financial Times um tónleikahaldið í Kína
var The Times They Are Not A-Changin’) né
Blowin’ in the Wind.
Maureen Dowd, dálkahöfundur The
New York Times, lét hann hafa það óþvegið:
„Bob Dylan gæti hafa afrekað það ómögulega:
náð nýjum skapandi hæðum í að selja sig.“
Dowd sagði að Dylan væri nær að lesa aftur
línur sínar úr laginu Masters of War, sem eru
eitthvað á þessa leið: Ég held þú munir kom-
ast að því þegar dauði þinn heimtar sinn toll
að allt það fé sem þú aflaðir mun aldrei kaupa
aftur sálu þína. „Hann söng sinn ritskoðaða
Beint af
augum
„Það er allt fullt af túlkendum, en þeir eru ekki
að túlka neitt annað en eigin hugmyndir,“ sagði
Bob Dylan einhvern tímann í viðtali um tilraunir
manna til að skilgreina sig. „Enginn hefur kom-
ist nálægt því.“ Dylan verður sjötugur á fimmtu-
dag og hefur í hálfa öld verið einn áhrifamesti
tónlistarmaður heims.
Karl Blöndal kbl@mbl.is
Lesbók