Morgunblaðið - 05.07.2010, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 5. JÚLÍ 2010
Kraftajötnar Fjölskylduskemmtunin og kraftakeppnin Viðeyjarjarlinn fór fram í Viðey á laugardag. Meðal keppnisgreina voru Atlas-steinar, bændaganga, hönd fyrir hönd og kútakast.
Árni Sæberg
Að undanförnu hef-
ur verið greint frá
fréttum um marg-
vísleg málefni. Sumt
er þar ánægjulegt, en
annað er miður vit-
rænt og sumt heldur
broslegt. En enn
annað er dapurlegt,
mjög dapurlegt.
Verður hér vikið að
einu slíku málefni.
Í fréttum Rík-
isútvarpsins 1. júlí sl. er greint frá
því, að Reykjavíkurborg ætli ekki
að veita mataraðstoð í sumar á
meðan hjálparstofnanir fari í sum-
arfrí.
Formaður velferðarráðs borg-
arinnar segir m.a. í viðtali, að ekk-
ert verði gert til að bregðast við
lokunum hjálparstofnana í sumar.
Ekki sé hægt að benda skjólstæð-
ingum þeirra á önnur úrræði. Þau
séu ekki til. Formaðurinn telur þó,
að enginn muni svelta. – En hvað
ef formanninum skjátlast? Þetta
eru afar dapurlegar aðstæður. En
hugum þá að ríkisvaldinu, hvað
gerir það?
Félagsmálaráðherra segir m.a. í
viðtali, að sveitarfélögunum beri
að tryggja framfærslu íbúa sinna.
Og hann ítrekar þetta. Ráð-
herrann segir fólk ekki eiga að
svelta, þó að hjálparsamtök fari í
sumarfrí:
„Sveitarfélögin muni gæta þess
að enginn líði skort.“ – Eitthvað
virðist hér skorta á eðlileg sam-
skipti, og hver bendir á annan. En
hvernig er þetta? Var ekki í fyrra
talað um norræna velferðarstjórn
og teknar myndir af forystufólki
og Norræna húsinu því til stað-
festingar? Er þetta öll velferðin
eða þá: kaldur raunveruleikinn?
Og kannski var þetta tal um vel-
ferð heldur léttvægt og innantómt
hjal.
Hér er rétt að huga
að athyglisverðum
orðum um þetta mál-
efni. Í mannréttinda-
yfirlýsingu Samein-
uðu þjóðanna, 25.
grein, segir m.a.:
„Allir eiga rétt á lífs-
kjörum sem nauðsyn-
leg eru til verndar
heilsu og vellíðan
þeirra sjálfra og fjöl-
skyldu þeirra. Telst
þar til fæði, klæði,
húsnæði, læknishjálp
og nauðsynleg félagsleg þjónusta,
svo og réttur til öryggis vegna at-
vinnuleysis, veikinda, fötlunar,
fyrirvinnumissis, elli eða annars
sem skorti veldur og menn geta
ekki við gert.“
Og í stjórnarskrá lýðveldisins
Íslands, 76. grein, segir m.a.: „Öll-
um, sem þess þurfa, skal tryggður
í lögum réttur til aðstoðar vegna
sjúkleika, örorku, elli, atvinnuleys-
is, örbirgðar og sambærilegra at-
vika.“
Að þessum orðum ættu menn að
huga. Erum við ekki siðferðilega
skuldbundin að fara eftir þessu?
Viljum við búa í sæmilega siðuðu
samfélagi? Eða á það að vera
þannig að sumir geti jafnvel búist
við því að þola skort vegna sumar-
fría annarra? En kannski er þetta
hið nýja Ísland, framtíðarlandið,
sem suma dreymir um.
Eftir Ólaf
Oddsson
» Viljum við búa í
sæmilega siðuðu
samfélagi? Eða á það að
vera þannig að sumir
geti jafnvel búist við því
að þola skort vegna
sumarfría annarra?
Ólafur
Oddsson
Höfundur er kennari.
Borgin veitir ekki fá-
tækum mataraðstoð
Fjölmiðlar hafa
fjallað um dóma vegna
gengistryggðra lána
sem féllu á dögunum.
Þar takast á mismun-
andi sjónarmið. Frétta-
ritarar margra fjöl-
miðla virðast beinlínis
markaðssetja niður-
stöðu Hæstréttar á þá
vegu að almenningi
beri að greiða meira en
dómar Hæstaréttar
gefa til kynna. Morgunblaðið hefur
þó m.a.vísað í hagfræðinginn Gunnar
Tómasson sem bendir á að ef eðlileg
leiðrétting eigi að ná fram að ganga
eftir hrun gagnvart lántakendum
ættu samningsvextir að standa.
Öll meðvirkni með fjármálastofn-
unum rýrir málstað neytenda á Ís-
landi auk þess sem gengið yrði gegn
álitum Alþjóðagjaldeyrissjóðins
samkvæmt fræðilegum skýrslum
hans frá árunum 1999 og 2001. Einn-
ig virðast margir meðvitað grafa
undan dómskerfi landsins, það er
mjög ógeðfellt. Undarleg eru við-
horfin til réttarfars ef kókaínsalinn,
sem hafði aðeins leyfi til að selja
kartöflumjöl til neytenda og hefur
hefur verið dæmdur fyrir sölu ólög-
legra efna, fær skilmálum sínum
breytt þannig að í stað greiðslu fyrir
magnið fái hann nú greiðslu fyrir
styrkleikann.
Seðlabanki Íslands barðist eitt
sinn með þeim tækjum, tólum og lög-
um sem í landinu gilda. Bankinn
hækkaði stýrivexti mikið til að hemja
verðbólguna en allt kom fyrir ekki,
verðbólgan jókst og jókst og vextir
hækkuðu og hækkuðu. Hvers vegna?
Bankar lánuðu fjármuni erlendis
frá og framhjá Seðlabanka Íslands
og unnu gegn fjármálastöðugleika og
lögum er gilda á Íslandi. Með stuðn-
ingi núverandi kröfuhafa bankanna,
embættismanna og tilsvarandi eftir-
litsstofnana, sem brutu svo illa á ís-
lenskri þjóð, spýttu bankarnir út í
hagkerfið fjármunum sem haldið var
að þeim. Það kom ekki aðeins þeim
sem tóku gengistryggð lán illa held-
ur ekki síður þeim er verðtryggð lán
tóku. Þessir hópar ættu
því að geta staðið sam-
an.
Þessi ósköp ollu
verðbólgubáli, glæfra-
legum stýrivöxtum og
svo hruni fjármálakerf-
isins. Nú á allur pakk-
inn að leggjast á þá sem
tóku lán á Íslandi,
gengistryggð lán og
verðtryggð. Hvernig
verður leiðréttingin eft-
ir lögbrotin? Svo er fólk
hrætt með því að segja
að með því að leiðrétta
skuldir heimila verði efnahagsbatinn
hægari. Sérfræðingar varðandi Jap-
an hafa einmitt þveröfuga sögu að
segja og gagnrýna mjög að efna-
hagsbatinn hafi einmitt orðið hægari
þar því heimilum var ekki komið til
bjargar á sínum tíma.
Enginn virðist ætla að rannsaka
hið eina sanna, þ.e. hvað olli því að
hagkerfið hrundi en skýrsla rann-
sóknarnefndar Alþingis tók aðeins á
hluta vandans án þess að komast að
rótum hans. Þannig hljómaði vel
mótað skipunarbréfið til að forða al-
menningi frá sannleikanum.
Hjákátlegt er að heyra það nú að
Seðlabanki Íslands og Fjármálaeft-
irlitið ætli að tryggja fjármálastöð-
ugleika með nýlegum tilmælum sín-
um og okurvöxtum sem mynduðust
vegna fjármálaóstöðugleika sem
bankarnir stuðluðu að. Ganga á er-
inda lögbrjóta en ekki brotaþola og
unnið markvisst gegn hagsmunum
neytenda á Íslandi og farið eftir allt-
of háum „lægstu“ vöxtum Seðla-
banka Íslands sem urðu svo háir
vegna þess að bankarnir eyðilögðu
stöðugleikann og fóru á svig við lög.
Á að sniffa sama eitrið áfram?
Hvernig geta bankar byggt upp
trúnað og traust á þessum grunni?
Öll þessi lán hækkuðu í virði vegna
lögbrota innan fjármálakerfisins
sem ekki virðist enn hafa verið rann-
sakað nægjanlega vel. Jafnvel er
reynt að draga fjöður yfir lögbrotin
af ótrúlegustu aðilum og þæfa málin.
Það er listgrein og leikjafræði beitt í
anda John Nash. Dómstólar ættu að
dæma þannig að traust á bankakerf-
inu aukist bæði hér á landi og erlend-
is og þannig gegn fáeinum þeim er
þar starfa enn og hafa meðvitað
brotið lög.
Markaðsmisnotkunin á sér marg-
ar hliðar og getur verið í formi föls-
unar á virði viðskiptabréfa þar sem
mörgu eitrinu er byrlað. Það á bæði
við um lán og hlutabréf í bókum
banka. Vextir Seðlabanka Íslands
voru og eru byggðir á röngum for-
sendum. Þessir vextir mynduðust
vegna lögbrota og lélegrar peninga-
stjórnunar sem varð svo léleg sem
raun ber vitni vegna þeirra sem nú
eiga að fá að njóta vafans, þ.e. bank-
anna. Það þætti sérstakt ef fulltrúar
SÁÁ, ásamt lögreglustjóra höfuð-
borgarsvæðisins og jafnvel land-
lækni, færu að veita tilmæli til
sjoppueigandans sem selur eiturefni
ásamt epladjús við Rauðarárstíg
varðandi styrk fíkniefna á markaði
ofan í dóma Hæstaréttar svo rétta
megi við efnahag hans vegna slæ-
legrar sölu á epladrykk.
Greinarhöfundur hefur trú á
dómskerfið og margir neytendur
fengu aukna tiltrú á það eftir dóm
Hæstaréttar nýlega. Það sem eftir
stendur er að bankakerfið óx um-
fram allt sem eðlilegt þykir. Kenna
má óeðlilegri lánveitingu bankanna
um sem og of háum vöxtum síðustu
ára, of háum verðtryggðum lánum
almennings og sárum vegna illrar
meðferðar á fjölskyldum þessa
lands. Þetta þarf að leiðrétta og ber
að senda reikninginn á réttan stað.
Megi dómstólar bera gæfu til að
dæma ekki almenning undir vaxta-
okur sem byggist á lögbrotum síð-
ustu ára og vöxtum sem áður töldust
til ólöglegra vaxta á Íslandi. Það er
veikur grunnur undir nýja banka ef
ætlunin er að byggja landið og banka
upp á lögbrotum og lélegri neyt-
endavernd.
Eftir Svein Óskar
Sigurðsson
» Seðlabanki Íslands
barðist eitt sinn með
þeim tækjum, tólum og
lögum sem í landinu
gilda.
Sveinn Óskar
Sigurðsson
Höfundur er BA í heimspeki og hag-
fræði og viðskiptafræðingur MBA
Neytendavernd og ólöglegu lánin