Morgunblaðið - 06.09.2011, Blaðsíða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 6. SEPTEMBER 2011
Rétt meðferð Öllu skiptir að ganga vel frá matvælum. Þessi kónguló veit hvernig á að haga sér með bráðina og engu máli skiptir þó einn fótinn vanti, því hinir sjö ljúka verkinu óaðfinnanlega.
Kristinn
Í nýrri stefnu Íslands
um norðurslóðir, sem Al-
þingi samþykkti sam-
hljóða að tillögu minni á
sl. vetri var sérstök
áhersla lögð á Grænland
sem samstarfsríki á
norðurslóðum. Í græn-
lensku stefnunni, sem
birt var fyrir nokkrum
vikum, er Íslandi lýst
sem einu af fjórum mik-
ilvægustu samstarfsþjóðum Grænlend-
inga í málefnum norðurslóða. Hin eru
Bandaríkin, Kanada og Noregur. Milli
þessara tveggja vinaþjóða ríkir því mik-
ill og gagnkvæmur vilji til að efla sam-
starf sitt um verndun og nýtingu norð-
urslóða. Í þessu felast mikil tækifæri
fyrir Ísland og Grænland, og miklir
gagnkvæmir hagsmunir liggja í því að
efla samstarf þjóðanna á öllum sviðum.
Opinber heimsókn Kuupik Kleist, for-
sætisráðherra Grænlands, sem nú
stendur yfir, er því af beggja hálfu hluti
af opinberri stefnu þjóðanna um nánara
samstarf.
Verndun og nýting
norðursins
Bæði ríkin áforma vinnslu olíu og
gass innan heimskautsbaugs. Drög eru
þegar lögð að olíuborunum fyrir Aust-
ur-Grænlandi þar sem bandarískar
rannsóknarstofnanir telja verulegar ol-
íubirgðir undir hafsbotni. Íslendingar
munu síðar á þessu ári opna tilboð í
rannsóknarboranir á Drekasvæðinu, og
stefna jafnframt að því að verða mik-
ilvæg þjónustumiðstöð jafnt fyrir norð-
ursiglingar framtíðarinnar sem nýtingu
auðlinda í norðurhöfum. Bæði ríkin
leggja áherslu á að efla samvinnu við
Norðmenn, sem eru leiðandi á sviði
rannsókna á norðurslóðum, og hafa ný-
lega áréttað áform sín um olíuvinnslu á
Jan Mayen-svæðinu.
Í norðrinu eru því tækifæri til vaxtar
í framtíðinni vissulega fyrir hendi. Hins
vegar er afar brýnt að nálgast þau með
varúð og rasa ekki um ráð fram. Stóró-
höpp á sviði olíuvinnslu eða flutninga á
olíu og öðrum varningi með risaskipum
gætu haft geigvænlegar afleiðingar fyr-
ir norðurskautsríki eins og Ísland og
Grænland. Fyrsta formlega stefnumót-
un Íslands um norð-
urslóðir, sem núverandi
ríkisstjórn beitti sér fyrir
fyrr á árinu, tekur sterkt
mið af þessum veruleika.
Þar er sérstök áhersla
lögð á að efla alþjóðlegt
samstarf til að koma í veg
fyrir og verjast afleið-
ingum óhappa sem í
framtíðinni kunna að
tengjast nýtingu á norð-
urslóðum. Þar geta
Grænland og Ísland
gegnt veigamiklu hlut-
verki. Bæði ríkin hafa ein-
sett sér að eiga sem ríkast samstarf um
skynsamlega og varúðarfulla nálgun
gagnvart auðlindum á norðurslóðum.
Árangursrík samvinna
Núverandi ríkisstjórn hefur lagt
mikla áherslu á að efla og þétta sam-
skiptin við Grænland á öllum sviðum.
Ferðalög og fundir okkar fjár-
málaráðherra með Grænlendingum
síðustu tvö ár hafa þjónað þeim til-
gangi. Samvinna þjóðanna er báðum til
hagsbóta. Íslendingar hafa veitt Græn-
lendingum mikilvæga þjónustu á
margvíslegum sviðum heilbrigðismála,
m.a. er samningur um bráðaþjónustu
milli landanna og um reglulegar lækn-
isheimsóknir. Samstarfið innan heil-
brigðisgeirans er nú í góðum vexti.
Grænland hefur á hinn bóginn veitt Ís-
lendingum kærkomin tækifæri á sviði
mannvirkjagerðar, ekki síst í byggingu
virkjana, sem hefur verið okkur vel-
komin búbót á tímum erfiðleika.
Miklir og gagnkvæmir hagsmunir
eru líka á sviði samgangna. Með stór-
auknum umsvifum á Grænlandi hafa
flugsamgöngur aukist verulega. Flug-
félag Íslands flýgur nú reglulega allt
árið um kring til Nuuk, og yfir ferða-
mannatímann til alls fimm staða á
Grænlandi. Air Greenland hefur einnig
flogið tvisvar í viku til Íslands, og á nú
hlut í norðlenska flugfélaginu Nor-
dland Air, sem sinnir margvíslegri
flugþjónustu til Grænlands. Í skoðun
er jafnframt að taka upp vöruflutninga
frá Íslandi til byggðarlaga á Austur-
Grænlandi sem erfitt er að þjónusta frá
vesturströnd Grænlands.
Íslendingar hafa líka verið Græn-
lendingum liðsauki í baráttu gegn við-
leitni Evrópusambandsins til að tak-
marka innflutningi handverks úr
selskinni enda selveiðar ævaforn partur
af menningu Grænlendinga.
Ný tækifæri
Íslendingar hafa áhuga á að taka upp
samstarf við Grænland á tveimur nýj-
um sviðum sem tengjast nýtingu auð-
linda á norðurslóðum. Vinnsla olíu og
gass út af norðurhluta Austur- Græn-
lands er á næstu grösum. Hún kallar á
mikla og margvíslega þjónustu-
starfsemi. Á austurströndinni eru
byggðir hins vegar strjálar og örfá-
mennar, og engar svo norðarlega.
Heppilegustu þjónustuhafnirnar eru
því á Íslandi. Samvinna við Grænlend-
inga um íslenska þjónustu við
olíuvinnslusvæðin við Austur-Grænland
yrði báðum þjóðum til mikilla hagsbóta.
Ég hef sömuleiðis rætt við græn-
lenska ráðamenn hugmyndir sem ég
hef kynnt hér heima í ræðu og riti á síð-
ustu árum um annan orkutengdan
möguleika, sem gæti skapað Grænlend-
ingum mikil verðmæti. Á austurströnd-
inni fellur mikið jökulvatn sjávar, og
fyrirsjáanlegt að svo verði næstu þús-
und árin. Mikil tækifæri liggja í því að
nýta íslenska verktækni og reynslu til
að beisla orku einhverra þeirra til raf-
orkuframleiðslu. Langskynsamlegast
væri að flytja þá orku um sæstreng til
Íslands og þaðan áfram til Evrópu, þar
sem endurnýjanleg orka er mjög eft-
irsótt, og hækkar stöðugt í verði. Í
þessu gætu falist í framtíðinni fyrir
Grænlendinga mikil verðmæti sem
yrðu þeim lyftistöng í sjálfstæðisbarátt-
unni.
Einn angi af þessari orkusamvinnu
gæti falist í afleggjara til Færeyja, sem
Evrópustrengurinn lægi hvort sem er
framhjá. Þannig gæti samvinna Íslands
og Grænlands séð Færeyjum fyrir allri
þeirri endurnýjanlegu orku sem þeir
þurfa á að halda. Samvinna á orkusviði
gæti því orðið nýr burðarás í samstarfi
Grænlands, Íslands og Færeyja í fram-
tíðinni.
Eftir Össur
Skarphéðinsson
» Samvinna á orkusviði
gæti því orðið nýr
burðarás í samstarfi
Grænlands, Íslands og
Færeyja í framtíðinni.
Össur
Skarphéðinsson
Höfundur er utanríkisráðherra.
Norðurslóðir,
Ísland og Grænland
Árósasamning-
urinn er umhverf-
issamningur. Í ágúst
2010 áttu 44 ríki að-
ild að honum. Samn-
ingurinn tengir á
nokkurn hátt saman
umhverfismál og
mannréttindi – að
sérhver kynslóð eigi
rétt á að lifa í um-
hverfi sem sé full-
nægjandi fyrir
heilsu og velferð hennar. Settar
eru skyldur á ríkin sem standa
að samningnum og er þau rétt-
indi sem ríkin eiga að tryggja al-
menningi þríþætt og mynda
þrjár stoðir samningsins.
Fyrsta stoðin mælir fyrir um
skyldur ríkja til að tryggja að al-
menningur hafi aðgang að upp-
lýsingum um umhverfismál. Önn-
ur stoðin skyldar ríkin til að
tryggja almenningi rétt til þátt-
töku í undirbúningi að ákvörð-
unum sem snerta umhverfið.
Þriðja stoðin snýr að skyldu
ríkja til að tryggja almenningi
réttláta málsmeðferð í málum
sem varða umhverfið. Ákvæði
samningsins fela í sér lágmarks-
reglur. Þau eru almenns eðlis og
gefa aðildarríkjunum talsvert
svigrúm við innleiðingu þeirra.
Hafa aðildarríki samningsins far-
ið mislangt við að innleiða ein-
stök ákvæði samningsins, sér í
lagi það ákvæði er snýr að kæru-
aðild.
Nú liggur fyrir Alþingi frum-
varp sem lýtur að því að virkja
almenna málsaðild (actio popul-
aris) í umhverfismálum – sem
opnar á heimild einstaklinga og
umhverfisverndarsamtaka hvað-
anæva úr heiminum til að kæra
ákvarðanir sem snúa að
ákveðnum atriðum í umhverf-
ismálum. Fá dæmi eða ekkert er
um að aðildarríki Árósasamn-
ingsins hafi opnað fyrir slíka að-
ild allra að stjórnsýslukærum
vegna fullgildingar samningsins
og hefur ekkert Norðurlandanna
farið þá leið.
Fulltrúar umhverfisráðuneyt-
isins gátu ekki bent
á neitt ríki sem
gengi jafnlangt og
lagt er til í frum-
varpi þessu.
Vara ég eindregið
við þessari leið sem
ríkisstjórnin er að
fara. Auðvelt er að
sjá í hendi sér er-
lenda aðila gera kæ-
ruáhlaup á veik-
burða íslenska
stjórnsýslu til þess
eins að tefja upp-
byggingu og fram-
kvæmdir á Íslandi. Hví leggur
ríkisstjórnin ofuráherslu á að
opna kæruaðild í íslenskum um-
hverfisrétti fyrir heimsbyggðinni
allri – er ekki um heiftarlegt inn-
grip í innanlandshagsmuni hjá
fullvalda þjóð? Hví á Ísland eitt
þjóða að opna á þetta ákvæði?
Oft á tíðum hef ég á tilfinning-
unni að ríkisstjórnin horfi ekki
til afleiðinga þeirrar lagasetn-
ingar sem hún stendur fyrir. Var
þetta nú nauðsynlegt í uppbygg-
ingu landsins að hleypa erlend-
um aðilum að kærunefnd um-
hverfis- og auðlindamála og á
seinni stigum dómstólum lands-
ins án þess að vera aðilar máls.
Líklega heitir þetta á kratísku að
vera umburðar- og frjálslyndur
fyrir öðrum þjóðum í stað þess
að standa vörð um hagsmuni eig-
in þjóðar.
Árósasamningur-
inn og ríkisstjórnin
Eftir Vigdísi
Hauksdóttur
Vigdís
Hauksdóttir
» Vara ég eindregið
við þessari leið sem
ríkisstjórnin er að fara.
Auðvelt er að sjá í
hendi sér erlenda aðila
gera kæruáhlaup á
veikburða íslenska
stjórnsýslu til þess eins
að tefja uppbyggingu
og framkvæmdir á Ís-
landi.
Höfundur er lögfræðingur og þing-
maður Framsóknarflokksins í
Reykjavík.